Bezos’un sahibi olduğu uzay ve havacılık şirketi Blue Origin de Musk’ın sahibi olduğu SpaceX de bir süredir ABD devlet kurumlarının projelerinde özel girişim ortağı olarak yer alıyor. Son olarak geçtiğimiz hafta sonuçları açıklanan iki ihale, şirketler ve patronlar arasındaki rekabeti bir kez daha körükledi.
İlk bomba haber 13 Nisan tarihinde geldi. ABD Savunma Bakanlığı’nın Blue Origin ile 2,5 milyon dolarlık bir anlaşma imzaladığı açıklandı.
Bakanlık bünyesindeki Savunma İleri Araştırma Projeleri Ajansı’nın (DARPA) sorumlusu olduğu anlaşma kapsamında, Blue Origin nükleer enerjiyle çalışan bir uzay aracının tasarımında pay sahibi olacak.
BLUE ORIGIN’İN İLK İHALESİ DEĞİL
DRACO adı verilen proje kapsamında kimyasal ya da elektrik bazlı sistemlerle hareket ettirilen uzay araçlarının yerini, nükleer enerjiyle çalışan araçların alması hedefleniyor. DARPA, bu proje için Blue Origin’in yanı sıra Lockheed Martin ve General Atomics’le de anlaşmalar imzaladı.
2000 yılında Bezos tarafından kurulan Blue Origin için bu ilk değil. Son yıllarda birçok devlet kurumuyla benzer anlaşmalar yapan şirket, son olarak 2020’de NASA’yla üç sözleşme imzaladı. Bunlardan en önemlisi Blue Origin’in yeni roketi New Glenn’le gerçekleştireceği misyonlar ve uydu fırlatma çalışmalarıyla ilgiliydi.
DRACO Program Yöneticisi Maj Nathan Greiner, üç şirketin de bu projede çalışabilecek yetkinliklerini kanıtladıklarını söylerken Blue Origin Başkan Yardımcısı Brent Sherwood, bir açıklama yaparak “Blue Origin, bu önemli teknoloji alanında uzay aracı konseptlerini geliştirme konusunda DARPA’ya destek olacağı için çok heyecanlı” dedi.
Starship SN5 prototipi
KAFA KAFAYA GELDİLER, KAZANAN SPACEX OLDU
Ancak Blue Origin’in heyecanı yarım kaldı. Çünkü bu açıklamadan sadece 4 gün sonra, bu kez Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi’nin (NASA) Musk’ın sahibi olduğu Space X’le 2,9 milyar dolarlık bir anlaşma imzalandığı açıklandı.
Dananın kuyruğu da tam bu noktada koptu. Zira SpaceX’in NASA’nın Artemis programı için sunduğu teklifin rakiplerinden biri Dynetics, diğeri de Blue Origin’di. Bunun yanında, daha önce yapılan açıklamalarda NASA’nın iki ticari ortakla birlikte çalışmayı planladığı söyleniyordu. Ama gerçek öyle olmadı, NASA projede sadece SpaceX ile birlikte yürüyeceğini açıkladı.
Kararla ilgili duyuruda SpaceX’in teklif sunan diğer özel şirketlere kıyasla daha düşük bir fiyat verdiği ve bu nedenle tek başına seçildiği ifade edildi. Sözleşme kapsamında SpaceX geliştirme ve test faaliyetlerinin yarısından fazlasının fonlanmasını ve mali risklerini de kendisi üstlenecek.
“ULUSAL TAKIM”DA HAYAL KIRIKLIĞI
“Blue Moon” adlı bir Ay’a iniş aracı geliştiren Blue Origin, NASA’ya Lockheed Martin, Northrop Grumman ve Draper’la birlikte oluşturduğu ‘Ulusal Takım’ olarak başvurmuştu. Dynetics ise kendi adını taşıyan “Dynetics İnsan İniş Sistemi” tasarımıyla ihaleye girmişti.
NASA’nın kararının açıklanmasının ardından bir açıklama yapan Blue Origin yetkilileri, “Ulusal Takım’ın elinde çok fazla bilgi yok. Seçimle ilgili daha fazla şey öğrenmeye çalışıyoruz” ifadelerini kullandı.
MUSK YİNE BİLDİĞİMİZ GİBİ
Diğer cepheden ise kutlama mesajları geldi… Musk Twitter paylaşımında “En büyük NASA!! @NASAArtemis ekibinin bir parçası olmaktan onur duyuyoruz” yazdı. Diğer SpaceX çalışanları ve uzay meraklıları da sosyal medyayı roket emoji’siyle bezeli mesajlarla doldurdu.
🚀🖤💫 NASA Rules!! 💫🖤🚀 https://t.co/hmeGx2peZ6
— Elon Musk (@elonmusk) April 16, 2021
Artemis projesi ile NASA 1972’den bu yana ilk kez Ay’a insan göndermeyi hedefliyor. Proje kapsamında NASA, SpaceX’in bir yüzeye indikten sonra tekrar kalkış yapabilen yani birden fazla kez kullanılabilen dev uzay aracı Starship’i ayın yüzeyine indirecek. NASA yetkilileri, program kapsamında 2024 itibarıyla iki astronotun aya ayak basabileceğini ifade ediyor. Bunlardan bir tanesinin kadın olması planlanıyor. NASA en son 1972’de Ay’a insan göndermişti.
Artemis projesiyle Ay’da kalıcı bir yerleşim oluşturmak isteyen NASA, buradan elde edilecek bilgileri gelecekte Mars operasyonlarında da kullanmak istiyor.
NASA Direktörü Steve Jurczyk, kararla ilgili yaptığı açıklamada, “Ay son durak değil. NASA’nın uzun vadeli hedefi her zaman insanları Mars’a göndermek oldu. Ay bizi oraya ulaştıracak doğal bir sıçrama tahtası” diye konuştu.
BEZOS MUSK’IN MARS FİKRİNE PEK SICAK BAKMIYOR
Mars, Musk’ın da menzilinde. SpaceX kurucusu, 1000 Starship’ten oluşan bir filo kurup Mars’a insan ve eşya taşımak ve orada bir yerleşim yeri kurmak istiyor. Bezos ise Musk’ın Mars’a insan göndermek fikrinin “motivasyon kırıcı” olduğunu düşünüyor. Hatta 2019’da “Mars’a taşınmak isteyen dostlarım, önce gidin Everest’in zirvesinde bir yıl geçirin. Bakın bakalım hoşunuza gidecek mi? Zira orası Mars’a kıyasla cennet bahçesi gibi bir yer” diye bir yorum da yapmıştı.
SpaceX’in NASA’yla imzaladığı sözleşme kapsamında Starship’le tam kapsamlı insansız bir test uçuşu gerçekleştirmesi ve bu uçuşun hiç sorunsuz geçmesi gerek. Bunun için roket, halen geliştirilmekte olan 23 katlı bir bina yüksekliğindeki Super Heavy fırlatıcısı ile aya gönderilecek. Ardından roket Raptor motorlarını kullanarak Ay yüzeyine inebildiğini kanıtlayacak. Roketin burada yeniden kendini fırlatarak Dünya’ya dönüp dönemeyeceği ise henüz net değil.
Daha da önemlisi SpaceX geçen seneden beri Teksas’ta bulunan tesislerinde Starship prototiplerinin fırlatma testlerini gerçekleştiriyor. Bugüne kadar 4 prototip yüksek irtifaya çıkabildi ama hepsi de yeryüzüne geri döndüklerinde patladı ya da parçalandı. Ancak bu testler sonucu Starship’in uçabildiği ve Dünya’ya inişini 4 kanadı sayesinde kontrol edebildiği anlaşılmış oldu.
SpaceX iniş sorununu kısa sürede çözüp Starship’i yıl sonuna kadar yörüngeye göndermeyi hedefliyor.
Starship SN9 ve SN10
NASA ELEŞTİRİLERİN HEDEFİ OLDU
NASA’nın İnsan İniş Sistemi programının yöneticisi Lisa Watson-Morgan, “NASA geliştirme sürecinin her aşamasında içgörü sağlıyor ve sistemin astronotlarımız için güvenli olmasını garanti ediyor” dedi. SpaceX’le olan işbirliğine güvendiklerini de belirten Watson-Morgan, “Mars’a doğru büyük bir adım olarak astronotları Ay’a indirme konusunda birlikte çalışmayı dört gözle bekliyoruz” diye konuştu.
Ancak NASA’nın tek ticari ortakla çalışma kararı eleştirileri de beraberinde getirdi. Uzay politikaları uzmanı Casey Dreier, kararın kendisini şoke ettiğini belirterek, daha fazla ortağın daha fazla rekabet anlamına geleceğini belirtti. Bununla birlikte Dreier, SpaceX’in sürekli kendisiyle rekabet halinde olduğunu da belirterek, “Şu ana kadar kapasite ve fiyat vaadini yüzde 100 gerçekleştirdi diye konuştu.
Temsilciler Meclisi’nin Alabamalı üyesi Robert Aderholt da kararın “çok fazla soruya yol açtığını” belirterek, SpaceX’in daha önceki NASA ve ABD Hava Kuvvetleri sözleşmelerinin fiyat etiketlerinin çok yüksek olduğunu hatırlattı. Aderholt, açıklamasında Falcon Heavy’nın geliştirilmesindeki gecikmelere ve Starship programıyla ilgili yukarıda bahsettiğimiz sorunlara da değindi.
DAHA ÖNCE DE NASA YÜZÜNDEN ÇATIŞMIŞLARDI
Bezos-Musk rekabetine dönersek… İki dev arasında 2004 yılında bir akşam yemeğinde başlayan gerginliği takip edenler için 4 gün arayla yaşanan iki gelişme, özellikle de NASA’nın Blue Origin yerine SpaceX’le işbirliği yapmayı seçmesi oldukça anlamlı. Zira Bezos-Musk kavgasının ayyuka çıkması yine NASA’nın başrolde olduğu bir krizle olmuştu. 2013 yılında iki şirket de NASA’ya ait bir fırlatma rampasının kullanım hakları için başvuruda bulunmuş, karşılıklı müdahaleler sonrası rampanın kullanım hakkını SpaceX tek başına almıştı.
2014’te bu kez roket fırlatıcıların inişinde kullanılan insansız hava araçlarının patenti üzerinden bir kavgaya tutuşan iki şirket arasında görülen davada yargıç SpaceX’i haklı bulmuştu.
İki şirket güvenli bir biçimde iniş yaparak yeniden kullanılabilen roketler konusunda da geçmişte çatışmıştı. 2015’te Blue Origin, New Shepard isimli roketini sağ salim yere indirmeyi başardığında, Bezos kutlama yaparken Musk SpaceX’in aynı şeyi 3 yıl önce yaptığını tweet’leyerek Blue Origin’in bir mutlu gününe daha gölge düşürmüştü.
BEZOS İÇİN KİŞİSEL BİR YENİLGİ
NASA’nın son ihalede de SpaceX’i Blue Origin’e tercih etmesi, Bezos’un şirketi adına büyük bir darbe olarak görülüyor. Ancak SpaceX’in belirlenen tarihe kadar başarması gereken çok fazla şey var. Musk bütün bunları sınırlı bir bütçeyle ve kendi kesesinden harcayarak gerçekleştirmek zorunda. Bir başka deyişle şu an SpaceX’in hanesine yazılan bu başarı, ilerleyen dönemde olumsuz sonuçlar da doğurabilir.
Daha 5 yaşındayken Neil Armstrong ve Buzz Aldrin’in Ay’da yürüdüğünü gördüğü günden beri uzaya çıkmak isteyen Bezos için ise bu aynı zamanda kişisel bir yenilgi. Uzay çalışmalarına daha fazla zaman ayırmak için Amazon’daki görevini bile bırakacağını açıklayan Bezos’un bir sonraki adımının ne olacağı şu an büyük merak konusu. Ancak ikilinin uzay yarışında daha gidilecek çok yol olduğu da bir gerçek.