Big Mac Endeksi, 1986 yılında The Economist mecmuası tarafından oluşturulan ve günümüzde de geçerlilik sahibi olan kıymetli bir gösterge. Temel gayesi, McDonald’s’ın Big Mac hamburger fiyatını baz alarak ülkelerdeki alım gücü paritesini pahalandırmak olan bu endeks, ülke para ünitelerine olan itimadı belirleme açısından çok kıymetli. Pekala ülkemizde son yıllarda bir epey değişken olan mercimek çorbası fiyatları, bu endeks yerine kullanılacak olursa; yıllara nazaran fiyat değişimi bakımından ne üzere bir sonuçla karşılaşırız?
2018 yılında alım gücü daha yüksekti.
Dünya genelinde geçerli bir endeks olan Big Mac endeksi, son periyotta hamburger yemenin neredeyse lüks sayıldığı ülkemizde ne yazık ki geçerliliğini kaybetmek üzere. Zira 1 adet Big Mac menü fiyatının 155 TL olduğu ülkemizde, minimum fiyatla toplam 73,56 adet alınabiliyor. Halbuki bu paha, taban fiyatın yalnızca 1.603 TL olduğu 2018 yılında bile 115’e denk geliyordu. Yani yıllar içinde alım gücümüz önemli ölçüde düştü.
Son yıllarda dışarıda çorba içmek lüks oldu.
Bununla birlikte ülkemizde en çok tüketilen besinlerden olan çorba fiyatları da yıllar içinde değişime uğradı. Yüksek enflasyon ve artan artırımlar sonucu bir anda 2-3 kat artan fiyatlar, çorba içmeyi neredeyse lüks haline getirdi. Hakikaten yeni olarak ortalama 66 TL olan mercimek çorbasının minimum fiyat karşılığı 172,75 adet. Lakin bu paha de fiyatın 6 TL civarı olduğu 2018 yılında 267,16 ile günümüzden çok daha güzel bir düzeydeydi.
Mercimek çorbasını konutta yapmak da artık daha değerli.
Mercimek çorbasını yalnızca dışarıda içmek değil, meskende içmek de artık biraz lüks. Zira artan enflasyona ek olarak tarım alanlarının ve teşviğinin azalması, mercimek, havuç, soğan üzere tarım eserlerinin fiyatını bir oldukça artırmış durumda. Günümüzde bilindik markaların 1 kg mercimek fiyatı 25 TL ila 40 TL ortası değişirken, bu kıymet 2018 yılında ortalama 2-3 TL civarı idi. Hasebiyle o günün taban fiyatıyla 550-800 kg mercimek alınabiliyordu. Bugün ise bu paha en düşük fiyat üzerinden hesaplandığında bile 280-300 kiloya denk geliyor.
Enerji masrafları ve KDV sonrası meskende çorba pişirmek pek akıl karı değil.
Evde çorba yaparken hesaba katılması gereken bir öteki bedel de olağan ki tüp, doğal gaz, su üzere temel masraflar. 2018 yılında 88,5 TL olan büyük mutfak tüpünün fiyatı bugün 390 TL. Doğal gazın ise 1m3 başına 115 kuruş olan fiyatı, bugün 4,63 TL. Tüp fiyatları bugünün minimum maaşıyla adet olarak daha fazla alınabilse de günümüzde doğal gazın daha sık kullanıldığı düşünüldüğünde, meskende mercimek çorbası pişirmek pek karlı bir iş değil.
Peki ya meskende çabuk çorba yapmak?
Mercimek çorbasının en pratik ve kolay hali olan çabuk çorbalar, artık eskisi kadar tercih edilmiyor. Aslında günümüzde ortalama 7,75 TL olan çabuk çorba fiyatı 2018 yılı için 1,25 TL idi. Bu da o günkü taban fiyatla 1.282 adet çorba alınabileceği manasına geliyor. Halbuki bugün taban fiyatla 1.471 adet çorba alınabiliyor lakin bu da alımın gereğince arttığını göstermiyor. Zira çabuk çorbalar besleyicilik açısından ehemmiyet taşımıyor.
Restoran çorba alım gücü geçtiğimiz yıla nazaran de düştü.
Şimdiye kadar 2018 yılı datalarını aldık lakin içinde en temel besin hususlarını bulunduran mercimek çorbasının restoran fiyatı, geçtiğimiz yıl (2022) için bile şimdikinin yarısından azdı. Zira kaliteli bir restoranda mercimek çorbası içmenin karşılığı 25-30 TL idi. Bu da o günün minimum fiyatıyla yaklaşık 215-258 kere çorba içileceği manasına geliyordu. Fakat bugün artan maaşlara karşın bu bedel aralığı da 160-228 bandına gerilemiş durumda.
İçinde et olan çorbalarda fiyatlar daha vahim.
Mercimek çorbası, içindeki temel besin unsurları nedeniyle fiyatı en uygun olan çorbalardan. Fakat işin içine et girdiğinde işler biraz da makûs bir hal alıyor. Zira bugün düzgün bir restoranda tavuk suyu çorba içmek 80 TL iken, karışık çorba içmek 120-130 TL. Lakin bu fiyatlar geçtiğimiz yıl yarısından daha azdı, hasebiyle her halükarda dışarıdan yemek siparişi vermek yahut dışarıya yemek yemeye gitmek ziyadesiyle lüks.
Merci grafiğini bir kenara bırakıp et fiyatlarına dönecek olursak…
Bugün 1 kg kıyma 350 TL ve taban fiyatla yaklaşık 32,6 kg kıyma alınabiliyor. Lakin kıymanın kilosu yalnızca 1 yıl evvel 139, 2 yıl evvel 65, 2020 yılında ise 56,76 TL idi. Bu da birebir yılların taban fiyatları baz alındığında sırasıyla 46,5 kg, 55 kg ve 52 kg kıyma alınabildiğini gösteriyor. Şimdiyse mercimeğin sonrasında et yemeği yemek yahut dışarıda mercimek üstüne et söylemek, çok uzak bir hayalden ibaret.
Gelelim tekrar Big Mac bilgilerine…
Merci endeksi bile alım gücünün yıllar içinde ne kadar düştüğünü gösterirken işi bir de dünya genelinde kabul edilen Big Mac Endeksi üzerinden değerlendirelim. Örneğin; Big Mac menüsünün fiyatı, çok değil 3 yıl evvel yalnızca 29,99 TL idi ve 2020 minimum fiyatının karşılığı 98,2 adet menü yapıyordu. 2021’de fiyat 36,99’a yükselirken alım gücü 96,7 adede ve 2022 yılında fiyat 99 TL’ye çıkarken alım gücü dramatik bir formda 66’ya düştü. Bugün ise bu sayı 73,5 ortalamasına sahip.
Ancak endeks dünya ortalamasının ziyadesiyle gerisinde.
Ülke genelinde Big Mac menü alım gücümüz evvelki yıla göre bir ölçü yükselmiş lakin gelecek periyot artırımları ve pek çok yerdeki fiyatların şimdi şimdiki KDV oranını yansıtmıyor oluşu, yıl sonuna gerçek bu alım gücünün ne durumda olacağı konusunda tasa duymamıza neden oluyor. Ayrıyeten Türkiye dünya ortalaması düşünüldüğünde, 69. sırayla en makûs Big Mac endekslerinden birine sahip. Zira yıl içinde alım gücümüz yaklaşık %48,04 düşerken; en yeterli ortalamaya sahip olan İsviçre’de %30 arttı. Fransa, İtalya, Yunanistan üzere öteki pek çok AB ülkesinde ise yalnızca %7,47 azaldı.
