Tüm dünyada ve ülkemizde sosyal izolasyona zorunlu kaldığımız pandemi sürecinde hem çocuklar hem yetişkinler, güvenli alan sağlayan sosyal çevrelerinden uzak kaldı. Bazı sınıfların fiziki olarak okula döndüğü bugünlerde, çocuklara körelmiş olabilecek sosyal becerilerini (oyuncak paylaşma, oyuna dâhil olma, sırasını bekleme gibi) tekrar kazandırmak için hem öğretmenlere hem de velilere görevler düşüyor. Üsküdar SEV Anaokulu Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bölümü Uzmanları; çocukların hangi yaşlarda nasıl özelliklere sahip olduklarını ve sosyal becerilerinin sağlıklı gelişmesi için yapılması gerekenler hakkında şu bilgileri verdi:
Yaşamın ilk yıllarında geliştirilen akran ilişkileri çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi için büyük önem taşır. Bütün bunlar çocukların kendi kişiliklerini geliştirmelerine yardımcı olur ve sağlıklı bireyler olarak topluma adapte olmalarını sağlar. Bu karşılıklı ilişkiler sayesinde çocuk; problem çözmeyi, cinsel kimliğine uygun davranışlar geliştirmeyi, duygularını anlamlandırmayı, kendini rahat ifade etmeyi öğrenir.
AKRAN İLİŞKİLERİ OKULÖNCESİ DÖNEMDE ŞEKİLLENİYOR
2-4 yaş dönemi: Yaşamın başlangıcında görülen ilk sosyal davranış, bebeklerin annelerine olan bağlılığıdır. Yeni doğmuş bebeğin anneye bağlılığı; ona yakın olması, sarılması ve anneyi devamlı bir şekilde gözlemesiyle görülür. Ancak bebek büyüdükçe anneye bağlılık farklılaşır ve çevresini araştırmak amacıyla ondan kopar. Okulöncesi dönemde çocuğun akran ilişkilerini şekillendiren çeşitli gelişim öğeleri bulunuyor. Konuşma becerisi bunlardan en önemlisi. Konuşma; çocukların bilgi alma, bir şeyler anlatma ve paylaşımda bulunma gibi farklı amaçları gerçekleştirmelerini sağlar. Çocukların akranlarıyla ilişkilerini geliştirir, akranları tarafından kabul edilmelerine zemin hazırlar. Akranlar arasındaki ilk tercihler iki yaş itibariyle başlar. İki yaş çocuğu henüz empati geliştirememiş olması sebebiyle yaşıtlarıyla birlikte aynı oyunu oynamak yerine, aynı anda farklı oyun tercihleriyle bir arada olmaktan hoşlanır. Bu dönem, paralel oyun dönemi olarak da adlandırılır. 2-3 yaşlarında çocuklar, hemcinsleriyle oyuncaklarını paylaşır ve hemcinslerinin isteklerine cevap verir. İlk üç yıl içinde akranlar arasında nesneleri sahiplenme konusunda anlaşmazlık yaşarken zamanla bunun azaldığı görülür.
ARKADAŞ SEÇME DÖNEMİ 4 YAŞ SONRASI BAŞLIYOR
4-6 yaş dönemi: Bu yaş dönemi çocukları kendileri haricinde bir dünya olduğunu bilir ve o dünyanın kurallarını fark ederler. Başkalarının da kendisinin gibi istekleri olduğunu görüp beklemeyi öğrenirler. Bu yaştaki çocuklar kendileriyle oynayabilen 1-2 arkadaş seçme ihtiyacı hisseder. İlerleyen yaşla beraber çocuğun sosyal ağının içinde daha fazla akran sayısı yer almaya başlar. Seçilen arkadaşlar her iki cinsten de olabilir. Bu yaş grubundaki çocuklar birbirleri ile iletişim halindeyken şakalaşmaktan keyif alır, argo kelimeler söylemekten hoşlanabilirler. 4-6 yaş döneminin genel özellikleri şöyle sıralanabilir:
– Oyunlar sırasında daha çok bağımsız olmayı tercih ederler. Kendi oyun tercihlerini ve isteklerini daha rahat ifade edebilirler.
– İstekleri olmadığında arkadaşlarıyla kavga edebilirler.
– Empati kurma becerisini henüz geliştiremedikleri için benmerkezci tavırlar sergileyebilirler.
– Bu yaş çocuklarında paylaşma ve yardımlaşma duyguları gelişmeye başlar.
– Arkadaşlarıyla birlikte grup halinde oynamaktan hoşlanırlar.
– Dengeli oldukları gözlenir.
BAŞARILI SOSYAL İLİŞKİYİ AİLENİN TUTUMU BELİRLER
Sosyal ilişkilerin sağlam kurabilmesi, bazı becerilerin aile ortamında kazandırılmasına bağlı olur. Bu da ebeveynin sorumluluğundadır. Ebeveynler, çocuğa paylaşmayı, başkasının duygularını anlamayı, duygularını denetim altına almayı, belirlenmiş kurallara uymayı, saygılı olmayı, yardımlaşmayı öğretmeli. Bazı anne-babalar, çocuklarının arkadaşlık tercihleri konusunda müdahaleci olabilir. Bu tarzda yaklaşımlar, çocuğun hem ebeveynlerine arkadaşlıkları konusunda yalan söylemesine yol açabilir hem de çocuğun kendi kararlarını kendi verme mekanizmasını olumsuz etkileyebilir.
AİLEDEKİ İLGİSİZLİK YANLIŞ ARKADAŞ NEDENİ
Aile içi sağlıklı iletişime sahip bir çocuk, arkadaş gruplarının onayına daha az ihtiyaç duyar ve bulunduğu gruptan çok fazla etkilenmez. Ancak aile içi iletişimin ve ilginin az olduğu durumlarda, çocuk ihtiyaç duyduğu ilgi ve yakınlığı bulmak için, kendini olduğu gibi kabul eden farklı arayışlara yönelebilir. Bu nedenle, çocukla paylaşım yapılabilecek sohbet saatlerinin yaratılması çok önemli. Eleştirel, tehdit edici, yargılayıcı yaklaşım çocuğun, anne-babasıyla olan iletişiminin azalmasına ve kendini daha iyi hissettiği akran gruplarına daha fazla yakınlaşmasına sebep olabilir. Unutmamalı ki; arkadaşlık, akranlar arasındaki bir ilişki. Ebeveynlerin, çocuklarıyla arkadaş olduklarını söylemeleri bir yanılsamadır. Bu durum, çocukların arkadaş gibi görmek istedikleri ebeveynleriyle olan ilişkisini zedeler. Anne-baba-çocuk arasındaki sınırın ortadan kalkmasına ve rol karmaşası yaşanmasına neden olur. Bu şekilde çocuk da, kendi ilişkilerini düzenlemekte sıkıntı yaşar.
ÇOCUKTA SOSYAL BECERİLERİN GELİŞİMİ İÇİN EBEVEYNLERE ÖNERİLER
Yalnız kalmalarına izin verin: Çocuklarınızın, sizlerin kontrolünde yalnız kalabilmeleri için çaba sarf edin. Ev içindeki oyunları sürekli birlikte oynamanız gerekmez. Çocukların tek başlarına oyun kurmaları ve vakit geçirmelerine fırsat verilmeli.
Doğru rol model olun: Çocuğunuzla aranızda güvenli bir ilişkinin olması büyük önem taşır. Çocuğun ilk tanıdığı insanlar olan anne-babasıyla ilişkileri, daha sonra kuracağı arkadaşlık ilişkilerinde model görevi görür.
Sürekli oyun planlamayın: Çocuklarınızla keyifli zaman geçirmeniz önemli; ancak sürekli yapılandırılmış etkinlikler sunmamanız gerekiyor. Çocukların hayal dünyaları ve oyun kurma becerileri bu şekilde zenginleşebilir. Unutmayın ki ‘iyi oyun kurucu’ olmak, arkadaşlar arasında ilgi çekici bir özellik.
Eve arkadaşını getirmesine izin verin: Çocuğunuzun eve arkadaşlarını getirmesine izin verin. Bu, çocuğun yeni arkadaşlar edinmesi ve arkadaşlıklarını geliştirmesi için etkili bir yöntem. Ayrıca toplumdaki sosyal kuralları öğrenmesi açısından da gerekli.
Arkadaşlarını kendisi seçsin: Çocuğunuza kendi arkadaşlarını seçme şansı tanıyın. Bu durum onların bağımsız bir kişilik geliştirmesine olanak sağlar. Çocuğun yeni arkadaşlar edinmesi ve bunu kendi seçimleriyle yapması çok değerli; çünkü çocuğun her bir arkadaşı kendisi için ayrı bir tecrübe olacaktır.
Sorununu dinleyin ama çözmeyin: Yaşadığı arkadaşlık problemlerini size aktardığında dinleyin ancak problemlerini sizin değil kendisinin çözmesi gerekir. Bunun için çocuklarınızı teşvik edin.
Çözümü birlikte arayın: Sohbet sırasında çözüm için neler yapabileceğini kendisine sorun ve beraber çözüm yolları arayın.