Birecik Barajı’nın 2000’de hizmete girmesiyle kabaran Fırat Irmağı etrafını suya boğmuş, yalnızca yerleşim yerleri değil zirai alanların da birden fazla sular altında kalmıştı. Şanlıurfa’ya bağlı Halfeti’nin beşte üçü bugün ırmağın altında. Lisana kolay, üzerinden 21 yıl geçmiş. Halfetililer Yeni Halfeti dedikleri ırmağın yamacındaki üst bölgede yaşıyorlar ancak burada vakit hâlâ ‘barajdan evvel ve barajdan sonra’ diye akıyor. Böylesine büyük bir değişimi kısa müddette unutmak, öbür türlü tabir etmek de pek mümkün görünmüyor.
SİMGESİ SİYAH GÜLLER
Halfetililer yaşadıkları bu kıraç yamaçları, çok sevdikleri bergamot ve erik ağaçlarıyla bölgenin simgesi haline gelen siyah güllerle zenginleştirerek özledikleri eski çehreye kavuşturmaya çalışıyor. Bahçeciliğin canlanması için valilik ve belediyeyle çeşitli işbirlikleri yapılmış, ücretsiz meyve fidanları dağıtılmış. Halfeti 2013’te Slow Food’un bir uzantısı olan Cittaslow yani ‘Sakin Şehir’ ağına katılmış. İki yıl sonra da Halfeti Slow Food birliği yani yavaş yemek birliği kurulmuş. Başında kendi de Halfeti’de doğup büyümüş olan Nihat Özdal var.
Slow Food Halfeti hoş işlere imza atıyor. Mesela birliğin teşebbüsüyle Halfeti’deki okullarda beslenme farkındalığı için tost, hamburger satışı yasaklanmış. Ulusal Eğitim Müdürlüğü de buna takviye vermiş. Hem yavaş şehir hem de yavaş yemek ağında olan bir şehre yakışır bir hareket. Ailelere okula giden çocuklarının yanına konuttan, uygun, sağlıklı, besleyici yiyecekleri koymaları tavsiye edilmiş. Kantinlerde de hamburger yerine bölgenin besleyici alternatiflerinden nohut dürüm ve bir çeşit konut böreği semsek satılıyor. Ayrıyeten kara güller ve Mezopotamya sümbüllerine ithafen bir Koku Şenliği düzenliyorlar. Aktiflik kapsamında etnobotanik araştırmalar yapılıyor, yani bitkilerin insanların hayatındaki çok taraflı fonksiyonellikleri ortaya çıkarılıp kayıt altına alınıyor. İncirin nesillerdir, zehirli kollarından ötürü karınca ve sineğin yanaşmadığı çobandöşeği çalılarının üzerinde kurutulması bu mevzuda geçmişten gelen bir bilgelik olduğunun da ispatı.
ERİK TAVA, KARADUTLU BALIK…
Birliğin en değerli misyonlarından biri Halfeti’nin mutfak kültürünü muhafaza altına almak. Tarım alanları ve meyve bahçeleri sular altında kaldıktan sonra mutfaklarında bir hafıza kaybı yaşamamak ve mutfak kıssalarını açığa çıkarmak üzere harekete geçmişler. Konutları ziyaret ederek klâsik mutfak aletleri, pişirme yöntemleri, tohum saklama üzere bilgilerin envanterini tutup yemek tanımlarını derleyerek arşivlemişler. Bu ziyaretler sırasında topladıkları tarifler ortasında gerek geçmişten gelen gerek hala uygulanmakta olan çok sayıda meyveli yemek olduğunu görmüşler. Bu bağlamda da 2015’ten bu yana Meyve Yemekleri Şenliği düzenliyorlar. Kültürler sular altında kalmasın, kıssalar unutulup gitmesin… Hepimizin dileği bu değil mi?
Şenliğin de fikir babası olan Nihat Özdal, Halfeti mutfağını bir ‘nehir mutfağı’ olarak tanımlıyor. Fırat Nehri’nin beslediği toprakların rahmeti, ırmak balıkları, etrafı saran kayaların ekosistemi ve Akdeniz mikrokliması… Bunların hepsi hemhal olarak buradaki mutfağı şekillendiriyor. İçbaklalı kayısı, tereyağlı kuru dut kavurması, ayvalı bulgur pilavı, yumurtalı dut, yumurtalı erik, çağla aşı, vişne tava meyveyle yapılan yemeklerden birkaçı.
Şabut
Meyveli yemekler ortasında en değer verdikleri erik tavası ve patlak kavurması. Erik tavası için yeşil can erikler kuşbaşı kuzu etiyle birlikte güveçte ve taş fırında pişiriliyor. Bölgede ham incire patlak deniyor. Patlak kavurmasında ham incirler, soğan ve sumak ekşisiyle kavruluyor. Sümerler periyodundan bu yana kullanıldığına inanılan ırmak balığı ‘şabut’ da çok önemseniyor. Türkiye’de yalnızca Dicle ve Fırat ırmaklarında yaşayan şabut, kırmızıyken toplanıp kurutulmuş karadutla yapılmış bir sosla kaplandıktan sonra, üzeri Antep fıstığı ağacı yapraklarıyla örtülüp nar ağacı çubukları üzerinde pişiriliyor.
Erik tava materyalleri
TAVSİYE EDERİZ
– Halfeti Halk Eğitim Merkezi’nde klâsik el sanatları eğitim ve uygulamaları yöre bayanları için yeni meslek ve gelir kapılarını aralamış. Merkezi ziyaret ederek alışveriş edebilirsiniz.
– Tekne cinslerine katılın. İstek edenler için çeşide eşlik etmek üzere davul zurna grubu de ayarlanabiliyor. Rum Kale’yi, Hükümdarın Kızı Mağarası’nı, eski Rum mezarlarını, Batık Kent’i, Kahtin Köyü’nü ve natürel bölgenin simgesi haline gelen ve bugün yalnızca minaresi suyun üzerinde kalan mescidiyle gerçeküstü bir imaj sunan Savaşan Köyü’nü göreceksiniz.
ŞENLİĞİ ÇEVRİMİÇİ TAKİP EDİN
– Halfeti Meyve Yemekleri Şenliği 10-11 Nisan tarihlerinde düzenlenecek. Aktiflikleri @slowfoodhalfeti Instagram adresinden canlı olarak yahut daha sonra kayıtlardan izleyebilirsiniz. Gastronomide meyveli yemekler paneli, Ahmet Uhri ile meyve mutfağının arkeolojisi, Ahmet Güzelyağdöken, Ceyhun Uçuk ve Tabiat Çiftçi workshop’ları dikkatimi çeken hoş etkinliklerden birkaçı.
