24 Ocak'ta meydana gelen ve 41 kişinin yaşamını yitirdiği 6.8 büyüklüğündeki Elazığ depreminin ardından 'deprem vergileri' bir kez daha ülke gündemine geldi. Özellikle Kızılay Başkanı Ekrem Kınık'ın depremin hemen ardından yaptığı bağış talebi 'deprem vergilerine ne oldu?' sorusunun sorulmasına yol açtı. Hem muhalefet hem de iktidardan bu konuda çeşitli açıklamalar geldi. Biz de gündemi meşgul eden bu vergilerin geçmişini, oluşan tepkileri ve hükümetin eleştirilere yanıtını derledik…
Depremin hemen ardından Kızılay Başkanı Kerem Kınık'ın attığı Twitter mesajında Kızılay'a bağış yapılması çağrısında bulunması, vatandaşların “Deprem vergileri nereye gitti?” sorusunu sormasına yol açtı.
Yeniden alevlenen deprem vergileri kamuoyunda en çok tartışılan konulardan biri oldu.
Peki 'deprem vergisi' diye bir vergi gerçekten var mı?
Vergi Uzmanı Ozan Bingöl kişisel web sitesinde kamuoyunda “deprem vergileri” olarak bilinen vergilerle ilgili şu bilgileri aktardı:
“Bilindiği üzere 26.11.1999 tarih ve 23888 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan 4481 sayılı kanun ile;
-
Özel İletişim Vergisi,
-
Özel İşlem Vergisi
-
Ek Gelir Vergisi,
-
Ek Kurumlar Vergisi,
-
Ek Emlak Vergisi,
-
Ek Motorlu Taşıtlar Vergisi, uygulanması cihetine gidilmiştir.
Kanunun ismi ve vergilerin ihdas nedeni ile söz konusu vergiler “Deprem Vergisi” olarak isimlendirilmiştir.
Yukarıdaki vergilerden “Özel İletişim Vergisi” kalıcı nitelikte bir vergi olarak günümüzede kadar varlığını sürdürmüştür. Bu nedenle günümüzde “Deprem Vergisi” denince akla ilk gelen vergi “Özel İletişim Vergisi” olmaktadır.
Yukarıdaki gelişim kapsamında bakınca, teknik vergi literatüründe “Deprem Vergisi” isimli bir vergi söz konusu değildir. Ama kamuoyunun literatüründe “Deprem Vergisi” söz konusu olup bununla da kast edilen esas itibarile “Özel İletişim Vergisi”dir.
20 yılda ne kadar “deprem vergisi” toplandı?
Yine Ozan Bingöl'ün sitesindeki verilere göre deprem vergisi olarak bilinen 'Özel İletişim Vergisi'nden 1999 yılından 2019'a kadar toplam 67,85 milyar lira kaynak oluşturulmuş.
Ozan Bingöl: Özel İletişim Vergisi deprem fonu değildir, kamusal ihtiyaçlar için harcanır
Vergi Uzmanı Bingöl, Özel İletişim Vergisi'nin her ne kadar Marmara Depremi sonrası depremin yaralarını sarma amacıyla getirilmiş olsa da, diğer bütçe vergi gelirleri kapsamında olduğunu ve 'Gider Vergileri Kanunu' içinde düzenlendiğini vurguluyor.
“Gerek Türkiye'de gerekse modern dünyada vergiler belli giderlere özgülenmezler. Kamu giderlerini karşılamak üzere bütçede toplanır ve kamusal ihtiyaçlar için harcanır” diyen Bingöl, bu kullanımın içine deprem için yapılan harcamaların yanı sıra yol, köprü, hastane yapımı, çalışanların ücretlerinin ödemesinin de girdiğini belirtiyor.
Vergiler muhalefetin de gündeminde: Toplanan para nereye harcandı
Kamuoyunun gündemindeki vergileri CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu 29 Ocak'taki Meclis grup toplantısında sordu:
“2004-2019 arası vatandaştan toplanan deprem vergisi 65 milyar lira. Dolara vurursak 34 milyar dolar. Bu para deprem yaralarını sarmak, kentleri depreme dayanıklı hale getirmek için bizim ödediğimiz vergi. Sonra bu oranları da artırdılar. Hiç itirazımız yok. Deprem varsa kentleri depreme dayanıklı hale getireceksek, can kaybı olmasın istiyorsak bu fedakarlığa bu millet katlanır. Ve vatandaş haklı olarak şunu soruyor; ‘17 yıldır iktidarsınız ve deprem vergisi alıyorsunuz. Elazığ'da ve Malatya'da bilinen tüm deprem bölgelerinde can kaybı ve tahribatı önlemek için neler yaptınız?’
“Çık de ki; 'Biz deprem bölgesi Elazığ'daki tahribatı gidermek için şu şu yatırımı yaptık. Ey sevgili vatandaşım hiç meraklanma; biz vatandaştan toplanan her kuruşun hesabını vermeyi namuslu bir görev kabul ediyoruz' desene.”
Erdoğan: Bugüne kadar harcanan para bu rakamların yaklaşık 5 katı
31 Ocak'ta AKP'nin Genişletilmiş İl Başkanları Toplantısı'nda konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kılıçdaroğlu'nun sözlerine ilişkin şunları söyledi:
“Hani sürekli, 'Deprem vergileri ne oldu?' hep bunu söylüyor, işte o sordukları deprem vergilerinin 2003-2019 yılları arasındaki toplamı, cari fiyatlarla 66 milyar lira, 2019 fiyatlarıyla 147 milyar liradır. Bugüne kadar depremlerin ardından yapılan ve depreme hazırlık için yürütülen çalışmalarda harcanan kaynak ise bu rakamların yaklaşık 5 katıdır.”
Bugüne kadar yapılan harcamaları İletişim Başkanlığı açıkladı
Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı da 1 Şubat günü Twitter üzerinden yayınladığı videoyla toplanan vergilerin nerelere hancandığını açıkladı.
Açıklamaya göre 2003’ten bu yana 147,2 milyar lira deprem vergisi toplandı. Aynı dönemde deprem bölgelerine yapılan toplam harcama ise 1,21 trilyon lira oldu.
Son 17 yılda yaşanan altı büyük depremde eğitim, sağlık, ulaştırma, kentsel dönüşüm, turizm, güvenlik, adalet, sanayi altyapısı, afet ve acil yardım birçok alanda yatırım yapıldığını duyuran İletişim Başkanlığı, bazı deprem sonrası harcamaları şöyle sıraladı:
-
1999’da Bolu, Düzce, Sakarya, Kocaeli, Yalova ve İstanbul’u etkileyen Marmara Depremi: 17 bin 480 kişinin yaşamını yitirdi, 73 bin 342 bina hasar gördü, 201,9 milyar lira harcama yapıldı.
-
1999 Düzce Depremi: 763 kişi öldü, 35 bin 519 bina hasar gördü, 3,75 milyar lira harcama yapıldı.
-
2003 Bingöl Depremi: 176 kişi öldü, 6 bin bina hasar gördü, 4,21 milyar lira harcama yapıldı.
-
2010 Elazığ Depremi: 41 kişi öldü, 3 bin 501 bina hasar gördü, 3,92 milyar lira harcama yapıldı.
-
2011 Kütahya Depremi: İki kişi öldü, 8 bin 206 bina hasar gördü, 5,07 milyar lira harcama yapıldı.
-
2011 Van Depremi: 601 kişi öldü, 12 bin 883 bina hasar gördü, 13,8 milyar lira harcama yapıldı.
-
2020 Elazığ Depremi: 41 kişi öldü, bin 444 bina hasar gördü, 14 milyon lira acil yardım ödeneği çıkarıldı.
Hangi alanlarda ne kadar yatırım yapıldı?
İletişim Başkanlığı’nın açıklamasına göre 2003-2019 yılları arasında depreme yönelik yatırım harcamalarının alanları şu şekilde:
-
Eğitim yatırımları: 202,8 milyar lira
-
Sağlık yatırımları: 105,5 milyar lira
-
Kentsel dönüşüm yatırımları: 112,4 milyar lira
-
Ulaştırma yatırımları: 488,4 milyar lira
-
Acil yardım yatırımları: 11,5 milyar lira
