Türkiye’de evlilik oranları düşerken, boşanma oranları artıyor. Son beş yılın karşılaştırma dataları, Türkiye’de aile kurumuna dair değerli bilgiler sunuyor.
Son 5 yıldır evlilik sayısı azalırken, boşanmalar artıyor
TÜİK bilgilerine nazaran 2015 yılında 602 bin 982 çift evlenirken, birebir yıl 205 bin 871 kişi boşanma davası açtı, 131 bin 830 çift ise boşandı.
2016’da evlilik oranı düşüş gösterip 594 bin 493 olarak tespit edilirken, boşanma davaları arttı, 212 bin 975 çiftin boşanma davası açtığı görüldü ve 126 bin 164 çift boşandı.
2017’de 569 bin 459’a evliliğe karşılık, 223 bin 194 boşanma davası açıldı ve 128 bin 411 çift evliliğini resmi olarak bitirdi.
2018’de evliliklerin düşüşü devam etti ve 554 bin 389 evlilik gerçekleşirken, boşanmalardaki artış da sürdü: 246 bin 921. O yıl 143 bin 573 çift resmi olarak ayrıldı.
2019’da evlilik oranları düşmeye devam etti, 542 bin 314 çift evlendi, 248 bin 940 çift boşandı ve 155 bin 47 evlilik sonlandı.
2020’de evliliklerdeki düşüş gözle görülür formda azalmıştı, gerçekleşen evlilik sayısı 487 bin 270 iken, açılan boşanma davası sayısı bu oranın neredeyse yarısı oranındaydı: 246 bin 561. Ve geçen yıl resmen boşanan çift sayısı ise, pandeminin hukuk alanına tesiri nedeniyle 135 bin 22 olarak tespit edildi.
Teknoloji boşanmaları artırdı
Independent Türkçe’den Müjgan Halis’in haberine nazaran Avukat Hasret Altun; boşanmaların artışını kentleşme ve endüstrileşmenin tesiriyle doğal bir süreç olarak yorumluyor. En yaygın boşanma sebebi olarak görülen ‘şiddetli geçimsizlik’ münasebetinin aslında bir üst başlık olduğunu ve bunun içinde ekonomik, teknolojik, kültürel sebepler ile toplumsal cinsiyet faktörleri üzere birçok sebebin olduğunu söyleyen Altun boşanma davalarının artmasında toplumdaki fakirleşmenin, artan pahalılığın da tesirli olduğuna dikkat çekerek, buna karşın teknoloji ve toplumsal medyanın yarattığı lüks hayatın insanları çıkmaza soktuğunu vurguluyor:
“Özellikle son beş yılda evliliklerin azalmasında teknoloji ve kentleşmenin büyük tesiri olduğunu düşünüyorum. Mesela teknolojinin tesiriyle çiftler ortasında iletişimsizlik gelişiyor, biz buna pandemi devrinde sıkça rastladık, yani birebir konutun içindeler fakat birbirleriyle konuşmuyorlar. İkincisi tekrar teknolojinin tesiriyle güya lüks yaşamak, konforlu yaşamak zorunlulukmuş hatta bir tutkuymuş üzere lanse edildiği için, herkesin bu türlü bir beklentisi var. Bu beklenti arttığında ve karşılanmadığında, bu ‘şiddetli geçimsizlik’ olarak mahkeme kayıtlarına yansıyabiliyor. Yeniden teknolojinin tesiriyle hoş olmak, güzel olmak güya her şartta, her yaşta bir zorunlulukmuş üzere herkes eşinden bunu da bekliyor. Bu da karşılanmadığında güya kendini eksik, bir şeyi yakalamamış üzere hissediyorlar. Bu her iki cins için de geçerli.”
Kentleşmeyle birlikte bayanların iş hayatına atılmasının ve ekonomik bağımsızlığın, evlilikteki küçük aksaklıklarda dahi boşanma tercihini daha kolaylaştırdığını söyleyen Altun, “Yani bayan iş hayatının zorlukları, bunun getirdiği sorumluluklar nedeniyle evliliklerdeki sıkıntıları tolere etmemeyi tercih edebiliyor” diyor ve devam ediyor: “Bu aslında âlâ ve olumlu bir boşanma sebebidir. Zira evvelce sorun çıksa da, şiddete maruz kalsa da buna güya katlanmak zorundaymış üzere bir algı vardı ve bayan da bu türlü olduğunu düşünüyordu. Lakin şu anda bayanlar bu türlü düşünmüyor, diyor ki maruz kalmak istemediğim bir durum varsa boşanırım.”
‘Artık evlenmemek bir seçenek’
Evliliklerin aslında çekirdek aile denilen kurumun kurulması için yapılan kontrat olduğunu hatırlatan Altun; evliliğin asıl emelinin devletin müdafaası altında statü kazanmış çocukların, soyadı kazanmış, ebeveynleri belirli, miras hakları aşikâr çocukların yetiştirilmesi maksadı taşıdığını söylüyor ve artık bu durumun biraz değiştiğine dikkat çekiyor:
“Kültürel olarak evvelce herkes evlenmek zorundaymış üzere bir algı vardı. Fakat artık bu durum değişti, beşerler evlenmemeyi seçiyor. Keza evlenen beşerler da artık şunu tartışıyor, çocuk sahibi olmalı mıyız? Hâlbuki evvelce evlenen insanların çocuk sahibi olması neredeyse zorunluluktu. Tekrar evvelden boşanan bayana toplumun yüklediği yaftalar, artık eskisi kadar tesirli değil. Bu yüzden bayanlar, bir devir evli olmayı tercih edip daha sonra bekâr yaşamayı tercih edebiliyor. Bu da gelişmişlik seviyesiyle ilgili bir şey.”
Boşanmanın yalnızca çiftleri değil, toplumsal yapıyı da etkilediğini belirten Av. Hasret Altun; pandemide yaşanan artışı isi şöyle yorumluyor:
“Pandemide çiftler birbirlerini kusurlarını gördü ya da birbirlerine kusur atfetti. Tahminen de birbirinden uzak kalarak çözülebilecek problemler, daima birebir konutun içinde olunca çözümsüzlüğe yol açtı, koronanın da yarattığı psikolojiyle içinden çıkılamaz üzere göründü ve boşanmaları artırdı.”
Siyasal iktidarın “evlenin, çocuk yapın” telkinlerinin yaşanan ekonomik krizle boşa düştüğünü ve beşerler tarafından dikkate alınmadığını belirten Av. Altun tespitini şöyle açıklıyor:
“Bozuk iktisadın pandeminin tesiriyle krizinin derinleşmesiyle; devletin karı ve koca olarak insanlara yüklediği sorumluluğu da artırdı. Evlenecek beşerler kira vermedikleri aile konutlarından çıkıp, kira verdikleri ya da yıllarca taksit ödeyecekleri konutlara geçiyor. Konutun sarfiyatları, çocukların sarfiyatları derken beşerler kısıtlı gelirleriyle evlenmemenin bir seçenek olduğuna kanaat getirdiler.”
‘Boşanmak güç olmasına rağmen artış var’
Dünyanın her yerinde evlenmenin çok kolay olduğunu, lakin boşanmanın bütün devletlerde sıkıntı olduğunu söyleyen Altun, buna karşın artan boşanma oranlarının görmezden gelinemeyeceğini de söylüyor:
“Bir insan dilediği vakit evlenebilir, ancak boşanmak zordur. Evlenmek isterken ‘neden evlenmek istiyorsunuz’ diye sorulmaz, fakat boşanırken ‘biz istiyoruz boşanıyoruz’ diye bir kolaylık yoktur, devlet der ki ‘ben uygun görürsem boşanırsın’. Ve boşanmanın sonunda bilhassa erkeğe eşe karşı tazminat, çocuklara karşı nafaka yükümlüğünün yüklenmesi üzere olasılıklar da, bilhassa erkekleri evlenmekten soğutuyor.”
Boşanmaların evvelce orta ve üst gelir kümesinde görüldüğünü, fakirlerin da boşanmayı çok da bir tahlil olarak görmediğini hatırlatan Altun; artık alt gelir kümeleri ile eğitim seviyesi düşük kesitlerin de ağır olarak boşanma yoluna gittiğini de söylüyor:
“Şu an biz bilhassa bir yılı dolmamış evliliklerin, ekonomik açıdan zayıf, toplumsal açıdan daha dezavantajlı şahısların boşanmalarına tanıklık ediyoruz. Hatta ferdî müşahedem, bu kesitlerde boşanmaların daha da arttığı tarafında. Zira eğitim seviyesi yüksek ve toplumsal olarak daha avantajlı şahısların evlenme yaşları biraz daha ileri oluyor, evlenme kararlarını biraz daha düşünerek alıyorlar, ekonomik olarak güçlü oldukları için de fakirleşmeden direkt etkilenmiyorlar.”
Aile hukukunda arabuluculuk tartışmasına da değinen Av. Altun; Türkiye üzere bayan cinayetlerinin olduğu bir toplumda aile hukukunda arabuluculuğun ne kadar uygun olduğu konusunda tasaları olduğunu belirtiyor: “Şiddetin yaşandığı bir alanda bir odada tarafları bir ortaya getirmek, tarafların hatta arabulucunun can güvenliğini sağlamak bile güç. Fakat yargılamaların uzun ve yıpratıcı olduğunu da göz önüne alırsak, kimi kolaylaştırıcılıklar hayata geçirilebilir. Polis kontrolünde, psikolog nezaretinde arabuluculuklar yapılabilir, gerçek yapılırsa boşanma oranları azalabilir. Ya da hiç değilse, uzun süren yargılama müddetleri düşürülerek boşanmalar daha da kolaylaştırılabilir. Ancak üzerinde güzel düşünmek ve sistemini düzgün kurmak lazım.”
‘Türkiye toplumsal değişim sürecinde, pahalar sorgulanıyor’
Boşanmaların artışı, evliliklerin azalmasına ait Independent Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Zafer Yenal ise toplumda birçok kuruma karşı inancın önemli halde aşındığına dair bir tespit yapıyor ve şöyle devam ediyor:
“Bunun için de yargı da var, basın da var, eğitim kurumları da var. Toplumda önemli bir itimat krizi olduğu için beşerler geleceğinden emin değil. Hem iktisadi manada hem toplumsal manada. İktisadi olarak gidişat çok parlak değil. 2008’e kadar görece daha düzgün giden bir büyüme devri vardı. 2008’deki dünya kriziyle birlikte, iktisat daralmaya başladı, son dört-beş yıldır de bunun yeterlice hızlandığını görüyoruz. Covid’le bir arada uygundan uyguna ivme kazandı. İşsizlik önemli bir düzeye yükseldi, bilhassa gençler ve bayanlar ortasında. Yani bozulan iktisadi istikrar, insanlarda işsizlik ve yoksulluk biçiminde kendini gösteriyor.”
Yenal; evlilikler ve boşanma oranlarının birebir vakitte toplumda yaşanan kutuplaşmayla da ilgili olduğunu düşünüyor:
“Farklı kümeler ortasında toplumsal uzaklıkların arttığı ve bir küme başkasından hiç hazzetmiyor, hiç güvenmiyor ve toplumsal manada önemli bir huzursuzluk, ne olacağını görememe durumu var. İnsanların başında kurumlara inancın azaldığı bir periyotta, siyaseten de beşerler kendini inançsız hissediyorlar. Bu güvensizlik, insanların evlilik üzere bir kurumdan kaçmasını, hem evlenmeme manasında hem de olan evliliklerin de bozulmasını beraberinde getiriyor.”
Evliliklerin ve boşanmaların ‘iyi ya da kötü’ olarak etiketlenemeyeceğini de anti parantez olarak belirten Prof. Dr. Yenal; “Ama Türkiye üzere klasik kıymetlerin yaşatıldığı, bayanların yalnız olmasının daha sıkıntı olduğu, üstelik devlet eliyle evliliklerin teşvik edildiği bir coğrafyada artık beşerler iktidarın telaffuzlarına bakmıyor. Bir saatten sonra insanları kelamlar kesmiyor, zira bu beşerler ekmeğin fiyatına, çarşıdan aldığı patatesin-soğanın fiyatına bakıyor, kirayı düşünüyor” diye konuşuyor.
Türkiye’de muhafazakârlaşmanın da bilhassa erkeğe yüklediği belirli roller olduğunu, meskenini geçindirmek, ekmek parası kazanmak, hem kendine hem çocuklarına bakmak üzere yüklerin olduğunu söyleyen Yenal, “Muhafazakâr da olsalar bu yükün altına girmek istemiyorlar ve bu yüzden evlenme oranları düşüyor” diyor.
Bayan tarafından bakınca ise, hem bayan istihdamındaki düşüş hem de bu tıp sıkıntı periyotlarda artan bayana yönelik şiddet ve bayan cinayetlerinin de bayan cephesinde, evlilik konusunda bir caydırıcılık tesiri olduğuna dikkat çekiyor:
“Ve biz tam da bu devirde devletin, İstanbul Kontratı üzere bayan haklarını bir nebze teminat altına almaya çalışan milletlerarası bir mukaveleden çıktığını görüyoruz. Artık bu türlü bir yerde bayanın evlenmemeyi tercih etmesinin en değerli nedeni, tekrar dönüp dolaşıp itimada bağlanıyor. İş oraya gelince dinin emrettiklerinden evvel herhalde hayatta kalmaya bakarsınız ve bu denklem içerisinde düşününce evlilik problemi sahiden insanların listesinin sonuna yerleşmiş durumda.”