Gülsen Solaker
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Afganistan’da idaresi ele geçiren Taliban’ın şimdiyle kadar verdiği bildirileri olumlu karşıladıklarını açıklaması, Türkiye’nin Afganistan konusunda nasıl bir dış siyaset izlemesi gerektiğine dair tartışmaları beraberinde getirdi.
Çavuşoğlu, dün yaptığı açıklamada Taliban ile diyaloğu sürdürdüklerini belirterek “Şu anda ülkenin bir sakinleşmesi lazım. Şu ana kadar Taliban’ın verdiği bildirileri da olumlu karşıladığımızı söylemek isteriz. Gerek yabancılara gerek diplomatik misyonlara gerekse kendi halkına yönelik. Umarım aksiyonlarda de bunu görürüz” demişti.
Bu açıklamanın akabinde Türkiye’nin bir müddetten beri istekli olduğu Kabil’deki Memleketler arası Hamid Karzai Havaalanı’nı muhafazaya devam etme misyonunun ne olacağı, Taliban önderliğinde kurulacak olan hükümeti nasıl ve ne vakit tanıyacağı ve ülkede şayet iç çatışmalar tekrar alevlenirse Ankara’nın nasıl bir tavır takınması gerektiği üzere çok sayıda soru oluştu.
Taliban ile görüşmeler nasıl sürecek?
Türkiye dışında diğer ülkeler de Taliban’ın kuracağı hükümet ile görüşmeleri birinci etapta resmi tanıma olmaksızın yavaş yavaş gündemlerine almış durumda.
Çeşitli kanallardan Taliban ile temaslarını evvelce beri sürdüren Ankara’nın da resmi tanıma için çok sabırsız davranması beklenmiyor.
“Günün en sonunda anayasasına nazaran demokratik, laik bir hukuk Cumhuriyeti olan Türkiye’nin bir şeriat devletini tanıması o kadar da kolay olmayacaktır” diyen tecrübeli diplomat, “her cümlesinin başında şeriat diyen Taliban için yakın bir gelecekte yumuşama ihtimali görmediğini” belirtiyor.
İstanbul Aydın Üniversitesi’nden, Diplomasi Araştırmaları Derneği Lider Yardımcısı Ragıp Kutay Karaca da bundan sonraki süreçte Türkiye’nin kapalı kapılar arkasında Pakistan üzerinden Taliban ile görüşeceğini söyleyerek şöyle diyor:
“Zaten görüşmelidir de. Taliban’ın 2001’deki Taliban olmadığı ortaya çıkar ve nitekim de tüm etnik kümeleri kapsayan bir devlet idaresi inşa edebilirlerse bir Suudi Arabistan ya da Katar Emirliği’nden farklı olmadan birçok ülke tarafından tanınma ihtimalleri vardır.”
Taliban sözcüsü dün düzenlediği birinci basın toplantısında, “20 yıl evvel de artık de ülkemiz Müslüman bir ulus. Fakat tecrübe, olgunluk ve vizyona gelince, şimdiki halimizle 20 yıl öncesi ortasında büyük bir fark var” demişti.
Esad ile neden görüşülmüyor?
Öte yandan, geçmişteki zalim uygulamaları herkesçe bilinen ve Türkiye dahil pek çok ülke tarafından uzun mühlet “terör örgütü” olarak görülen Taliban ile görüşülmesi, yakın vakitte seçim yapan Suriye Devlet Lideri Beşar Esad ile neden görüşülmediği sorusunu da akıllara getiriyor.
“Bu sorunun cevabını bir ölçüde Sayın Cumhurbaşkanı ‘Taliban ile karşıt düşen yanımız yok’ diyerek verdi aslında” diyen Loğoğlu, değerlendirmesini şöyle sürdürüyor:
“Suriye laik bir devlet bunu asla unutmayalım. Türkiye, laik bir ülke olan Suriye ile görüşmüyor fakat şeriatı lisanından düşürmeyen bir Taliban ile görüşmekte kahır görmüyor. Burada yaman bir çelişki var.”
Türk askerleri Kabil’de kalacak mı?
DW Türkçe’nin edindiği bilgiye nazaran ülkede evvelden NATO şemsiyesi altında vazife yapan Türk askerleri şu anda havaalanındaki vazifesine devam ediyor. Bu vazifeye devam edilip edilmeyeceği konusundaki son karar, tüm ülkelerin tahliyelerinin bitmesi ve Kabil’de bir hükümet kurulmasının akabinde, Taliban ve bölge ülkeleri ile de yapılan görüşmeler ışığında verilecek.
Türkiye’nin Afganistan’da muharip olmayan 600 askeri bulunuyor. Türkiye, tarihi bağları ve Afganlar gözündeki özel pozisyonu nedeniyle 2001’den bu yana muharip güç bulundurmamaya ehemmiyet göstermişti.
Genelkurmay Başkanlığı ismine Afganistan’da uzun yıllar bulunan Emekli Kurmay Albay Şener Tekbaş, Türkiye’nin Afganistan ile tarihi bağlarının çok güçlü olduğunu ve bu nedenle ülkenin yalnız bırakılmaması gerektiğini söylerken şu uyarıyı yapıyor:
“Ancak Türk askerini riske, tehlikeye sokmamak lazım. Bunun için de gerekli şartları oluşturmak gerekiyor. Yeni kurulacak hükümetin havaalanını muhafazası için Türk askerlerini seçtiklerini söylemesi durumunda bu vazifesi en düzgün yapacak ülke yeniden Türkiye’dir.”
Askeri ataşeliğin yanı sıra Afganistan Harp Okulu’nun kuruluşunda rol alan Tekbaş, olağanda Türklerin bu ülkede hiçbir devirde “yabancı unsur” olarak görülmediğini lakin NATO bünyesi altında misyon yapmak durumunda kalındığı için son yıllarda kaidelerin değişmiş olabileceğini belirtiyor.
Öte yandan Loğoğlu, Türkiye’nin savunmasının kendi hudutlarından başladığını söyleyerek Afganistan’daki en öncelikli ulusal çıkarının oradaki vatandaşlar ile askerlerin can güvenliğini sağlamak ve vakit kaybetmeden Türkiye’ye geri getirilmek olduğunu söylüyor.
Bu ortada, edinilen bilgiye nazaran Ankara, yalnızca son yıllarda değil 2001’den beri Türkiye için çeşitli durumlarda çalışan Afganların geride bırakılmaması konusunda kararlı. Muteber kaynaklar, bu şahıslardan talep edenlerin kesinlikle Türkiye’ye tahliye edileceğini belirtiyor. Birtakım ülkelerin kendileri için çalışan Afganları geride bırakması milletlerarası toplumda reaksiyon toplamıştı.
İç çatışma çıkar mı?
Afganistan’la ilgili çok merak edilen bir öteki mevzu da çok farklı etnik kümelerden oluşan ülkenin yeni bir iç çatışma sarmalına girip girmeyeceği.
Prof. Dr. Karaca, Afgan halkının çok uzun yıllardır savaştığına işaret ederek, iç savaş ihtimalini yüksek görmediğini şöyle anlatıyor:
“Afganistan’ın garip bir özelliği vardır; işgalci Afganistan topraklarına geldi mi daima birlikte ona karşı, işgalci gidince de birbirlerine karşı vefatına savaşırlar. Fakat 1979’dan beri 42 yıl geçti. 42 yıldır net savaşan bir ülke ve toplumdan bahsediyoruz.”
Karaca, bu nedenle halkın “en berbat sistem, düzensizlikten iyidir” noktasına gelmiş olabileceğini belirterek, şu anda önemli bir kuraklık yaşandığı ve ekonomik zorluklar olduğu için Taliban’ın da artık daha ölçülü davranmayı seçebileceğini söylüyor.
Bölgedeki Türk kümeleri güzel tanıyan Emekli Albay Tekbaş da Sovyetler’in ülkeden çıkmasının akabinde ortaya çıkan iktidar çabasının artık yaşanmayacağını zira Taliban’ın ülkenin büyük kısmına hakim olduğunu söylüyor. Tekbaş, şayet Taliban eski zalim uygulamalarını sürdürmezse diğer kümelerin da bu yeni sistem içinde bir rol almaya çalışabileceğini kaydediyor.
