Taliban’ın Afganistan’ın tamamına yakınının denetimini ele geçirmesiyle birlikte binlerce Afgan ülkeden kaçmak için çabalıyor.
Halihazırda 2,2 milyon Afgan komşu ülkelerdeyken ülkeden ayrılmaya çalışan insan sayısı da giderek artıyor. Devam eden çatışmalar ve siyasi istikrarsızlık nedeniyle Afganistan hudutları içinde 3,5 milyon kişi de evsiz kaldı.
Kaç Afgan ülkesinden ayrılıyor?
Şu anda bu sorunun karşılığı net değil.
Taliban, Afganistan’ın tüm hudut kapılarındaki geçiş noktalarını denetim ediyor. Öte yandan, Afganların ülkeyi terk etmelerini istemediklerini de söylediler. Sonlardan sırf tüccarların yahut geçerli seyahat evraklarına sahip olanların geçişine müsaade verildiği bildiriliyor.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) Sözcüsü Cuma günü yaptığı bir açıklamada, “Afganların büyük çoğunluğu ülkeyi olağan kanallardan terk edemiyor. Bugün prestijiyle tehlikede olabilecek insanların ülkeden net bir çıkış yolu yok” dedi.
Lakin birtakım mülteciler ise ülkeden çıkmanın yollarını bulmayı başardı.
Taliban’ın Kabil’in denetimini ele geçirmesinden kısa bir müddet sonra birkaç bin Afganın Pakistan’a geçtiği söylenirken, yaklaşık bin 500 Afganın da Özbekistan’a girdiği ve hududa yakın yerlerde çadırlarda yaşadığı bildiriliyor.
Kabil Havalimanın’da ise binlerce Afgan, yabancı ülkelerin vatandaşlarını ülkeden çıkarmak için yaptığı tahliye uçuşlarını yakalamaya çalışıyor.
Cuma günü bir NATO yetkilisi, 18 binden fazla insanın havalimanından ülkeyi terk ettiğini söyledi. Lakin bunlardan kaçının Afgan asıllı olduğu net değil.
Bugüne kadar kaç Afgan kaçabildi?
Afganların son hareketi, uzun yıllardır süren siyasi istikrarsızlık ve çatışma ikliminin yarattığı tarihi göçün bir modülü.
BMMYK’ya nazaran, Taliban’ın ülkenin denetimini tekrar ele geçirmesinden evvel bile, çatışmalar nedeniyle bu yıl 550 binden fazla insan konutlarını terk etmek zorunda kaldı.
Bu, tahminen 3,5 milyon Afganın şu anda ülke içinde yerlerinden edildiği manasına geliyor.
Afganistan sonları içindekilere ek olarak, geçen yıl sonu itibariyle yaklaşık 2,2 milyon mülteci ve sığınmacı da komşu ülkelerde sığınma talebinde bulundu.
Bu yıl, Afganlar ülkenin büyük çoğunluğunda şiddetli bir kuraklık ve besin kıtlığı ile de uğraşmak zorunda kaldı. BM Dünya Besin Programı tarafından Haziran ayında yayımlanan raporda, 14 milyon insanın (nüfusun üçte birinden fazlası) açlık çektiği belirtildi.
Afgan mülteciler nereye gidiyor?
Komşu ülkeler Pakistan ve İran, geçen yıl en yüksek sayıdaki Afgan mülteci ve sığınmacıya konut sahipliği yaptı.
BMMYK sayılarına nazaran, Afganistan’dan 2020’de yaklaşık 1,5 milyon insan Pakistan’a, 780 bin insan da İran’a geçti.
Almanya ağırladığı 180 bin den fazla Afgan ile listede üçüncü olurken Türkiye de yaklaşık 130 bin Afganı kabul etti.
Lakin Türkiye’de 125 bin de sığınma talebin de bulunmuş fakat talepleri kabul edilmemiş Afgan sığınmacı da bulunuyor. Almanya’da bu sayı 33 bin, Yunanistan’da ise 20 bin.
Ülkeler hangi yardımları yapıyor?
Birtakım ülkeler Afganlara inançlı sığınma teklif ederken, öteki birtakım ülkeler de kaçanlara sığınma vermeyeceklerini duyurdu.
İran
İran, Afganistan hududundaki üç vilayetinde mülteciler için acil durum çadırları kurdu. Fakat İran İçişleri Bakanlığından üst seviye yetkililer, İran’a geçen rastgele bir Afganın “şartlar düzeldiğinde ülkelerine geri gönderileceğini” söyledi. BM’ye nazaran İran halihazırda yaklaşık 3,5 milyon Afgana konut sahipliği yapıyor.
Pakistan
Başbakan İmran Han, Haziran ayında yaptığı açıklamada, Taliban denetimi ele geçirirse ülkesinin Afganistan sonunu kapatacağını söyledi. Fakat basında yer alan birtakım haberlere nazaran, birkaç bin Afgan Pakistan’a geçti ve en az bir hudut kapısı da hala açık.
Tacikistan
Kesin sayılar şimdi net olmasa da birtakım haberler, son günlerde Afganistan ordusundan askerler de dahil olmak üzere en az birkaç yüz Afgan’ın Tacikistan’a geçtiğini gösteriyor. Tacikistan, Temmuz ayında Afganistan’dan 100 bine kadar mülteci almaya hazırlandığını söyledi.
Özbekistan
Yaklaşık bin 500 Afgan’ın Afganistan-Özbekistan hududunu geçip kamp kurduğu söyleniyor. Raporlar, Taliban’ın sırf geçerli vizeleri olan şahısların hudut geçişlerine müsaade verdiğini gösteriyor.
Türkiye
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, hükümetin Afganistan’ı istikrara kavuşturmak ve Türkiye’ye gelen yeni bir mülteci dalgasını önlemek ismine Pakistan ile birlikte çalışacağını söyledi. Hükümet İran sonuna ördüğü duvar inşasını da hızlandırdı.
Birleşik Krallık
İngiltere, uzun vadede 20 bin Afgan mülteciyi kabul edeceğini açıkladı. İngiliz hükümetinin “Afgan Vatandaşlarının Tekrar Yerleşim Planı”, birinci yıl 5 bin Afganın İngiltere’ye yerleşmesine müsaade vermeyi öngörürken ve Taliban idaresinde en yüksek tehlike altındaki bayan ve çocukların yanı sıra dini ve öteki azınlıklara odaklanacak.
ABD
ABD, kabul edeceği mültecilerin kesin sayısını açıklamadı. Lakin Lider Joe Biden, 500 milyon dolarlık bir göç gereksinimleri bütçesi sundu.
Kanada
Kanada, hükümet çalışanları ve bayan başkanlar de dahil olmak üzere Taliban tehlikesinde olanlara odaklanarak 20 bin Afgan’ı kabul edeceğini söyledi.
Avustralya
Avustralya, ülkelerinden kaçan Afganlara insani vize programında 3 bin kişilik yer sunacağını açıkladı. Fakat kelam konusu bu kontenjan mevcut insani vize programını da kapsıyor ve toplam sayılarda rastgele bir artış olmayacak.
Avrupa Birliği
Avrupa Birliği ülkesindeki pek çok yönetici, 2015 göçmen krizinin tekrarlanmaması konusunda istekli olduklarını söylüyor. 2015’te AB topraklarına çok sayıda mültecinin girişine müsaade verilmiş ve buna karşı da popülist yansılar verilmişti.
Almanya
Almanya, kimi Afganları kabul edeceğini belirtti lakin sayı belirtmedi. 2015 yılında göçmenlere yönelik açık kapı siyaseti nedeniyle sert tenkitlere maruz kalan Başbakan Angela Merkel, hükümetin mültecilerin “Afganistan’a komşu ülkelerde inançlı bir halde kalmalarını” sağlamaya odaklandığını söyledi.
Fransa
“Avrupa’nın kendisini Afganistan’dan gelen kıymetli yasadışı göçmen dalgalarından müdafaası gerektiğini” söz eden Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Fransa’nın “en fazla tehlike altında olanları koruyacağını” söyledi. Lakin Macron, “Avrupa, mevcut durumun sonuçlarını tek başına üstlenemez” dedi.
Avusturya
Avusturya, Afgan mültecileri almayı reddetti. Ülkenin içişleri bakanı, Afgan sığınmacıları hudut dışı etmeye devam etmekten yana olduğunu belirtti. Fakat Afganistan’a direkt hudut dışı etmenin mümkün olmadığı belirterek, komşu ülkelerde “sınır dışı merkezleri” kurulması için lobi yaptı.
İsviçre
İsviçre, Afganistan’dan gelen büyük mülteci kümelerini kabul etmeyeceğini söyledi.
Kuzey Makedonya, Arnavutluk ve Kosova
ABD’nin talebi üzerine, Kuzey Makedonya 450, Arnavutluk ise 300 mülteciyi süreksiz olarak ağırlayacaklarını söyledi. Mültecilerin bu ülkelerde ABD göçmen vizeleri için gereken dokümanların tamamlanmasına kadar kalması bekleniyor. Kosova da ABD’ye giden mülteciler için süreksiz barınak sağlamayı planlıyor, lakin sayı belirtmedi.
Uganda
Uganda 2 bin Afgan mülteciyi kabul etti. Doğu Afrika ülkesi, Afrika’daki en fazla sayıda mülteciye sahip ülkesi durumunda.