Güneş, Dünya’nın ömür kaynağı olarak bilinen ve daima olarak güç gönderdiği yıldızıdır. Güneşten gelen güç, gezegenimizin iklimi, doğal olayları ve ekosistemi etkileyen temel bir faktördür. Lakin bazen Güneş’in aktivitesi daha önemli boyutlara ulaşabilir. Ortalama bir günde, muazzam ölçüde güneş gücü, Dünya’ya hasara yol açmadan yönlendirilir. Lakin orta sıra, Güneş, Dünya’nın manyetik alanlarını yırtabilecek kadar güçlü bir fırtına yollayabilir.
Güneş her vakit köpürür ve patlar ve bu daima olarak Dünya’ya güneş gücü gönderir. Fakat bazen durum daha ciddidir.
Ortalama bir günde, muazzam güneş gücü fazla hasara yol açmadan saptırılır. Lakin ortada bir Güneş, Dünya’nın manyetik alanlarını yırtabilecek kadar güçlü bir fırtına gönderir.
NASA’ya nazaran, bu türlü bir fırtına yarın gerçekleşirse, “ekonomileri felce uğratabilecek ve dünya çapında insanların güvenliğini ve geçim kaynaklarını tehlikeye atabilecek” teknolojik kaosa neden olabilir.
Neyse ki bu çeşit fırtınalara çok ender rastlanıyor. Lakin Insider’a konuşan uzmanlar, Güneş’imizin 20 yılın en yüksek aktivitesinden evvel huzursuzlaştığını, yani önümüzdeki yıllarda Dünya’ya bir fırtına gelme ihtimalinin daha yüksek olduğunu söyledi.
Ve hiç bu kadar savunmasız olmamıştık.
Önümüzdeki yıllarda büyük bir fırtına mümkünlüğü daha yüksek
Üç farklı güneş olayı, Dünya’nın manyetik alanlarını bozan yüksek süratli parçacıklar gönderebilir:
Güneş patlamaları, koronal delikler yahut koronal kütle atımları (CME’ler) – güneşteki büyük patlamalar.
Bunlar Dünya’ya gereğince şiddetle çarparsa, bizi uzay havasının en berbatına karşı koruyan Dünya’nın iyonize katmanını soyabilirler.
Bu da daha fazla yüklü parçacığın akması için kapıyı açabilir.
Reading Üniversitesi’nde uzay fiziği profesörü olan Mathew Owens Insider’a yaptığı açıklamada, “Yüz yılda bir görülen bir olaydan bahsediyoruz” dedi.
Bu cins güçlü jeomanyetik fırtınalar her vakit meydana gelebilir. Fakat, güneşin manyetik alan çizgilerinin daha fazla karıştığı ve büküldüğü yaklaşık her 11 yılda bir gerçekleşen güneş aktivitesinin tepesi sırasında daha mümkün hale gelir.
Bu tansiyon, güneşin daha fazla güneş lekesi, daha fazla CME, daha fazla güneş patlaması ve daha fazla koronal delik yaratma bahtını artırır.
Tüm bunlar yüzyılda bir gerçekleşecek bir olayın ortaya çıkması için daha fazla fırsat verir.
University College London’da uzay ve iklim fiziği alanında doçent olan Daniel Verscharen Insider’a verdiği demeçte, “Çok daha güçlü olaylar her döngüde gerçekleşmez” dedi.
‘Ancak yaklaşmakta olan üzere güçlü bir döngünün maksimumunda, burada Dünya’da elektrik kesintilerine neden olan olaylardan kimilerinin yaşanması daha olasıdır’ dedi.
Güçlü bir fırtınaya karşı hiç bu kadar savunmasız olmamıştık.
Kayıtlara geçen en güçlü jeomanyetik fırtınalar, internetin ve bugün gördüğümüz devasa uydu filolarının öncesine dayanıyor. Ne kadar çok altyapıya güvenirsek, arızalarına karşı o kadar savunmasız oluruz.
1859’daki Carrington Olayı, şimdiye kadar kaydedilen en güçlü güneş fırtınası olarak kabul edilir. Fakat bozacak çok az altyapı olduğu için epeyce az hasara neden oldu.
Yine de dramatikti: telgraf operatörleri ekipmanlarından elektrik şoku aldılar ve fırtınanın ürettiği akımlar tellerden geçerken telgraf istasyonlarında yangınlar çıktı.
Bir diğer kayda kıymet fırtına 1989 yılında meydana geldi.
Bu fırtına daha az güçlü olmasına karşın daha yıkıcıydı, o vakte kadar güç şebekelerine ve global irtibata daha fazla güvenmeye başlamıştık.
Güç dalgalanması Quebec’te 12 saat süren yaygın bir elektrik kesintisine neden oldu ve kısa dalga radyoyu devre dışı bıraktı.
Kanadalılar Sovyetler Birliği’nin Rusya’ya giden radyo sinyallerini karıştırdığından tasa ediyordu ki bu Soğuk Savaş periyodunda tehlikeli olabilecek bir yanlış anlamaydı.
Neyse ki bu olaylar daha fazla tırmanmadı.
Ancak bu, yanlış bir güvenlik hissine kapıldığımız manasına gelebilir. 90’lı yıllardan bu yana irtibat, uydular, elektrik şebekeleri ve öbür kıymetli altyapılara olan bağımlılığımız katlanarak arttı.NASA’ya nazaran, bugün bu türlü bir fırtına gerçekleşirse, dünya yaygın elektrik kesintileri, yörüngeden çıkan uydular ve kıymetli irtibat ağlarının kesildiğini görmeyi bekleyebilir.
Bilim insanları bir sonraki güneş tepesi konusunda neden telaşlı?
Güneş’in aktivitesi şu anda artıyor ve bilim insanları bilhassa devam eden güneş döngüsü konusunda telaşlı.
Bu döngünün nispeten ölçülü olması bekleniyor, lakin şimdiden bir evvelki döngüden daha etkin. Bu da Güneş’in son yirmi yılda olduğundan daha faal hale gelebileceği manasına geliyor.
Uzay profesörü Verscharen’e nazaran bir öteki faktör de Güneş’in manyetik alanlarının güneye yanlışsız yönelmiş olması. Bu da Güneş’in gönderdiği yüklü parçacıkların Dünya’nın manyetik alanına zıt bir manyetik yük taşıma mümkünlüğünün daha yüksek olduğu manasına geliyor.
Bu da parçacıklara Dünya’nın savunmasını aşmak için daha fazla talih verebilir.
Yüzyılda bir görülen bir fırtınanın bu güneş döngüsünü atlaması hala büsbütün mümkündür. Fakat bu, ziyan görmeyeceğimiz manasına gelmiyor.
“Her güneş döngüsünde teknolojik olarak daha da bağımlı hale geliyoruz.
Ortalama bir döngünün 20 yıl evvel uzay havası tesirleri açısından neden olacağı şey, ortalama bir döngünün şu anda uzay havası tesirleri açısından neden olabileceğinden çok daha azdır,’ diyor başka profesör Owens.
Her iki uzman da bir fırtınanın yaygın sonuçlar doğurması için Carrington seviyesinde bir olay olması gerekmediğini söyledi.
Mevcut güneş döngüsü aslında tahribata neden oluyor. Güçlü güneş patlamaları, kutupların üzerinden geçen uzun aralıklı uçuşları aksatabilecek radyo kesintilerine neden oldu.
Elon Musk’ın SpaceX şirketi de, bir güneş fırtınasının atmosferin genişlemesine neden olarak uyduların sürüklenmesini arttırması ve daha kullanılmadan yanmalarına yol açması nedeniyle 40 Starlink uydusunu kaybetti.
Verscharen, tüm bu tıp tesirlerin ‘büyük finansal etkileri’ olabileceğini söyledi.
Bilim insanları vakte karşı yarışıyor.
Mevcut döngünün 2025 civarında tepe yapması bekleniyor. Verscharen, fakat o vakte kadar ormandan çıkılmayacağını, zira güneş tepeden inerken jeomanyetik fırtınaların meydana gelme mümkünlüğünün daha yüksek olduğunu söyledi.
O vakte kadar ABD, Kanada, İsveç ve İngiltere üzere yüksek enlemlerdeki ülkelerin bilhassa dikkatli olması gerektiğini belirten Verscharen, bir ülkenin enlemi ne kadar yüksekse, güneş hava şartlarına karşı o kadar savunmasız olduğunu söyledi.
Yine de fırtınaların en kötüsünü hafifletmenin yolları var. Kâfi ihtar ile operatörler, altyapıyı güneş fırtınalarının en berbat tesirlerinden korumak için tedbirler alabilirler.
Örneğin, stratejik olarak elektrik şebekelerini kapatabilir, uçakların rotasını değiştirebilir ya da uyduları hareket ettirebilirler.
Verscharen ve Owens üzere bilim insanları artık gelişmiş ihtar sistemlerimizi geliştirebilmek için güneş olaylarını neyin daha güçlü hale getirdiğini anlamak için yarışıyorlar.
Avrupa Uzay Ajansı da potansiyel olarak tehlikeli güneş lekelerini ve koronal delikleri Dünya’nın görüş alanına girmeden günler evvel tespit etmek üzere güneşin ardına geçecek olan Vigil uydusunu fırlatmak istiyor.
Verscharen, “Daha âlâ varsayım, uzay havasının daha yeterli anlaşılması ve bilhassa uzaya yanlışsız büyüyen özel bölümün daha fazla dikkat göstermesinin bir ortaya gelmesiyle, bu cins şeylerden kaçınılabilir” dedi.