11 Eylül akınları sonrası 2001’de ABD öncülüğündeki koalisyon güçlerinin müdahalesiyle iktidardan uzaklaştırılan Taliban, Afganistan’da başşehir Kabil’i de alarak tekrar denetimi sağladı. Taliban’ın tekrar güç kazanması sonrası bayanlar, yaklaşık 20 yıllık çabalarla kazanılan özgürlükleri kaybetmekten korkuyor.
Siyasetçiler, aktivistler, sanatkarlar ve bürokratlar dahil çok sayıda bayan hayatlarının tehlikede olduğunu söylüyor.
Bayanların açıklamalarında yalnızca kaygı değil öfke ve çaresizlik de hakim.
Taliban’ın ilerleyişi sonrası televizyon röportajları ve toplumsal medya aracılığıyla davetlerini duyurmaya çalışan bayanlar, Taliban’ın beklenmedik bir süratle ülkede denetimi ele geçirmesi karşısında şaşkınlığını ve ümitsizliğini lisana getirdi.
https://www.instagram.com/p/CSoJlkFq41K/
Kimi bayanlar örgütün kayda kıymet bir direnişle müsabakadan bir bir vilayetleri alabilmiş olmasına, kimileri da Afganistan Cumhurbuşkanı Eşref Gani’nin başşehir Kabil’in kaybedilmesi sonrası ülkeyi terk etmesine reaksiyon gösterdi.
‘Her annenin yaşadığı kaygıyı hissediyorum’
BBC’ye konuşan Afganistan Eğitim Bakanı Rangina Hamidi, “Şoktayım ve yaşananlara inanmıyorum” dedi ve “tamamen güvendiğini” söylediği Cumhurbaşkanı Gani’nin gitmesini beklemediğini söyledi.
“Afganistan’da yaşayan her annenin, her bayanın yaşadığı kaygıyı hissediyorum” diyen Hamidi, şöyle devam etti:
“Yarın sabaha hayatta olacak mıyız, kestirmek çok lakin çok güç. Birtakım sonuçlarla yüzleşmek zorunda kalabilirim ve sanırım dünyayı biraz daha uygun bir yere dönüştürmeye çalıştığımız için ödeyeceğimiz bedel bu.”
Taliban’ın dönüşü, bayan milletvekilleri, bürokratlar ve mahallî yöneticileri de kaygılandırdı.
Afganistan’ın birinci bayan belediye lideri: Oturmuş gelmelerini bekliyorum
Örgütün daha evvel de sık sık maksat aldığı ve ülkenin birinci bayan belediye lideri olan Zarifa Ghafari, Taliban savaşçılarının konutunu basıp onu ve ailesini öldürmesinden korktuğunu belirtti.
İngiltere’de yayımlanan i News’a yaptığı açıklamada Vardak Belediye Lideri Ghafari, “Burada oturmuş gelmelerini bekliyorum. Bana ve aileme yardım edecek kimse yok. Benim üzere beşerler için gelecekler ve beni öldürecekler. Ailemi bırakamam. Zati nereye gideceğim ki?” diye konuştu.
27 yaşındaki genç siyasetçi, 2018’de ülkenin en genç ve birinci bayan belediye lideri seçildikten sonra Taliban birkaç defa onu mevtle tehdit etmişti, üç sefer de onu öldürme teşebbüsünde bulunmuştu. Babası General Abdul Vasi Ghafari de geçen yıl bir silahlı taarruzda hayatını kaybetmişti.
Toplumda ismi giderek daha fazla duyulan Zarifa Ghafari, güvenliği için Kabil’deki Savunma Bakanlığı’nda öteki bir vazifeye atanarak, terör hücumlarında yaralanan asker ve sivillere dayanak çalışmalarının başına geçmişti.
Başşehir Kabil’in de Taliban’ın eline geçmesi ile hükümetten üst seviye bir çok isim ülkeden gitmeyi başardı fakat Ghafari üzere kaçacak hiçbir yeri olmayan çok sayıda siyasetçi ve bürokrat var.
Taliban Sözcüsü Zabihullah Mücait’in bayanlar ve muhalif isimlerin korunacağına dair açıklamaları da tasaları gidermiyor.
Başşehir Kabil’den kaçan on binlerce kişinin öbür vilayetlere kaçtığı ve ailelerin sokak ve parklarda yattığı belirtiliyor.
‘Tüm bayanlar ülkeden giderse kimseye faydası olmaz’
BBC radyosuna Kabil’den bağlanan milletvekili Farzana Kochai, Taliban’ın denetim altına aldığı vilayetlerden konuşup bilgi aldığı bayanların artık işe ya da okula gitmediklerini aktardı.
Farzana Kochai, “Kadınlar için durum varsayım edildiği kadar makûs. Bayanlar meskenlerine mi hapsedilecek? Evet, şimdilik durum bu fakat değişirse göreceğiz. Çalışan bayanlar için risk büyük. ‘Bize ne olacak?’ diye düşünüyorlar ve korkuyorlar” dedi.
Getty ImagesKabil’de yaşayan ve uzun yıllardır ülkede bayan ve çocuk hakları alanında çalışan aktivist Mahbouba Seraj ise BBC’ye yaptığı açıklamada “tüm bayanlar ülkeyi terk ederse bunun kimseye hizmet etmeyeceğini” ve Taliban ile bir arada çalışmaya hazır olduğunu söyledi.
Afgan toplumu için çalışan bayanlar olarak, onlarla birebir masaya oturdukları takdirde Taliban’ın “Afganistan bayanının elinde aslında hangi kaynaklar olduğunun” farkına varabileceğini kaydeden Mahbouba Seraj, hem Kabil’deki hükümetin hem de milletlerarası toplumun daha evvel bunu idrak edemediği yorumunu yaptı.
‘Taliban bayanları susturamayacak’
Öte yandan BBC’ye konuşan öğretmen ve insan hakları aktivisti Pashtana Durrani, Taliban’ın bayan hakları konusunda söyledikleri ile uygulamaya koyduklarının farklılık taşıdığına dikkat çekti.
Taliban’ın bayanlara hangi hakları tanıyacağı konusuna açıklık getirilmesi gerektiğini kaydeden Durrani, “Ben bugün burada savaşmak zorundayım ki bir sonraki jenerasyon tüm bu çatışmayı yaşamak zorunda kalmasın. Bayanlar Taliban tarafından susturulamayacak”” diye de ekledi.
‘Bizi öldürmeye geliyorlar’
Taliban’ın denetimi eline almasıyla televizyon ve radyo yayınları ile basının da baskı altında olacağı belirtiliyor.
BBC İzleme Servisi’nin aktardığına nazaran şimdiden devlet televizyonu ve bağımsız kanallarda bayan sunucuların görünürlüğü azaldı.
Ülkede yaşayan bayan sinemacılar ve sanatkarlar da toplumsal medya üzerinden milletlerarası topluma yardım davetinde bulundu.
Direktör Sahra Karimi, Kabil’in Taliban’ın eline geçmesinden evvel paylaştığı mektupta şayet başşehir düşerse “internete ya da rastgele bir irtibat aracına erişimi olmayabileceğini” söyleyerek dünyadaki başka direktör ve sanatkarlardan seslerini duyurmalarını istedi.
Taliban surrounded Kabul, I were to bank to get some money, they closed and evacuated;
I still cannot believe this happened, who did happen.
Please pray for us, I am calling again:
Hey ppl of the this big world, please do not be silent , they are coming to kill us. pic.twitter.com/wIytLL3ZNu
— Sahraa Karimi / صحرا کریمی (@sahraakarimi) August 15, 2021
Kabil’in örgütün eline geçmesi sonrası toplumsal medya hesabından canlı olarak yayımladığı görüntüde Karimi’nin, “Kaçıyoruz” diyerek sokakta koştuğu görülmüştü. Karimi, daha sonra yaptığı bir görüntü paylaşımda “Bizi öldürmeye geliyorlar” kelamlarıyla yaşadığı endişeyi anlatmıştı.
Karimi’nin yönettiği ve Afganistan’da kürtaj konusuna eğilen Havva, Meryem, Ayşe sineması 2019 Venedik Sinema Şenliği’nden mükafatla dönmüştü.
- Afganistan’da bayanların ve kız çocuklarının hangi kazanımları tehdit altında?
- Afganistan’da 20 yıl sonra tekrar denetimi sağlayan Taliban nasıl kuruldu, bugüne nasıl geldi?