Gaziantep-G.Saray maçında Onyekuru’nun ilk golünde ofsayt tartışmaları yapıldı. Çıplak gözle ofsayt olduğu iddia edilen pozisyondan VAR incelemesi sonucunda gol kararı çıktı. Oyun kuralları kitabında ofsaytla ilgili ihlal metni şu şekilde başlar: ”Takım arkadaşının topla oynadığı veya topa dokunduğu anda…” Bu cümlenin altında da açıklaması yer alır: “Top ile oynanan veya topa dokunulan ilk temas anı kullanılmalıdır…” İlk temas anı tanımına dikkat çekilmektedir. Yani ayağın vurmak için topa değdiği ilk an. Dolayısıyla pek çok spikerin/ yorumcunun klişesi ‘topun ayaktan çıktığı son an’ sözü bir şehir efsanesidir. Topun ayaktan çıkış anı dikkate alınmış olsa, saliseler içinde bile en az 10-15 santimetre fark çıkar.
OFSAYT TESPİTİ İÇİN VAR HAKEMİ SIRASIYLA NELER YAPIYOR?
1- Topun temas anının işaretlenmesi: VAR tüm dikkatini doğru işaretlemeye verir ve belirlediği temas anı noktasını gösterir. Operatör sorar: “Hocam topa temas anını işaretledim. Doğru mudur?” VAR onaylarsa işaretlenir. Yanlışsa, “1 frame geri veya ileri alalım” gibi uyarılarda bulunur.
2- Savunma oyuncularının işaretlenmesi: Kaleye en yakın uzvu, VAR’ın manuel tespitiyle işaretlenir (el/ kol içermeyen).
3- Hücum oyuncularının işaretlenmesi: Kaleye en yakın uzvu, VAR’ın yine manuel tespitiyle işaretlenir (el/kol içermeyen). Görüleceği üzere bir ofsayt tespitinde VAR hakeminin görüntüler üzerinden 3 manuel işlemi var. Teknoloji diye kamuoyunda bilinen lakin insan gözü olan tespitler. İşaretlemeler tamamlandıktan sonra operatör, VAR’ın nihai onayıyla çizgileri yazılım vasıtasıyla çeker. Kimi ülkede sarı siyah, bizde kırmızı mavi.
BİR POZİSYONU EKRANDA NASIL GÖRÜYORUZ?
Teknik olarak her bir saniye görüntü, arka arkaya çekilen 25 fotoğraf karesinin (frame) birleşmesidir. Yani 25 fps (frame per second-saniyedeki kare sayısı)’ten oluşur. Dünya genelinde maçlarda hem 25 fps’lik hem de Super Slow Motion (SSM) denilen 75 fps’lik kameralar kullanılıyor. Fps değeri yükseldikçe akıcılık ve netlik artıyor, yavaşlatılmış çekimlerde (slow motion) detay görme şansınız yükseliyor. Görüntü kaybı sıfırlanmıyor lakin minimuma iniyor. Bir maçta tüm kameralar arasındaki olası senkronizasyon dezavantajına girmiyorum bile.
BASKETBOL YÖNTEMİ
Basketbol maçlarında kullanılan, bir enstantaneyi 360 derece açıyla işleyen (render) görüntülerle veya phantom kameralarla VAR’da daha hassas ölçümler uygulanabilir mi? Bir gün elbette ama hali hazırda 2-3 dakikaya tahammül yokken görüntü işlemeyi (render) beklemek pek mümkün değil gibi.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Kaliteli çekimde dahi 1 saniyelik görüntü 75 kareden oluşurken, bilimsel olarak topa temas anının %100 doğrulukta tespiti mümkün değil. Görüntü ile gerçeğin örtüşmesi imkansız. Keza mavi ve kırmızı çizgilerin kalınlığı da cabası. Saliselerle santimetrelik ölçümler yapılan sistemde çizgi kalınlığı neredeyse 5 katı! G.Antep-G.Saray maçındaki ilk golün neredeyse aynısı Liverpool ile Everton arasındaki Merseyside derbisinde yaşandı. İngilizler, IFAB’a yeni öneriler sundu:
1- Hollanda’daki gibi 10 cm’lik pay bırakılması: Kırmızı ve mavi çizgilerin 5 santimetre genişliğinde çizilmesi ve milimetrik bir kesişme dahi varsa ofsayt verilmemesi (Bu sayede Premier Lig’de ofsayt nedeniyle iptal edilen 10 golden 8’inin gole dönüştüğü tespit edildi).
2- Wenger modeli: Savunma ile hücum oyuncusunun hiçbir uzvu kesişmeyecek şekilde birbirinden kopmuş olması
YAPAY ZEKA ODAKLI OTOMATİK OFSAYT TEKNOLOJİSİ
FIFA, yapay zeka odaklı yarı otomatik ofsayt teknolojisi üzerinde çalışıyor. İsveç merkezli ChyronHego şirketi, Emmy ödüllü optik izleme sistemiyle çalışmalara liderlik ediyor. Sistemin Katar’da kullanılması planlanıyor. FIFA’nın teknoloji&inovasyon direktörü Johannes Holzmuller “Hedef ofsayt için gol çizgisi teknolojisine benzer destekleyici araç geliştirmek. Karar için değil ancak hakemlere anında kanıt sağlamak için tasarlandı” diyor.
VAR’IN AMACI AÇIK VE BARİZ DEĞİL MİYDİ?
İşaretlemelerin manuel yapılması nedeniyle bir maçtaki benzer ofsayt tespitlerinin bile aynı doğrulukta çıkmama ihtimali var. Peki VAR, açık ve bariz hataları gidermek için getirilmemiş miydi? Penaltılardaki gri pozisyonlarda müdahale etmemesi istenilen VAR’dan, ofsayt için santimetrelerle şapkadan tavşan çıkarmasını beklemek VAR’ın doğuş amacıyla örtüşmüyor. IFAB’ın acilen revize etmesi şart. Yoksa bizdeki gibi “Riva talimat veriyor, operatör takım tutuyor, VAR cetvelle yamuk çiziyor” diyen iki deli kuyuya taş atmaya devam edecek