Çocuğun giyinme, yemek yeme, ağız ve diş paklığı, tuvalet alışkanlığı üzere özbakım maharetlerinin yaş devrine uygun kazanımı ehemmiyet taşıyor. Özbakım maharetleri gelişimi için ebeveynlere tavsiyelerde bulunan uzmanlar, gözlemlemenin ve model olmanın ehemmiyetine dikkat çekiyor. Uzmanlar, yaş yaş çocukta hangi özbakım maharetlerinin olması gerektiğini anlattı.
Üsküdar Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Kısmı Araştırma Vazifelisi Begüm Gamiş, erken çocukluk devrinde özbakım gelişimine ait değerlendirmede bulundu.
Özbakım marifetlerinin, çocukların günlük hayat aktivitelerine (giyinme, soyunma, yemek yeme, ağız ve diş paklığı, tuvalet alışkanlığı dahil) katılmaya hazır olmaları için üstlenilen günlük misyonlar olduğunu belirten Begüm Gamiş, “Bu hünerler çocuk doğduğundan itibaren ebeveynleri ya da bakım verenleri tarafından karşılanmakta olup, çocuğun fizikî olgunluğa erişmesi ile birlikte bağımsız olarak bu marifetleri yerine getirebilmesi beklenmektedir.” dedi.
Tüm gelişim alanlarında olduğu üzere özbakım gelişiminde de kazanılması beklenen maharetlerin, çocukların gelişim düzeyleri ile birlikte farklılaşmakta ve bu marifetler birbirini tamamlayan bir sıra izlediğini kaydeden Begüm Gamiş, “Önemli olan çocuğun gelişim seviyesinin farkında olup, yapabileceği hünerleri çocuğun kritik devirlerde kazanması için takviye olmaktır.” diye konuştu.
Yaşa nazaran özbakım maharetleri nasıl olmalı?
Gamiş, yaşlara nazaran görülen özbakım hünerlerine ait şu bilgileri verdi:
3 Yaş
– Ellerini yıkayabilme (ancak kurulayabilme hünerinin kazanımı için şimdi vakte gereksinim vardır. Bu nedenle kurulama kısmında gerektiğinde dayanak olunmalıdır)
– Çatal ve kaşık yardımı ile yemek yiyebilme (herhangi bir kazaya sebep vermeyecek araç gereçlerin seçilmesi önemlidir)
– Kendi kıyafetlerini yardımsız giyebilme (başlangıç için esnek yapıda kıyafetler tercih edilmelidir)
– Dayanakla fermuar kapatabilme.
4-5 Yaş
– Ellerini ve yüzünü yıkayabilme
– Kendi giysisindeki büyük düğmeleri ilikleyebilme ve çözebilme (bu maharette düğmelerin boyutu değerlidir; hünerin tam manasıyla oturması 6 yaş bitimini bulacaktır)
– Yemek yerken gerçek araç-gereci kullanabilme
– Sözel ipucu yardımıyla sofra kurmaya yardımcı olabilme
– Dişlerini fırçalayabilme
– Yardımsız giyinebilme
– Kıyafetlerini askıya asabilme (boyunun yetişmesi için gerekli takviye malzemeleri kullanılabilir)
6 Yaş
– Elini yüzünü yıkayıp kurulayabilme (bedeninin öteki kısımlarını yıkarken yardım edilmesi gerekebilir)
– Dişlerini uygun biçimde fırçalayabilme
– Hava durumuna uygun halde yardımsız giyinebilme ve soyunabilme
– Ayakkabılarındaki bağcıkları bağlayabilme
– Saçlarını uygun halde tarayabilme
– Bıçakla yumuşak yiyecekleri kesebilme (özellikle bununla ilgili fırsatlar yaratılması önemlidir)
– İstediği kadar tabağına servis tabağından yiyecek alabilme ve kendi yiyeceğini hazırlayabilme
– Günlük islerden birinin -sofrayı hazırlamaya yardım gibi- sorumluluğunu alabilme
Araştırma Vazifelisi Begüm Gamiş, özbakım hünerlerinin kazanımı için anne-babalara ve bakım verenlere tavsiyelerini şöyle sıraladı:
1. Gözlemleyin: Çocuğunuzun marifetleri kritik devirde kazabilmesi için, fizyolojik ve sosyo-duygusal açıdan hazır olup olmadığı gözlemleyin. Bu bahiste çocuğu asla zorlamayın.
2. Vakit verin, çabuk etmeyin: Gelişimin bir süreç olduğunu unutmayın. Bu nedenle çocuğa her beceriyi görmesi, denemesi, incelemesi için vakit verin; çabuk etmeyin. Buna uygun vakit ve yer planlamasını yaparak sabırlı ve şefkatli bir tavır içerisinde olun.
3. Kolaydan karmaşığa gerçek bir sıra izleyin: Özbakım maharetlerinin birbirini tamamlayan bir sıra takip ettiğini unutmadan, çocuğun düzeyine uygun kolay adımlarla maharet kazanımına başlayın.
4. Çocukların hislerini yaşamasına ve tabir etmesine fırsat verin: Hislerin tabiri marifetlerin sağlıklı bir formda kazanılmasındaki değerli adımlardan birini oluşturmaktadır. Çocukların hislerini tabir etmeleri için bol bol sohbet edin, örnek olarak çocuğu tabire teşvik edin. Çocuğun bir biçimde söz ettiği hisleri görmezden gelmeyin, onlarla alay etmeyin.
5. Beceriyi denemesi, incelemesi için imkân verin: Bilhassa tuvalet alışkanlığının kazanımında dışkısını incelemesine müsaade edin. Çocuğun birinci başta kendisinin bir kesimi olarak gördüğü dışkısından ayrılmak istememesi çok olağandır. Bu mevzuda dışkısı ile vedalaşması için kendisine vakit ayırın. Misal biçimde yemek yeme maharetinin kazanımında çocuğun yiyeceklere dokunması, onları koklaması ve tadına bakması için müsaade verin.
6. Model olun: Marifetlerin kazanımında çocuğun başındaki tüm soruları yanıtlayın ve model olun. Çocuğun sizi gözlemleyebilmesi ve taklit edebilmesi için vakit tanıyın.
7. Gereksinim duyduğunda takviye olun: Özbakım hünerleri çocuğun bağımsızlığını kazanmasında en değerli adımlardan biri olduğu için, marifet kazanımlarında da yalnızca çocuk gereksinim hissettiğinde takviye olun. Kendisini yalnız bırakmadığınızı, istediğinde yardım edebileceğinizi çocuğa kesinlikle belirtin.
8. Marifet kazanımını kolaylaştıran malzemelerden yararlanın: Her bir maharet için farklı gereçlerle çocuğun beceriyi kazanmasını kolaylaştırmak ve süreci keyifli bir hale getirmek kıymetlidir. Örneğin çeşitli kitaplar, oyuncaklar, müzikler vb. Bu kolaylaştırıcıları seçerken çocuğun yaşı, gelişim seviyesi ve ilgi alanını göz önünde bulundurun.
9. Kıyaslamayın: Her çocuk biricik olduğu üzere her çocuğun gelişimi de biriciktir. Kişisel farklılıkları göz gerisi etmeden, diğer çocuklarla kıyaslamayın.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
