Teknolojinin insan, toplum ve ekonomik alanda gittikçe merkezileşen konumu 2019’da teknolojiyi dünyada daha çok konuşulur hale getirdi.
Özellikle Çin ve ABD arasında yaşanan ticaret savaşları, veri güvenliği ve finansal teknolojiler alanında yaşanan gelişmeler, teknoloji alanında önlemler almaya ve yabancı teknolojiler konusunda kısıtlamalar yapmalarına neden oldu.
Huawei, casusluk tartışması ve teknolojide ABD – Çin rekabeti
2019 yılında teknoloji alanında dünyada yaşanan gelişmeler arasında en çok konuşulanı Huawei’ye ABD tarafından uygulanan kısıtlamalardı.
ABD Başkanı Donald Trump’ın mayıs ayında telekomünikasyon ekipmanlarını dış ticaret yasağı listesine eklemesinin ardından “ulusal ekonomik acil durum” ilan etmesi ile başta Google, olmak üzere pek çok teknoloji şirketi Huawei ile çalışmama kararı almıştı. İki ülke arasında görüşmelerin devam etmesi ile ABD’de Huawei’ye uygulanan kısıtlamalar kasım ayında bir kez daha askıya alınmıştı.
Kısıtlama sonrası Android uygulamalarında da mahrum kalma riski ile karşı karşıya kalan Huawei ise eylül ayında gerçekleştirdiği lansmanda HarmonyOS olarak isimlendirilen yeni işletim sistemini tanıttı. Huawei’den yapılan yapılan açıklamaya göre yeni işletim sistemi önce Çin’de kullanılmaya başlanacak daha sonra da bütün dünyaya yaygınlaştırılacak.
Facebook’un Libra projesi hükümetlerin merceğinde
2019, dijital paraların da sıklıkla gündemde yer aldığı bir yıl oldu. Dünyanın en büyük sosyal medya platformu olan Facebook’un duyurduğu dijital para birimi Libra, aralarında Mastercard, Visa, Uber, Booking, Spotify, Paypal ve Vodafone gibi devlerinde bulunduğu bir konsorsiyum ile harekete geçmişti.
Dolar tarafından desteklemesi beklenen Libra’nın çok güçlü bir çıkış yapması başta ABD ve Avrupa Birliği olmak üzere büyük tepkilere de neden oldu.
Attığı tweetlerle kripto paraları eleştiren ABD Başkanı Donald Trump, bu paraların güvensiz olduğunu söylediği tweetinde, “Bizim ABD’de bir tek gerçek para birimimiz vardır ve o, hiç olmadığı kadar güçlüdür, hem güvenilir hem de emniyetlidir. O, dünyanın her yerinde açık ara en baskın para birimidir ve her zaman öyle olmaya devam edecektir. Bu para biriminin ismi de ABD dolarıdır.” ifadelerini kullanmıştı.
Visa ve Mastercard gibi devlerin projenin arkasından çekilmesiyle büyük güç kaybeden Libra, başta Fransa olmak üzere Avrupa ülkelerinden de olumsuz sinyaller almasının ardında yakaladığı hızlı çıkışı kaybetmişti. Son olarak ABD kongresinde ifade veren Facebook Üst Yöneticisi (CEO) Mark Zuckerberg sosyal medya platformunun ABD’li regülatörler onaylayana kadar Libra’yı dünyanın hiçbir yerinde piyasaya süremeyeceğini vurgulamıştı.
Libra sebebiyle başı dertte Facebook, ayrıca Cambridge Analytica skandalından dolayı da rekor bir ceza aldı. ABD Federal Ticaret Komisyonu (FTC), sosyal paylaşım sitesine 5 milyar dolar ceza kesti.
Demokrasilerde “deepfake” tehlikesi
Görüntü üzerinde yapılan manipulasyonlar yeni olmasa da yapay zeka teknolojisi kullanılarak hazırlanan “deepfake” videolar internete ilk düştükleri andan itibaren büyük bir şaşkınlık ve endişe yarattı.
Genel olarak bir kişinin yapay zeka yardımıyla konuşmasını başka bir karakterin yüzüne yerleştirerek sahte videolar üretme imkanı veren “deepfake” videolar, Amerikalı aktör Jordan Peele’nin ABD’nin eski Başkanı Barack Obama’nın ağzından “Başkan Trump tam bir ahmak” cümlesini söyletmesi ve videonun neredeyse gerçekten Obama’nın ağzından çıkıyormuş gibi görülmesi nedeniyle bütün dünyada şaşkınlık yarattı.
İnandırıcılık düzeyi yüksek deepfake videoların seçimlerin de manipule edilmesinde kullanılacağı endişeleri üzerine ABD’deki 2020 seçimleri öncesinde önlemler alınmaya başladı.
New York Üniversitesi Stern İş ve İnsan Hakları Merkezi tarafından hazırlanan “Dezenformasyon ve 2020 Seçimleri: Sosyal medya sektörü nasıl hazırlanmalı” raporuna göre, 2020 yılında gerçekleşecek Amerikan seçimleri tıpkı daha önceki 2016 seçimleri gibi manipüle edilme riski taşıyor. Rapor da deepfake teknolojisine ayrı bir yer açılarak, 2020 seçimlerinde deepfake teknolojisinin seçmenleri yanıltıcı hale getirebileceği vurgulandı.
Rusya kendi interneti “Runet”i test etti
Rusya uzun süredir üzerinde çalıştığı, global internet ağından bağımsız, Runet isimli internet ağını başarıyla test ettiğini duyurdu. Rusya’nın globali internet ağına çok az sayıda spesifik bağlantı noktalarından çıkış yapmasına imkan veren sistemle kapalı devre bir ağ sistemi öngörülüyor.
Rusya devlet haber ajansı Tass ise testlerde nesnelerin interneti konusundaki kırılganlıkların da değerlendirmeye alındığını ve aynı zamanda olumsuz dış etkilere karşı koyma yeteneğinin de görüldüğünü bildirdi.
TikTok ve FaceApp’e kısıtlama geldi
Kişilerin fotoğraflarını yüklemesi ile yaşlandırma efekti uygulayan FaceApp, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de bir dönem çok sık bir şekilde kullanıldı. Tıpkı Facebook ve Instagram’da başlayan ve kullanıcıların yoğun katılım gösterdiği “#10-Year Challenge” gibi yüz tanıma teknolojisini geliştirmek için tuzak olarak adlandırılan uygulama, ABD’de de casusluk suçlamalarına neden olmuştu.
Son dönemin popüler uygulaması TikTok da FaceApp gibi siber güvenlik suçlamaları sebebiyle zor günler geçirdi. ABD Deniz Kuvvetleri, Facebook sayfasından yaptığı duyuruda deniz kuvvetleri personelinin TikTok kulanımının yasaklandığını duyururken, uygulamayı telefonlarından kaldırmayanların Navy Marine Corps Intranet adlı sisteme erişimlerinin engelleneceğini açıkladı.
Uzay çalışmaları devam etti, kara deliğin fotoğrafı yayımlandı
Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA), 2019 yılında birçok çalışmaya imza attı. NASA, SpaceX’in Dragon kargo mekiğini, şirketin kendi üretimi Falcon 9 roketiyle Florida eyaletindeki Cape Canaveral Uzay Üssü’nden Uluslararası Uzay İstasyonuna yolladı.
Ay’a yeniden insanlı uçuşlar yapmayı hedefleyen “Artis” görevinde kullanacağı roket platformunu da yıl içinde tanıtan NASA, 2020’nin başında uzay istasyonunu turistlerin ziyaretine açacağını duyurdu.
NASA ayrıca, dünyayla çok daha az irtibat kurularak derin uzay seyahatine olanak tanıyacak Derin Uzay Atomik Saati’ni çalıştırdı.
Bir diğer gelişme ise Uluslararası Olay Ufku Teleskobu projesi kapsamında bir araya gelen ve aralarında Türk bilim insanı Prof. Dr. Feryal Özel’in de yer aldığı bilim insanları, M87 Galaksisi’nin merkezindeki süper masif kara deliğin fotoğrafını yayımladı ve bilim tarihinde bir ilke imza attı.
Öte yandan, Çin, uzaktan algılama uydusu “Cilin 102A”yı uzaya fırlatırken, Avrupa Birliği, araştırma, sanayi ve işletmeleri desteklemek için 2020 yılı sonuna kadar 8 farklı ülkede süper bilgisayar merkezleri kurulacağını duyurdu.
5G altyapı çalışmalarına hız verildi
2019’da tüm dünyada tüm teknolojik gelişmeleri yakından ilgilendiren bir konu olan 5G alanında da baş döndürücü gelişmeler yaşandı. Bu kapsamda, 5G teknolojisindeki gelişmelerin değerlendirilmesi amacıyla Çinli telekomünikasyon şirketi Huawei tarafından 15-16 Ekim’de İsviçre’de Küresel Mobil Geniş Bant Forumu düzenlendi.
5G kullanım oranı açısından 2019’da Çin ve Güney Kore üst sıralarda yerini korurken, öte yandan Huawei ve İsviçreli telekom firması Sunrise, 5G dağıtımı konusunda iş birliği yaparak Avrupa’daki ilk 5G iç mekan servisini hizmete sundu. İngiltere’de başta Londra olmak üzere çok sayıda şehirde 5G, kullanıcılar tarafından kullanılmaya başlandı.
Ayrıca, Çinli akıllı telefon üreticisi Oppo, son teknolojiyle donattığı nakliye konteynırını bir otele dönüştürerek dünyanın ilk 5G otelini Avustralya’da hizmete sundu. Çin, 5G’nin resmi olarak kullanılmaya başlanmasının ardından 6G’nin geliştirilmesine yönelik araştırma çalışmalarını başlattı.
İnsan beyninin kopyası için 1 milyar dolarlık yatırım
İnsan beyniyle ilgili yapılan teknoloji çalışmaları alanında 2019’da önemli gelişmeler yaşandı.
Microsoft, “insan beyninin kopyası” olarak nitelendirilen bir sistem oluşturmak için yatırımcılarının arasında Elon Musk’ın da bulunduğu yapay zeka şirketi OpenAI’ye 1 milyar dolar yatırım yapacağını duyurdu.
Benzer şekilde, insanlar ve bilgisayar arasında bir veri iletim sistemi geliştirmek için Elon Musk tarafından kurulan Neuralink şirketi, bazı teknolojilerini ilk kez tanıttı. Duyurulan çalışmalar, felçli insanların telefon ve bilgisayar gibi cihazları kontrol etmesini amaçlıyor.
Bilimsel gelişmeler sağlandı, yeni bakteri türü keşfedildi
2019 yılında bilim dünyasını yakından ilgilendiren çok sayıda gelişme meydana geldi. Bu kapsamda, bilim insanları, Samanyolu Galaksisi’nin en parlak ve büyük yıldızlarından Eta Carinae’de 170 yıl önce meydana gelen patlamaları kaydetti.
Öte yandan, Türk bilim insanları, Antarktika’dan getirilen örnekler üzerinde yaptıkları araştırmalarda, tarımda yaygın olarak kullanılan ve bitkileri öldüren kimyasal maddeleri zararsız hale getiren bir bakteri türü keşfetti.
ABD’deki Temple Üniversitesi Lewis Kats Tıp Fakültesi’nde yapılan araştırmaya göre nöronlardaki kusurlu proteinleri ayıklayan molekül bulundu. VPS35 proteini, Alzheimer gibi hastalıklara yol açan “tau” benzeri potansiyel zararlı proteinleri beyinden temizliyor.
Ayrıca, Cilalı taş devrinde yaşamış genç bir kadının fiziksel özellikleri, bundan 5 bin 700 yıl önce çiğnediği huş ağacı kabuğundan yapılmış sakızdan tespit edildi.