2. Yazımın konusu Enflasyon101.. Yani bugün size Enflasyon ne demek ondan bahsedeceğim. Malum İktisadın Aslı olarak yalnızca tarif olarak enflasyonu anlatmayacağım. Aslında enflasyon ne demek, ne işe yarıyor ve neden değerli üzere mevzulara değineceğim. Halk ortasında enflasyon hakkında gerçek bilinen yanlışları size kendi dilimde anlatacağım.
Neden mi bu bahislere değiniyorum biliyor musunuz? Bir sürü iktisat yazıları, bir sürü iktisat programları var lakin maalesef hepsi bilimsel iktisat lisanı ile konuşuyor. Yani hepimiz iktisat okuduk, tüm terminolojiye hâkimiz üzere. Bense daha sade hepimizin anlayacağı kolay bir iktisat köşesi olsun istedim, ismi gibi…
Enflasyon, en temel tarifiyle, günlük hayatta çokça kullanılan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki genel artışı söz eder.
Son devirlerde hepimiz aslında enflasyonla ilgili çokça bilgiye sahip olduk. Çokça fiyatlarda yaşanan artışı gördük, hatta ülke gündeminin en kıymetli yerine oturttuk kendisini.
Ama enflasyon nasıl oluşur? Ve enflasyonun devamını ne sağlar bunları ne kadar biliyoruz sizce?
Enflasyonunda aslında 3 adet ana sebebi vardır. Bunlar Talep Enflasyonu, Maliyet Enflasyonu ve Yerleşik Enflasyondur.
Enflasyon kısaca bir fiyat artışı silsilesidir. Yani sizin bugün almak istediğiniz bir X malını, yarın tıpkı fiyata alamamanıza sebep olur. “Ee kardeşim olur mu o denli şey?! sabit tutsunlar fiyatları.” dediğinizi duyar üzereyim, ancak maalesef durum bizim üzere dışa bağımlı, ithalatçı ülkelerde o denli olmuyor.
Birkaç örneği ele alalım:
Bugün X marka bir televizyon almak istiyorsunuz. Televizyonun fiyatı 25.000 TL olsun. (1 usd= 25,00 try olduğunu varsayalım) yani televizyonunuz dolar bazında fiyatı 1.000 usd’dir. Yarın usdtry kuru 30,00 düzeyine çıktığında sizin televizyonunuz TL fiyatı da otomatik olarak (1.000*30,00) 30.000 TL’ye çıkacaktır. Bu üzere durumlarda tüketicinin aklına gelen birinci soru; ‘’Kardeşim sen ithalatçı olarak televizyonu USDTRY kuru tahminen 15,00 düzeyindeyken aldın, artık kur 30,00 tl oldu fırsatçılık yaparak bana yüksek fiyattan satıyorsun.’’ diyebilir ki Türkiye de yaşıyorsak kesin diyecektir.
Bu örnekteki durumun sebebi malı yerine koyamamadan kaynaklı maliyet enflasyonudur. Yani evet ithalatçı tahminen televizyonu aldığında USDTRY kuru 15,00 düzeyindeydi ve televizyonu 30,00 düzeyinden satarak kar etmiş üzere görünebilir. Lakin yarın ithalatçı tıpkı eseri ithal etmek istediğine usdtry 30,00 kuru düzeyinden yerine eseri koyacaktır. Döviz kurundaki artış, maliyetlerin üst gelmesine sebep olmaktadır.
Kısaca bir özet geçmek istenirse, enflasyonun oluşmasındaki en kıymetli sebeplerden biri de bir satıcı, ithalatçı olarak bugün aldığı bir malı yarın tıpkı fiyattan yerine koyamamaktır. Bu sebeple de satılan mallara enflasyon üzerinde bir artırım yapılmaktadır ki yarın bir eser satıldığında yerine yenisinin konması kolay olsun.
Aynı durum besin fiyatlarında ve hizmet kesiminde de geçerlidir.
İçinizden şey dediğinizi duyar gibiyim “Evet tamam televizyon, bilgisayar üzere teknoloji eserleri ithal olarak geliyor ve fiyatları dövize endeksli. Lakin bizim ülkemizde üretilen domates, süt, et fiyatlarındaki artış neden durmuyor?”
İşte bunun sebebi de genel olarak yaşanılan maliyetlerdeki artış. Nasıl mı? En alt denklemden başlayalım örneğimize.
Diyelim ki bir süt üreticisisiniz. Hayvanlarınıza aldığınız yemden, aşılarına, sıhhat hizmetlerine tüm maliyetleriniz arttı. Ayrıyeten çalışan iş gücüne gelen taban ve başka fiyat artırımları nedeni ile de iş gücü maliyetleriniz de artmış durumda. Yani siz 1 litre sütü 10 tl satacakken artık 15 tl ye satabiliyorsunuz bu sebeplerden dolayı. Sizin sütünüzü satmak için alan marketin de lojistik maliyetleri ve çalışan fiyatları arttı o da sizden aldığı sütü kar edeceği halde fakat 25 tl’ye satabiliyor. Şayet bunu bir restoran yahut cafe de tüketmek istediğinizde de işin içine bu sefer kira, tekrar lojistik, tüketim sıklığı ve çalışan fiyatlarının fiyatı giriyor. Ve 15 tl ye mal edilen sütü siz aslında son analizde 50 tl’ye satın almış oluyorsunuz.
Yani aslında siz yalnızca süt tüketiyorsunuz lakin tükettiğiniz süt 3 farklı basamaktan geçtiği için 3 kez farklı enflasyonist duruma uğradığı için ülkemizde de üretilse, dövize endeksli bir eser dahi olması fiyat istikrarının sağlanamaması durumunda enflasyona dur denilememesi mümkün olmamaktadır. Yani döviz kuru, iş gücü, ulaşım, ham hususlar üzere fiyatlardaki artıştan kaynaklı enflasyondur hepsi maliyet enflasyonuna örnektir.
Diğer 2. Bir durum ise talep enflasyonudur. Türkiye’de bilhassa son devirde talep enflasyonunun tesirini çok fazla görmekteyiz. Fiyatlar daima artıyor ve artış karşında bugün aldığımız bir eseri yarın daha yüksek bir fiyattan alacağımızı biliyorsak, bugün almayı tercih ediyoruz. Bu da fiyatların önümüzdeki süreçte daha da yükseleceğini bilmemizden kaynaklı talebi artırıyor, stokçuluğa sebep oluyor. Yani bir sebep sonuç bağlantısı görüyoruz.
Özellikle son periyottaki konut ve otomobil fiyatlarındaki artış talep enflasyonuna uygun bir örnek olabilmektedir.
Yerleşik enflasyon ise; enflasyonist sürecin önümüzdeki periyotta de devam edeceğini bilerek çalışan kesitin kendi fiyat beklentilerini ve fiyat istikrarını sağlamak için fiyatları, gelirlerini artırmaya yönelik olarak fiyat artışına gitmelerinden kaynaklanmaktadır. Neo Keynesci görüşün belirlediği fiyat artışı ve fiyat sarmalı durumu bu formda oluşmaktadır aslında.
Ücret-fiyat sarmalında çalışanlar fiyat artırımı aldıklarında daha fazla mal ve hizmet talep eder, bu da fiyatların yükselmesine neden olur. O yüzden enflasyonun azalması için en değerli prosedürlerden biri fiyat istikrarı ve fiyatları sabit tutma siyasetidir. Her çalışan fiyatlarının artırtılması durumunda yine enflasyonist sürecin tetiklenmesi başlamaktadır.
Sabit fiyat siyaseti Türkiye iktisadının uzun vadede enflasyonist süreçten arındırılması için tahlil olabilecek başlıklardan biridir.
Sıradaki yazımda görüşmek üzere,
Sevgi ile kalın..
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio