Birkaç kıymetli ekonomik bilgi açıklandığında ya da çeyrek periyotlar tamamlandığında nereye gittiğimize ait bir yazı yazmak adetimdir. Benim üzere düşünen ve yazan öbürleri da var. Bu yazılarda çoklukla sanayi üretimindeki değişim, kapasite kullanımındaki farklar, cari açık, bütçe açığı, enflasyon, faizler üzere göstergeleri kullanarak bir durum tespiti yapmaya çalışırım. Hep resmi dataları kullanırım. Resmi bilgilere güvenilmiyor olması konusunu “veriler yanlış olsa da trend doğruyu gösterir” diye bana ilişkin bir yaklaşımla aşarım.
Uzunca bir müddettir Türkiye iktisadı berbata gidiş yaşıyordu. Büyüme eksiye düşmüş, enflasyon iki hanede gidiyor, cari açık düşüyor fakat büyümeyi de peşinden sürüklüyordu, bütçe açığı yükseliyor ve tek seferlik gelirlerle tahlil aranıyordu, riskler yükseldiği için dış borçlanma zorlaşıyor, maliyetleri de artıyordu. Bu türlü bir durumda bahse tarafsız gözle bakan, bir iktisatçının durum güzele gidiyor demesi imkânsız. Gerekli uyarıyı yapması, berbat gidişi göstermesi ve varsa tahlil tekliflerini de sıralaması gerekir. Benimle birlikte başka kimi iktisatçılar bu ihtarları yaptılar ve yeniden benimle birlikte kimileri da tahlil tekliflerini açıkladılar. Bu saptamaları bir kesim tarafından hakaretlerle, bir kesim tarafından alkışlarla karşılanırken, bir kesitten de tenkitler aldı. Hakaret edenler bu ikazları yapanları felaket tellalı olmakla suçladılar. Alkışlayanlar, bu açıklamaları desteklediler ve gerçekleri halkın daha kolay anlayacağı biçimde yazmamızı önerdiler. Tenkitte bulunanlar ekseriyetle tahlil tekliflerimin uzun vadede sonuç vereceğini, kısa vadede sorun çözecek tekliflerle gelmemizi söylediler. Her açıklanan datadan sonra tartışmalar aşağı üst bu çerçevede sürdü gitti.
Derken iktisatta yavaş yavaş kimi toparlanma işaretleri ortaya çıkmaya başladı. Bendeniz ve bir kısım iktisatçı bu sefer bu işaretlere dayanarak iktisadın güzele gitme mümkünlüğünün doğduğunu söyledik ve ben ve kimileri tekrar uzun vadeye dönük birtakım teklifler açıkladık. Birebir durum tekrar ortaya çıktı. Tek farkla: Bölümler yer değiştirmişti. Bu kere evvelki periyotlarda alkışlayanlar bizleri döneklikle suçlarken, daha evvel felaket tellallığı ile suçlamış olanlar nihayet doğruyu bulduğumuzu söylemeye başladılar. Yeri değişmeyen tek kesim tahlil tekliflerimizin uzun vadede sonuç vereceğini o nedenle kısa vadede sorun çözecek tekliflerle gelmemiz gerektiğini söyleyenlerdi. Alışılmış bu ortada kısa vade bitmiş uzun vadeye girilmişti ancak onlar ısrarla kısa vadeye ait tahlil talep etmeye devam ediyordu.
Bir kesim daha var. Toparlanma işaretleri var dediğimizde küçümser bir tutumla “bu datalara inanıyor musunuz?” diye soruyorlar. İşler kötüyken “kötüye gidiş var” diyorsak toparlanma işaretleri çıktığında birebir kurumlarca yayınlanan datalara bakarak “bu bilgiler uydurma” diyemeyiz.
Bu ortada şunu da belirtmeliyim ki makûs giden iktisada “kötü”, toparlanma işaretleri gösteren iktisada “toparlanma işaretleri ortaya çıkmaya başladı” diyenleri haklı gören ve destekleyen şahısların sayısı bu her iki kümeden da çok fazla lakin onların o kadar sesi çıkmıyor. Esasen onlar olmasa bu iktisatçıların birçok da bunları söylemez, susarlardı sanırım. Zira susmak buralarda konuşmaktan çok daha az tehlikelidir.
Türk toplumu kendimi bildim bileli fanatizmin esiridir. Kendi doğrusuna meydan okunmasını müsamahayla karşılayan insan sayısı azdır fakat asıl az olan bu müsamahayı gösterebilen siyasetçi sayısıdır. Babam 1950’lerde o devrin önde gelen kamu iktisadi teşebbüslerden birisinde genel müdür yardımcısıydı. İki fakülte bitirmişti (İstanbul Hukuk Fakültesi ve Paris L’Ecole Libre de Science Politique), Fransızca ve İngilizce bilirdi. O periyot için bunlar çok ileri niteliklerdi. 1971’de emekli olduğunda hala genel müdür yardımcısıydı. Demokratlar babamı CHP’li sanır, CHP’liler de Demokrat sanırdı. Zira babam aklına yatmayan işlere kim söylerse söylesin karşı çıkar ve kanılarını her vakit açıkça söylerdi. O nedenle genel müdür yapmadılar. Ona rağmen bize daima “siz gerçek bildiğiniz yoldan ayrılmayın. Siz yürürken gelip size çarpanlar olacaktır. Aldırmayın onların değil sizin yürüdüğünüz yol doğrudur” kederi. Ben babama nazaran çok daha şanslıydım. Ben de babam üzere aklıma yatmayan hiçbir şeyi yapmadım. Fakat Maliye Bakanlığı ve Hazinedeki üst idare o vakitler bu tıp doğrucu bürokratlara hürmet duyduğu ve kolladığı için en üst makama kadar ilerleyebildim.
Bu gerçek hikayeyi şunun için anlattım. Türkiye’de fanatiklik öteden beri ne yazık ki her şeyi etkileyecek kadar hâkim bir kültür haline gelmiş durumda. Bunun biat kültüründen kaynaklandığını sanıyorum. Futbol mesela, bizde fanatizmin doruk noktasına vardığı alanlardan birisi. “Hep dayanak, tam destek” sloganı futboldaki fanatizmin özeti üzere. Makûs transferler yaptığı için berbat bir durumda olan ekibe, bizim ekip olsa bile, niye daima takviye tam takviye verelim? Şayet bu türlü yaparsak yanlışlar nasıl düzelir? Tenkit yapılmayan yerde hiçbir şey düzgüne gitmez.
İktisatçılığı bilimsel seviyede yapanlar iki farklı kişiliğe sahiptirler. Birisi öbür beşerler üzere grup tutan, siyasal görüşe, ideolojiye sahip, derneklere üye olan ve bütün bunları savunan kişilikleridir. Bu onların olağan halidir. Günlük ömürlerinde bu türlü yaşarlar. Bir de uğraştığı mevzuyu tuttuğu gruptan, partiden, ideolojiden, üyesi olduğu dernekten vs soyutlayarak objektif olarak kıymetlendiren kişilikleri vardır. İşte bu da onların bilimsel kişiliğidir. Bunu yapamayan bireyler tahlillerine, incelemelerine taraftarlığı karıştırırlar ve gerçekleri başlarındaki hipoteze nazaran eğip bükmeye başlarlar. Meğer yapmaları gereken şey gerçeklere uymayan hipotezlerini değiştirmektir.
2 Ekim 2001 tarihinde Radikal Gazetesinde yazdığım “Gerçeği Değiştirmek” başlıklı yazımı şöyle bitirmişim: “Bugünlerde iktisatçıları ikiye ayırmak moda oldu. Keynesyenler ve Keynesyen olmayanlar diye. İktisatçıların ikiye ayrıldığı yanlışsız. Fakat bu ayırım Keynesyenlerle Keynesyen olmayanlar ortasında değil. Futbol kadrosu fiyat üzere iktisat siyasetinde taraf tutanlarla gerçekleri görüp tedbir alınmasını savunanlar ortasında. Keynes’in kendisi de aslında ikinci kategoride idi. Bir iktisatçı Keynes’e sormuş: “Üstat teorinizin gerçeğe uymadığını görseniz ne yapardınız?” Keynes yanıtlamış: “Teorimi değiştirirdim. Siz ne yapardınız?” Adamın ne dediğini bilmiyoruz lakin Türk olsaydı büyük olasılıkla: “Gerçeği değiştirmeye ve teoriye uydurmaya çalışırdım” diye yanıtlardı.”
Orjinal Makale