Kamerun’un en önemli göllerinden biri olan Ossa Gölü, son dönemlerde ilginç bir sorun ile karşı karşıya.
Littoral Bölgesi’nde Edéa şehrinin batısında yer alan bu göl, bundan 5 yıl önce tatlı su kaplumbağaları, timsahlar ve 18’den fazla balık ailesiyle doluydu. Aynı zamanda International Union for Conservation of Nature’ın (Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği) kırmızı listesinde ‘savunmasız’ olarak listelenen bir tür olan Afrika deniz ayısının da kalesiydi.
Ancak bugün ürkütücü bir şekilde sessiz ve neredeyse bomboş…
Ossa Gölü’nde ne oldu?
Zimbabve ve Zambiya arasındaki Kariba Gölü’nün büyük bir bölümünü istila ettikten sonra “kariba otu” olarak da anılmaya başlayan, istilacı su otu Salvinia molesta, Ossa Gölü’nü de etkisi altına aldı. Gölün neredeyse tamamı bu ot ile kaplandı.
Toprağa yapışmayan, su kütlelerinin yüzeyinde serbest yüzen bir bitki olan Salvinia molesta, ilk bakıldığında göze çok hoş görünse de aslında gölün ekolojik yapısı için büyük bir tehlike.
Çünkü bu bitki o kadar hızlı yayılıyor ve bulunduğu alanı o kadar güçlü bir şekilde kaplıyor ki büyümesini önlemek neredeyse imkansız bir hal alıyor.
Güney Brezilya ve Kuzey Arjantin’e özgü bir bitki olan Salvinia, su kütleleri arasında rüzgar, su akıntıları, seller, hayvanlar ve insanlarla yayılabiliyor.
Ossa Gölü, Salvinia molesta ile kaplı
Bitkinin su yüzeyinde oluşturduğu tabaka, gün ışığının suyun altına girmesini önlüyor. Bu da çoğu balık türünün beslendiği fitoplanktonun yeterince fotosentez yapmasına engel oluyor. Balıkların gelişimini kısıtlayan bu bitki, gölde yaşayan diğer canlıların da beslenme zorluğu çekmesine ve başka sulara göç etmesine yol açıyor.
AMMCO (Afrika Deniz Memelileri Koruma Örgütü) kurucusu Aristide Takoukam Kamla, özellikle Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği’nin kırmızı listesinde yer alan Afrika deniz ayıları hakkında endişelerini dile getiriyor. Kamla, “Ossa Gölü, üzerinde seyrek olarak inceleme yapılan deniz ayısı türlerinden biri olan çok sayıda Afrika deniz ayısına ev sahipliği yapıyordu. Göldeki nüfusları şimdi azalıyor gibi görünüyor” şeklinde konuşuyor.
Salvinia molesta ekonomiyi nasıl etkiledi?
Gölün çevresinde yaşayanların büyük çoğunluğu Ossa Gölü’nde balık tutarak geçimlerini sağlıyorlar. Bugün Salvinia molesta ile kaplı olan gölde aktif olarak balık tutmaya çalışan yerel halk, gelirlerinin yaklaşık yüzde 80’ini kaybettiklerini söylüyor.
Bir balık perakendecisi olan ve 22 yıldır gölde balık tutan yerli halktan balık satın alan Dina Marie-Louise, “Salvinia bizi öldürüyor” diyor ve ekliyor: “12 çocuğumdan yedisi, Salvinia’nın neden olduğu mali zorluklar nedeniyle okulu bıraktı.”
12 yıldır gölde balık tutan Roland Ngolle de benzer bir tablo çiziyor. Ngolle, “Bu gölde balık tutacak yerimiz tükeniyor. Hiçbir şey yapılmazsa Salvinia, Ossa Gölü’nün tamamını yutacak. Eskiden her sabah 100’den fazla balıkçı bu gölü ziyaret ederdi. Bugün balıkçıların sayısı bir elin parmağını geçmiyor” diye konuşuyor.
Kamerun’un Salvinia ile ilk mücadelesi olsa da, gölün kurtulması için halk yoğun bir çaba gösteriyor. Gölün çevresindeki kasabalardan biri olan Dizangue’de de halk bu durumu çok ciddiye alıyor. Kasabanın her bir köşesinde Salvinia sorunu konusunda uyaran tabelalar yer alıyor. Tabelalarda “Gençler, Ossa Gölü’nü kurtaralım”, “Gölümüzü Salvinia istilasından kurtaralım” yazıyor.
Salvinia molesta’dan kurtulmanın yolları neler?
Gölü istila eden su otunun çıkarılmasının üç ana yolu bulunuyor.
Birincisi fiziksel ve en zor olanı; bitkileri manuel olarak toplamak. Kamerunlu bitki bilimcisi Lum Fontem, “Manuel yöntem, düşük istila oranında elle çekme, yüksek istila oranında ise özel ekipman kullanımını içerir. Bu yöntem yoğun emek ister, çok yorucudur ve zaman alır” diyor.
Yerel halk, 2019 yılından beri Ossa Gölü’ndeki Salvinia bitkisinin yayılmasını azaltmak için seferber oluyor. 2019 ve 2020 yıllarında gölden 200 tonun üzerinde Salvinia elle çekme yöntemi ile kaldırıldı ancak herhangi bir katkısı olmadı. Çünkü bitki hızlı büyüdüğü için çıkarılanların yeri hemen doldu.
İkinci seçenek, yabani otları öldürmek için kullanılan herbisitlerin uygulanmasını içeren kimyasal kontrol. Ancak herbisitler sadece yabani otları öldürmekle kalmıyor, aynı zamanda göldeki diğer bitkiler ve organizmalar için de risk oluşturuyor. Kimyasal yaklaşım şimdiye kadar Ossa Gölü’nde denenmedi ve bilim insanları bu denemenin gerçekleşmemesi konusunda büyük çaba harcıyor.
Ossa Gölü’nü bitki istilasından kurtarmanın, gölü rahatlatmak ve ekosistemi eski haline getirebilmenin son bir yolu var: Cyrtobagous salviniae diğer adıyla salvinia biti ya da kurdu olarak bilinen bir böcek türü.
Evet doğru duydunuz, Ossa Gölü’nün geleceği bir böcek türüne bağlı! Küçük, kahverengi-siyah bir su böceği olan salvinia kurdu, yalnızca bu otla besleniyor. Yetişkin formunda sadece 2-3,5 mm boyundaki bu küçük böceğin uzun, sağlam bir burnu var. Bitkinin köklerine girerek ölümcül hasara yol açıyor ve salvinia’yı yok ediyor.
Salvinia biti göldeki ekolojik dengeyi geri getirebilir
Ossa Gölü’nün kaderi nasıl bir böceğe bağlı olabilir?
Salvinia kurdu, 1978 ile 1982 yılları arasında Güney Amerika’da araştırmalar yürütürken, Avustralya hükümeti araştırma kurumu CSIRO’da bir bilim insanı olan Wendy Forno tarafından keşfedildi. Salvinia’yı yok etmek için biyolojik bir ajan olan bu böceğin ilk denemeleri, 1980’de Avustralya’daki Moondarra Gölü’nde yapıldı.
O yıllarda yapılan denemenin sonucu bilim insanlarını çok şaşırttı çünkü göl salvinia bitkisinden büyük ölçüde temizlendi.
Benzer bir çalışma, 2000’li yılların başında Senegal Nehri’nde de yapıldı. Nehri saran salvinialar, bu böcekler sayesinde kontrol altına alındı. Bu çalışmalar sonucu, böceklerin çevre veya mahsuller için herhangi bir tehlike oluşturmadığı da kanıtlandı. Peki ama nasıl? Bu böcekler tam olarak ne yapıyor?
Salvinia kurdu, yalnızca salvinia ile besleniyor, diğer su bitkilerine dokunmuyor. Bitkiler mevsimsel olarak arttıkça, böcekler de artıyor. Böcekler ve salvinia, mevsimlere göre dengeli bir şekilde sürekli artıyor ve azalıyor. Yani Salvinia varsa böcekler de var oluyor ve bu bitkilerin büyük kısmını yiyerek yok ediyor.
Bilim insanları, bu böceklerin Salvinia’yı tamamen ortadan kaldırmadığını ancak ekolojik sistemi dengelemeye yardımcı olduğunun altını çiziyor.
Böcekler Ossa Gölü için kullanılacak mı?
Güney Afrika’daki Rhodes Üniversitesi Su Yosunu Biyolojik Kontrol Programı’ndan Julie Coetzee, salvinia kurtlarının gölü temizleyebileceğine inanıyor. Ancak zamana ihtiyaç olduğunun da altını çiziyor ve “Kamerun’da bir biyolojik kontrol programı uygulamak, Salvinia’nın kontrolü için en çevre dostu ve ekonomik olarak sürdürülebilir bir seçenek. Göldeki istilanın boyutu göz önüne alındığında böceklerin bitkilerin azalmasına yardımcı olması biraz zaman alacak” diyor.
Ossa Gölü’nün kurtarılması ve böceklerin göle bırakılmasını denetlemek için bir ekip kuruldu. Hükümetten izin alınır alınmaz böcekler göle bırakılacaklar. Yetkililer, iki ya da üç yıl içinde bu istilacı bitkinin kontrol altına alınabileceğini umuyor.