Ekonomide özelikle son 3 yılda fiyat etiketlerine eklediğimiz bir ‘0’ dikkat çekiyor. 2021 yılında hızlanan enflasyondaki yükseliş, konut, araba, ekmek, su ne varsa fiyatın sağına eklenen sıfırla 10 kat artış yaşadı.
Enflasyonla gayret tartışılırken, akıllara 2005 yılında Türk Lirası’ndan atılan 6 sıfır geliyor. İktisattaki güzelleşmeye takviye olan ‘sıfır atma operasyonu’ artık de işe fayda mı? merak ediliyor.
Kaynak: https://www.mahfiegilmez.com/2023/07/…
2018’de yükseliş seyrini teyit ederek 2021 yılı sonlarından bu yana hızlanan enflasyondaki yükseliş, fiyat basamaklarını artırdı. 400 bin liralık meskenler 4 milyon, 100 bin liralık arabalar 1 milyon oldu. Bununla da kalmadı, besin fiyatlarındaki yükseliş de katlandı.
TÜİK’in bu perşembe (3 Ağustos 2023’te) açıklayacağı temmuz enflasyonundan evvel haziranda açıkladığı TÜFE oranı yüzde 38,21 olurken, enflasyonun tek haneye yakın vakitte inmeyeceği de Merkez Bankası’nın beklentileriyle görüldü. Yılsonu enflasyon beklentisi yüzde 22 düzeyinden 58’e çıkarken, 2024 değil 2025 beklentisinde dahi tek hane görülmedi.
2005 yılına girerken yüzde 9 düzeylerinde olan enflasyon paradan sıfır atma operasyonuyla 7 düzeyine gerilemişti. Bu defa akıllarda iki soru var. Yumurta, tavuk bağına benzeyen sorular, ‘TL’den tekrar sıfır atılsa işe fayda mı?’ ya da ‘Enflasyon niyet mi sıfır atılır?’ oluyor.
Bu defa atmamız gerek sıfırlar 3-5 kilo misali 6 değil, 1 adet olurken, işe yarayıp yaramayacağını Mahfi Eğilmez’den feyz alarak inceliyoruz.
2005 yılında, kullandığımız ve günümüzde Çamoluk Otomotiv üzere yaşı büyüklerimizin kullandığı milyonluk para üniteleri o devir dünyada en çok sıfırlı paraların başına geliyordu. Milyon-milyar söylemleri yalnızca lisanımızda değil, bol sıfırlarla parada ve etiketlerde de görülüyordu. 1 milyona sakız, 5 milyona ekmek alırken, memleketler arası arenada ise bizleri anlaşılmaz ve korkutucu kılıyordu.
Ali Babacan’ın iktisadın dümenini tuttuğu, Süreyya Fedai’nin Merkez Bankası’nı yönettiği bir ortamda, 31 Aralık 2004’te milyonluk olan varlıklarımız 1 Ocak 2005’te 1 liralık oldu.
Böyle gözükse de bir gece aniden olmadı. Tüm para, ödeme, finans sistemleri buna hazırlandığı üzere sıfırlı TL’ler piyasada kalırken, sıfırsız TL’ler yeni olarak ‘YTL’ oldu. 2009’a kadar sokakta iki para da kullanılırken, milyonluk TL’ler bu 3 yılda piyasadan çekildi, 2009 prestijiyle YTL de Y’sini atarak TL’ye dönüştü.
6 sıfır atma olarak bilinen bu operasyona hazırlık yalnızca paralarla değil, iktisattaki toparlanmayla da yapıldı.
2001 kriziyle kapısını çalarak evvel mentörlük hizmeti aldığımız IMF, 8 yıl boyunca Türkiye’ye yaklaşık 45 milyar dolarlık finansman sağladı ve aracılık etti. AB ile o vakit yakınlaşmış ve özelleştirmeleri de hızlandırmıştık. Siyasi ortamın ve global konjonktürün de tesiriyle ülkeye bol döviz girişi de oluyordu.
Yapısal ıslahatlar, yapısal ıslahatlar diye bugün de tabir edilen düzenlemeler şimdiki olarak hayatımızdaydı.
2000-2001 krizlerinde problemli olan bankaların birçok adaya veda etmiş, TMSF’nin idaresinde gerekli olan birleşme, devretme, güçlendirmeler yapılmıştı.
Devlet, kamu harcamalarında tasarrufa gitmiş, gelirlerdeki artışların da tesirleriyle bütçe açıkları denetim altına alınmıştı.
Dolar/TL son 3 yılda (31 Temmuz 2020) 6,97’den 26,96’ya, euro/TL de 8,20’den 29,76’ya geldi. Atacağımız 1 sıfırla dolar 2,6, euro da 2,9 olmaz mı?
İktisatçı Mahfi Eğilmez, uzun vakittir bahsettiği bilhassa seçimin çabucak öncesi ve sonrası süreçlerde de öne çıkan yapısal ıslahat telaffuzunu tekrar ediyor. TL’den bir sıfır atılmasının piyasada düzenlemeler olmadan ‘pek bir tesir yaratmayacağı’ görüşünde.
Diğer yandan bütçe açığında artış, seçim öncesinde daha da arttı.
Geçen haftalarda Körfez ülkeleriyle yapılan muahedeye atıfla ekonomist Ali Ağaoğlu da IMF ve diğer ülkelerden farkla için ilgi çeken bir tespit yapıyor:
Mesela 50 milyar dolarlık mevduat gelsin bize, 5 ayda yer bitiririz onu biz. Aslında o 50 milyar doların 10’u yolda kaybolur, 40 milyar dolarlık iş yapar. Ben de soruyorum; Körfez’den gelen para mı daha düzgün, IMF’den mi diye. IMF’den gelecek 50 milyar dolar beraberinde yapısal tedbirler getireceği için 500 milyar dolarlık tesir yapar piyasaya. Ağaoğlu: IMF taraftarı değilim lakin IMF kuralları üzerinden gelecek bir 50 milyar dolara, biz Körfez sermayesinden gelecek 50 milyar dolara emsal şartları eklesek o da 500 milyar dolarlık iş yapar. Benzeri şartlar nedir? Mali disiplindir, ihale maddesidir, Merkez Bankası’nın bağımsızlığıdır… Kaynak: Ekonomim
Mahfi Eğilmez’le devam edecek olursak, geçen yıl öngörülen 1,7 trilyon TL sarfiyat, yıl sonunda ek bütçeyle 2,8 trilyon liraya çıktı. Şimdi 6 Şubat zelzelelerinin tesiri de net görülmüyor.
Kısaca, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, TCMB Lideri Hafize Gaye Erkan ve yeni atanan yardımcılarının tüm ıslahatları tek başlarına yapamayacağı ve IMF gibisi bir kredibiliteyi sağlamaları yakın vakitte mümkün görünmezken, sokaktaki “telefonu göster dayılar” misali olması Melek Subaşı’yı yad ederek “milyon, milyar” söylemleri Z jenerasyonuna da geçecek üzere görünüyor.
