Bilimsel Yaklaşımları Sevenlere: Günlük Hayatta Aklımızı Kurcalayan Soruların Yanıtları

Bir elmanın kabuklarını soyduğunuzda ya da ortadan ikiye kestiğinizde kıza müddette karardığını ve o parlak rengini kaybettiğini görürsünüz. Buna neden olan ana öge içerisindeki ‘polifenol oksidaz’ enzimidir. Bu enzim, havanın oksijenini alıp elmada bulunan ‘tanin’ ile birleşip kararmaya neden olur.

Elma kesilirken ya da ısırılırken açılan yüzeydeki hücreler de bu tesirle bölünüp parçalanır. İçerisindeki polifenol oksidazlar havada bulunan oksijen ile birleşerek elma yüzeyinde renk değişimine neden olurlar. Kararmayı önlemek için elma kesildikten çabucak sonra suya konulabilir. Bu halde hava ile münasebeti kesildiğinden kararmayacaktır. Fakat sudan çıkarıldığında rengi esmerleşmeye devam edecektir.

Ya da bu kararmayı durdurmak için C vitamini kullanılabilir. Esmerleşen meyvenin üzerine limon suyu döküldüğünde, içindeki C vitamini, kararmaya sebep olan teşhisin oksijen ile tepkiye geçmesini mahzurlar. Bu formda meyvenin kararması yavaşlar.

Soğanı doğrarken, soğan hücrelerini de kesimlere ayırmış oluruz. Soğan hücreleri iki kısımdan oluşur. Bunlardan biri “allinazlar” diye bilinen enzimleri içerir. Oburu de sülfit bileşiklerinden oluşan aminoasitleri içerir. Allinazlar sülfitleri parçalayarak sülfenik aside dönüştürürler. Kararsız bir yapıya sahip olan sülfenik asit ise kısa müddette uçucu bir kükürt bileşiğine dönüşür. Bu gaz süratle havada yayılır ve gözümüze ulaştığında da yakıcı bir aside dönüşür.

Lakin gözümüzü yakan tam olarak bu gazın tesiri değil, göz yaşımızla yansımaya girmesi sonucu oluşan sülfürik asittir. Gözümüzü nemli tutan bu sıvıda oluşan küçük ölçüdeki sülfürik asit, çok hassas olan göz hudutlarını uyarır ve yaşarmasına neden olur. Soğan kokusu dediğimiz de aslında bu gazın kokusudur. 

Sülfürik asit gözümüze temas ettiğinde de gözyaşı bezlerimiz bu tehlikeyi algılar ve nüfus eden sülfürik asidi  gözyaşı salgılamaya başlar.

Denizanaları da başka bütün canlılar üzere bir tehlike anında kendini savunmaya hazırdır. Dış etraftan bir tehdit hissettiği anda knidoblast ismi verilen savunma hücrelerini kullanır. Bu hücrelerin içindeki ‘nematosit’ ismi verilen yakıcı kapsüller dışarı çıkarak temas ettiği yüzeye ziyan verir. Denizanaları bu kapsülleri yalnızca savunmak için değil avlanmak için de kullanır.

Denizanasına dokunduğumuzda, denizanası bunu bir tehdit olarak algılar ve savunma hücrelerini derimize empoze eder. Hücre içinden çıkan her yakıcı kapsül patlayarak derimize biraz daha ziyan verir.

Denizanasının derimizle temas etmesi durumunda birinci olarak ağrının hafifletilmesi ve zehir tesirinin azaltılması için tahriş olan bölgeye amonyak ya da sirke uygulamak işe yarayabilir. Bunlar yok ise deri çabucak deniz suyuyla yavaşça yıkanabilir. Mümkünse antihistaminik bir ilaç yutmalı yahut tahriş olan bölgeye topikal bir krem sürmek de yardımcı olacaktır. 

Tahriş olan bölgenin tatlı suyla yıkanması yahut ovuşturulması ise patlamamış yakıcı hücrelerin patlamasına yol açabilir ki bu da derimizin daha çok ziyan görmesine neden olur.

Bildiğimiz üzere radyasyon nükleer atomların yaptığı alfa, beta, gama, X üzere ışınımlara verilen gelen isimdir. Nükleer bir element yarılanma ömrü boyunca etrafına daima bu ışınları yayar. Bu ışınların ömrü ve katedebilecekleri uzaklık farklıdır. Örneğin alfa ışıması çok büyük tesir yaratırken ince bir kağıt katman tarafından bile soğurulması mümkündür.

Hamam böceklerinin radyasyondan etkilenip etkilenmediği hususu da burada netlik kazanır.

Hamam böceklerinin radyasyondan hiç etkilenmemesi tam olarak gerçek değildir. Lakin üstlerini örten kitin katmanı nedeniyle pek çok canlıdan daha az etkilendikleri söylenebilir. Gelen ışınlar kitin katmanında soğrularak hayati ehemmiyet taşıyan organlara ulaşmaz. Bu yüzden hamam böcekleri insanlara nazaran radyasyona daha sağlamdır.

Beşerler ve hamam böcekleri ortasındaki radyasyona dayanıklılık farkı ise şöyledir:

Olağan bir beşerde radyasyona dayanıklılık üst sonu 5 rem iken öldürücü doz 800 rem olarak belirlenmiştir.
Lakin hamam böceklerinde öldürücü doz çoklukla 67.500 – 105.000 rem ortasında değişmektedir. Bu da neredeyse termonükleer bir patlamanın sebep olduğu radyasyona eşittir.

Kimi vitaminler bedende depolanabilirken kimileri ise depolanamazlar. Örneğin A vitamini karaciğerde depolanır ve hiç A vitamini almayan bir insan 5-10 ay boyunca bu vitamin deposundan faydalanabilir. Hiç D vitamini almayan bir insan da bedendeki D vitamini deposundan 2-4 ay boyunca faydalanır.

Bir vitaminin depolanabilir olması için kolaylıkla hücre içerisine nüfus edebilmesi gerekmektedir. Halbuki her husus hücrelerden içeriye giremez. Hücrenin istediği molekülleri içine alması için birtakım sinyal sistemleri vardır. Fakat bu düzenekler harekete geçtiğinde taşıyıcı proteinler aracılığıyla bu moleküller içeri alınır. Şayet hücrenin muhtaçlığı varsa büyün vitamin çeşitlerini içerisine alabilir. Bu hücrenin seçici özelliğinden kaynaklanır.

Lakin A, D, E, K üzere vitaminler yağda çözünebildikleri için ve hücre zarı da yağ yüklü bir yapıya sahip olduğu için basitçe hücrenin içerisine girip orada depolanabilirler. C ya da B vitaminleri ise suda çözündükleri için depolanamazlar. Bu nedenle günlük besinlerden bu vitaminlerin karşılanması gerekir.

Göz seğirmesinin nedeni, göz kapağı kaslarının kapak kenarına paralel halde kasılmasıdır. Diğer bir sözle ‘kas fasikülasyonu’ denilen göz kapağını denetim eden kasların süratli kasılması olayıdır. Çoklukla kas yorgunluğu, gerilim ve çok yorgunluk en sık sebeplerindendir.

Göz seğirmeleri, ruhsal yahut nörolojik bozukluğun habercisi de olabilir. Kimi durumlarda da sadece kişinin gözlük muhtaçlığı içerisinde olduğuna bir işaret olabilir.
Bu sorunun bir öbür nedeni ise gözyaşı azlığıdır. Buna ek olarak uykusuzluk ve çok çalışmaya bağlı yorgunluk da seğirme sebepleri ortasında yer alır.

Ses tellerimiz aslında bir kastır. Ağzımızdan çıkan her ses akciğerden çıkan havanın bu kasları titreştirmesiyle oluşur. Her insanın farklı bir sese sahip olması ise ses tellerinin kalınlıklarının, gerginliklerinin ve boyutlarının farklı olmasıyla irtibatlıdır.

Bu farklar her sese ilişkin doğal bir titreşim frekansı aralığı meydana getirir. Böylelikle sesimiz bir diğerine nazaran daha kalın daha ince ya da daha tiz çıkabilir. Sesin kuvveti ve perdesi, ses tellerinin birbirlerine yakınlaşması ve gerginliği ile ilgilidir.

Ses telleri de tıpkı bir enstrümanın telleri üzeredir. Örneğin bir gitarın telleri gevşekse düşük perdeli bir ses çıkarır. Şayet telleri gererseniz sesler güçlenir. Ses tellerinde de tıpkı mantık geçerlidir. Ses telleri uzun ve gevşekse sesler düşük perdeli çıkar. Lakin kısa ve gergin ses telleri epey yüksek frekansta sesler üretebilir.

Kediler, gündüzleri yalnızca mavi ve yeşil rengi seçebilirken, geceleri renk seçme muhtaçlığı olmadığından birçok canlıdan avantajlı hale gelirler ve görme sertlikleriyle büyük bir hareket kabiliyeti kazanırlar. İnsanların el feneriyle aydınlatarak zar sıkıntı önünü görebildiği karanlık yerlerde kediler yirmi metre uzaklıktaki bir hayvanın kuyruğunu bile seçebilir ve son derece çevik hareketlerle ona ulaşabilirler. Kedilerin görme kabiliyetini arttıran bu özellikleri tıpkı vakitte geceleri de gözlerinin parlamasına neden olur.

Kedilerin gözlerinin damar katmanları ‘tapetum lucidum’ isimli bir özelliğe sahiptir. Aslında bu göz yapısı yalnızca kedilerde değil, daha pek çok göğüslü hayvanda da vardır. Bu damar yapısının özelliği içerisinde ‘guanin kristalleri’ ismi verilen ve gözün art kısmına düşen ışığı tekrar retinaya yansıtan bir unsur olmasıdır. Bu sayede retinaya tekrar yansıyan ışığın bir kısmı mercekten geri döner ve geceleyin kedilerin gözlerinin parlamasına sebep olur.

Gökyüzünün mavi görünmesinin nedeni ışığın kırılması ile ilgilidir. Güneş’ten gelip uzaya yayılan ışık gerçekte göze ziyan verebilecek özelliktedir. Bu yüzden Dünya’ya ulaşan ışığın gözün rahatlıkla algılayabileceği ve ziyan görmeyeceği duruma gelmesi kaidedir. Bunun için ışınların bir süzgeçten geçmesi gereklidir. Bu dev süzgeç ise dünyayı çevreleyen ‘atmosfer’dir.

Güneş ışınları atmosfere girdiğinde atmosferdeki gaz moleküllerine ve toz parçacıklarına çarparak yayılır. Gün ışığı değişik dalga uzunluklu birçok ışından oluşur. En kısa dalga uzunluklu mavi ışınlar atmosferin üst katmanlarındaki küçük parçacıklar tarafından çabucak saçılırlar. Ancak en büyük dalga uzunluklu ışık olan kırmızı ışık saçılmak için daha büyük parçacıklara çarpmak zorundadır. Gökyüzü açık olduğunda, mavi ışık başka ışıklara oranla en fazla saçılan ışıktır. Bu yüzden de gökyüzü mavi görünür. Gökyüzü ağır bulutlarla yahut dumanla dolu olduğunda ise bütün ışınlar çabucak hemen tıpkı oranda saçıldığı için gökyüzü gri görünür.