Karayip ülkelerinden Haiti geçen hafta sonu tekrar şiddetli bir zelzeleyle sarsıldı. Ülkenin afetlere bu kadar sık maruz kalması ve kayıpların çok olması, yalnızca coğrafik pozisyonundan kaynaklanmıyor. Haiti’de 14 Ağustos Cumartesi günü meydana gelen 7.2 büyüklüğündeki zelzelede , resmî bilgilere nazaran şu ana kadar yaklaşık 2 bin kişi hayatını kaybederken, 10 bine yakın insan da yaralandı. 30 bin dolayında aile ise evsiz kaldı. Felaketler birbirini kovaladı.
Alman Protestan Kiliseleri Afet Yardım Kurumu (Diakonie) Latin Amerika Bölge Yöneticisi Daniela Simm, “Uluslararası bağlamda bakarsak, Haiti her vakit risk potansiyeli yüksek ülkeler listesinde yer alıyor” diyor ve ekliyor: “Sadece zelzele değil. Haiti üzerinden birçok kasırga da geçiyor. Buna ilaveten ülke, El Nino nedeniyle sık sık kuraklıkla da karşı karşıya kalıyor.”
Yakın geçmişteki en şiddetli doğal afetlerden biri, resmî sayılara nazaran 316 bin kişinin hayatını kaybettiği ve bir o kadar kişinin de yaralandığı 2010 yılındaki yıkıcı sarsıntıydı. Yaklaşık 1,5 milyon insan -ki bu da nüfusunun yüzde 14’üne tekabül ediyor- evsiz kaldı. Richter ölçeğine nazaran 7.0 büyüklüğündeki zelzele, geçen hafta meydana gelenden biraz daha zayıf olmasına karşın, tesirleri çok daha yıkıcıydı. Tabi yüksek can kaybında, sarsıntının merkez üssünün, Haitililerin yaklaşık dörtte birinin yaşadığı ve o periyot 10 milyon dolayında nüfusa sahip başşehir Port-au-Prince’in metropol bölgesine yakını olması da büyük rol oynamıştı.
Afetlerin yıkıcı tesiri 2016 yılında ise Matthew kasırgası nedeniyle 500’den fazla kişi hayatını kaybetti, 35 bin kişi de evsiz kaldı. Yaklaşık 1,4 milyon kişinin acil yardıma gereksinimi vardı. Alman Kalkınma ve Etraf Örgütü Germanwatch’ın, 2000’den 2019’a kadar yaşanan çok hava olaylarına dayanarak hazırladığı 2021 Global İklim Riski Göstergesi’nde Haiti, komşusu Porto Riko ve Güneydoğu Asya ülkesi Myanmar’ın akabinde üçüncü sırada bulunuyor.
Kimileri kasırgaya dönüşen şiddetli tropik fırtınalar, Haiti’yi neredeyse her yıl vuruyor. Hatta son sarsıntının üzerinden bir hafta dahi geçmeden, tropik fırtına “Grace” zelzele bölgesine şiddetli yağışları da beraberinde getirdi ve afetzedelerin sorunlarını daha da artırdı. Siyasi felaketler de eksik olmuyor Lakin ülkeyi bir krizden başkasına sürükleyen yalnızca doğal afetler dizisi değil. Birçok Latin Amerika ülkesi üzere Haiti de kanlı diktatörlüklerden geçerek bugünlere geldi. Lakin Duvalier rejiminin 1986’da sona ermesinden sonra bile ülke hâlâ hukuk devleti olmayı bir türlü başarmadı.
2004’ün sonlarına hakikat, Lider Jean-Bertrand Aristide’ye karşı yapılan bir ayaklanmadan sonra, iç savaş gibisi sahneler yaşandı. Birleşmiş Milletler, durumu istikrara kavuşturmak için ülkeye bir barış gücü konuşlandırdı. “Mavi Bereliler” 2017 yılına kadar burada kalsa da bugün gelinen noktada, istikrarlı bir demokrasinin tesis edilemediği görülüyor. Farklı periyotlarda yıllardır devam eden protestolar, en son 2021 baharında tekrar tırmandı. Kaosu artıran bir diğer neden de muhalif kümelerin birbirleriyle savaşmaları ve kabahat çetelerinin de bu şiddet olaylarının tam orta yerinde faal olarak yer alması.
İktidar boşluğunda kriz Gözlemciler, Cumhurbaşkanı Jovenel Moïse’nin, Temmuz ayı başında öldürülmesini münferit bir olay olarak değil, daimi bir iç siyasi krizin sonucu olarak görüyor. Haiti’deki hukuk devletinin ne derece kırılgan olduğu da cinayetin akabinde yaşanan iktidar uğraşında bir kere daha kendini gösterdi. Nihayetinde süreksiz cumhurbaşkanlığı için yarışan üç adaydan Başbakan Ariel Henry yarıştan galip ayrıldı. Yeni cumhurbaşkanı şimdi resmî olarak misyonuna başlamamış olsa da siyasi tansiyon şimdilik biraz düşmüş görünüyor. Lakin ABD’li özel istihbarat servisi Stratfor, Henry’nin ülkedeki insani krizi, iktidarını pekiştirmek için kullanabileceğinden tasa ediyor: “Henry muhtemelen sarsıntısı, seçimleri ertelemek için bir mazeret olarak kullanacak. Ayrıyeten yapılan dış yardımları da kendi çıkarlarına hizmet edecek formda organize edecek.”
“Yönetim yapılarını muhakkak finanse etmiyoruz”
Alman Protestan Kiliseleri Afet Yardım Kurumu’ndan Daniela Simm, memleketler arası özel yardım kuruluşlarının, siyasi nüfuza karşı kendilerini güçleri nispetinde savunacağını söylüyor: “Bir sivil toplum kuruluşu olarak mahallî muadillerimizle birlikte çalışıyoruz. Bu, Sivil Müdafaa Teşkilatı üzere devlet kurumlarıyla da koordineli misyon yaptığımız manasına gelir. Ancak onların idare yapılarını mutlaka finanse etmiyoruz.”
Öte yandan milletlerarası kurumların ve devletlerin mali yardımları, ekseriyetle direkt hükümete ulaşıyor. Devletin zafiyeti yardımları da zorlaştırıyor Kesin olan, ülkenin dış yardımlara bağımlı olduğu. Batı Atlantik bölgesinin en yoksul devleti olan Haiti, eğitim ve nitelikli iş gücü yetiştirme açısından da bölgenin en zayıf halkası durumunda. Birleşmiş Milletler İnsani Gelişme Göstergesi (Human Development Index) bilgilerine nazaran, Haiti’nin durumu Afrika’nın Sahel bölgesi düzeyinin biraz üzerinde. Buna ek olarak, ülkede yüksek bir kabahat oranı mevcut.
“Özellikle güneye yardım materyalleri ulaştırmakta problemlerle karşılaşıyoruz”
Haitililer “normal” vakitlerde bile genelde inançsız bir ortamda yaşıyor. İnsani kriz periyotlarında yardım faaliyetlerinin daha da zorlaştırdığını söyleyen Alman yardım kurumunun vazifelisi Simm, “Port-au-Prince’den başka bölgelere ve bilhassa de güneye yardım materyalleri ulaştırmakta birçok defa meselelerle karşılaşıyoruz. Zira hata çeteleri, Port-au-Prince’deki belli bölgeleri adeta kurtarılmış bölge ilan etmiş durumda ve buraları aşmak çok zor” diyor. Olumlu gelişmeler de var devletin zayıflığı, Haiti’deki tekrar yapılanma çalışmalarında da kendini gösteriyor.
Milletlerarası yardım kuruluşu Oxfam, 2010 zelzelesinden iki yıl sonra bile yarım milyondan fazla insanın, evsiz oldukları için çadırlarda yaşamak zorunda kaldığını bildirmişti. Son sarsıntının akabinde durumun, evvelkine oranla daha az dramatik olduğunu belirten Daniela Simm, en azından kendi çalışmalarının semeresini gördüklerini vurguluyor:
“Bu zelzeleden en çok etkilenen yerlerden biri olan Camp-Perrin’de, 2016 yılındaki Matthew kasırgasından sonra fırtına ve sarsıntıya sağlam meskenler yapmıştık. Artık gördük ki, bu konutlar hâlâ ayakta ve rastgele bir hasar yok. Ayrıyeten bu yapılar, son sarsıntıda konutları yıkılan yahut hasar gören aileler için de yeni bir yuva oldu.”
Jan Walter © Deutsche Welle Türkçe
