Türkiye Besin Patronları Sendikası (TÜGİS) İdare Konseyi Lideri Necdet Buzbaş, Dünya’dan Gurur Oğuz, Hakan Güldağ ve Vahap Munyar’ın sorularını yanıtladı. Buzbaş “BM Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) raporuna nazaran dünyada yılda 1.3 milyar ton besin çöpe gidiyor, israf oluyor. Bunun mali bedeli 1 trilyon doları buluyor. 4’te biri kurtarılabilse dünyadaki 821 milyon aç insan doyurulabilir” dedi.
Buzbaş, FAO’nun araştırmasından Türkiye’deki durumu da aktararak “Türkiye’de yılda yaklaşık 26 milyar ton besin israf ediliyor, bunun finansal karşılığı 224 milyar lirayı buluyor. Türkiye, kişi başına 93 kg/yıl ile en çok besin israfının yapıldığı 10 ülke ortasında 3’üncü sırada yer alıyor.”
“Gıda israfı 1 trilyon dolar”
Dünyada ve Türkiye’de gıda-yiyecek israfı ne durumda? Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye’deki israf, ortalamaların çok üstünde midir? Örneğin 10-15 yıl evvel israf konusunda nerelerdeydik? Artık israfın azalmaya başlaması konusunda umut verici durum var mı?
“İki deyişimizle kelama başlamak isterim. “Yaşamak için yiyin, yemek için yaşamayın”, pekala bunun ölçüsü ne olmalı?
“Yiyiniz içiniz israf etmeyiniz.” Bunları yaşatır ve yaşarsak birazdan aktaracağım tablonun tablonun vahametinden kurtuluruz.
Tarım alanlarının daraldığı ve insan nüfusunun her yıl 85 milyon arttığı dünyamızda besin israfı ve kaybı her vakitten daha çok kıymet kazanmış durumda. Gelişmekte olan ülkelerde besin kayıpları daha çok tarladan başlayıp üretim, hasat, saklama, sürece, dağıtım ve pazarlama süreçlerindeki alt yapı eksikliklerinden kaynaklanırken, gelişmiş ülkelerde ise perakende ve tüketim basamaklarında oluşmaktadır. Besin kayıp ve israflarının yüzde 56’sı gelişmiş ülkelerde, yüzde 44’ü gelişmekte olan ülkelerde ortaya çıkmaktadır. Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) raporuna nazaran, dünyada üretilen yıllık 4 milyar ton besinin yalnızca 2.7 milyar tonu tüketime gidiyor. Çöpe giden ve israf olan besin ölçüsü 1.3 milyar ton. Bunun finansal pahası yaklaşık 1 trilyon doları buluyor. Bu besinin 4’te biri kurtarılabilse, dünyadaki 821 milyon aç insan doyurulabilir. FAO raporundan birtakım ilgi alımlı bilgileri paylaşmak isterim:
Gelişmiş ülkelerdeki israfın maliyeti 680 milyar dolar iken gelişmekte olan ülkelerde bu sayı 310 milyar dolar.
Meyve ve sebzeler en yüksek oranda israf edilen besin eserleri.
Güçlü ülkelerin besin israfı 222 milyar ton, Sahra Altı Afrika’da bir yılda üretilen besinin neredeyse toplamına eşit (230 milyar ton).
Birkaç istatistiki bedel ile ülkelerin besin israfı boyutlarına bakmakta fayda var:
Çin: Yıllık toplam israf 91.6 milyon ton, kişi başına yıllık israf 64 kilogram.
Hindistan: Yıllık toplam israf 68.7 milyon ton, kişi başına israf 50 kilogram.
ABD: Yıllık toplam israf 19.3 milyon ton, kişi başına israf 59 kilogram.
Japonya: Yıllık toplam israf 8.1 milyon ton, kişi başına israf 64 kilogram.
Almanya: Yıllık toplam israf 6.2 milyon ton, kişi başına israf 75 kilogram.
Fransa: Yıllık toplam israf 5.5 milyon ton, kişi başına israf 85 kilogram.
İngiltere: Yıllık toplam israf 5.2 milyon ton, kişi başına israf 77 kilogram.
Türkiye’de meyve ve zerzevatın yaklaşık yüzde 25-30’u tüketiciye varmadan çöpe gidiyor. Besin israfının yüzde 39’u üreticilerde, yüzde 5’i perakendecilerde, yüzde 14’ü yemek dalında ve yüzde 42’si meskenlerde gerçekleşiyor.
FAO’nun araştırmasına nazaran, Türkiye’ de yılda yaklaşık 26 milyar ton besin israf ediliyor, bunun finansal karşılığı 224 milyar lirayı buluyor. Türkiye’nin dünya genelinde kişi başına 93 kg/yıl besin israfı ile en çok besin israfının yapıldığı 10 ülke ortasında 3’üncü sırada yer alması maalesef çok üzücü.
Boston Consulting Group (BCG) tarafından gerçekleştirilen bir araştırmaya nazaran; besin atığı ölçüsü bugünkü üzere artmaya devam ederse, besin atığı ölçüsünün 2030 yılında 2.1 milyar tona ve 1.5 trilyon dolar düzeyine ulaşacağı iddia ediliyor. Yapılacak düzgünleştirici çalışmalarla; farkındalık 260 milyar dolar, tedarik zinciri alt yapısı 150 milyar dolar, tedarik zinciri verimliliği 120 milyar dolar, işbirliği ve çevresel siyasetler ile 170 milyar dolar olmak üzere 700 milyar dolarlık bir kazanım fırsatı yakalanabileceği hesaplanıyor.
Kamuoyu ve karar alıcılar tartıyla besin israfına ağırlaşıyor. Bana nazaran su israfı birincil öncelikli. Zira su olmadan besin üretimi kelam konusu değil.
Ülkemiz su yoksuludur. Kişi başına düşen yıllık su ölçüsü 1.347 m³’dür, bunun 5.000 m³ üzerinde olması tercih edilir. Ayrıyeten uzun yıllar yağış ortalamamız da 547 mm olup, elverişli tarım üretimi için yetersizdir.
En öncelikli gündemimiz su tasarrufu olmalıdır. Bir insanın biyolojik ve yaşamsal gereksinimleri için minimum su tüketimi 25 litre civarındadır. Lakin çağdaş ömür gereklilikleri dikkate alınarak bir günlük ortalama su tüketimi standardı 150 litre olarak kabul ediliyor. Ülkemizde, kişi başı günlük su kullanım ölçüsü 217 litre.
“Tarımda kişi başı üretim 10 bin 922 dolar”
Ülkemizin ziraî üretiminin yüzde 85’i bitkisel üretimden oluşuyor. Bunun 68.5 milyon tonu tahıl, 31.5 milyon tonu zerzevat ve 23.5 milyon tonu meyvedir. Dünyada tarımda çalışan kişi başına üretimin yıllık ortalaması 16 bin 730 dolar iken Türkiye’de bu bedel 10 bin 922 dolardır.
Yani ülkemizdeki ziraî verimlilik dünya ortalamasının yüzde 34 altındadır.
Tarladaki verimsizlik üzerine süreçlerdeki kayıpların eklenmesi fiyat oluşumunu olumsuz etkilemekte fiyatı üst çekmektedir.
Husus çok konuşuluyor fakat tahlil odaklı tartışılmıyor. Süreç yönetilmiyor.
“Enflasyonda gıdayı suçlamak sorumluluktan kaçmak gibi”
Besin enflasyonu yüzde 30’a dayandı (yüzde 29). Evvelce yaz aylarında besin enflasyonunda bir gevşeme yaşanırdı. Son devirlerde bunu göremiyoruz. Önümüzdeki devirde besin enflasyonunun nasıl bir seyir izlemesini bekliyorsunuz?
Sepetteki öteki kategoriler maalesef taze zerzevat ve meyve fiyatlarında Ağustos ayındaki yüzde 10.08’lik artışı frenleyememiş. Çok kuraklık, çok sel ve yağışlar, orman yangınları nedeniyle yaşanan kayıplardan kelam ediliyor lakin ben ikna olmuyorum. Besin enflasyonunun kökten nedenleri masaya yatırılıp radikal ve sürdürülebilir tahliller ortaya konulmalıdır. Üzülerek söyleyeyim enflasyonu aşağılara çekecek uğraşıyı verecek, bir inanmışlık göremiyorum; herkes güya Sepetteki öbür kategoriler maalesef taze zerzevat ve meyve fiyatlarında Ağustos ayındaki yüzde 10.08’lik artışı frenleyememiş.
Çok kuraklık, çok sel ve yağışlar, orman yangınları nedeniyle yaşanan kayıplardan kelam ediliyor lakin ben ikna olmuyorum. Besin enflasyonunun kökten nedenleri masaya yatırılıp radikal ve sürdürülebilir tahliller ortaya konulmalıdır. Üzülerek söyleyeyim enflasyonu aşağılara çekecek uğraşıyı verecek, bir inanmışlık göremiyorum; herkes güya enflasyondan şad, kabullenmiş, vatandaş hayat pahalılığından şikayetçi.
Türkiye’de enflasyonu azdıran ana kalemin besindeki fiyat artışları olduğu düşünülüyor. Bu kıymetlendirme gerçek mudur? Türkiye’de enflasyonu azdıran ana kalemin besindeki fiyat artışları kaynaklı olduğunu söylemek haksızlık olur. Tüketici enflasyonu üzerinde besin fiyat artışları elbette tesirlidir çünkü enflasyon sepetindeki harcama kümeleri itibariyle yüzde 25.94 ile en yüksek hisseye sahip. Birinci sırada besin ve alkolsüz içecekler, ikinci sırada yüzde 15.49 ile ulaştırma ve üçüncü sırada yüzde 15.36 ile konut sıralanıyor. Besin suçlanarak güya bir sorumluluktan kaçınma havası var gibi… Halkın temelde kederi hayat pahalılığı, yani çıkarının enflasyonun altında kalması.
“Tarım ve besin ülkelerin bekası için stratejik değere sahiptir”
Bütün yetki sizde olsa besin enflasyonunu engelleyecek, Türkiye’nin olabildiğince ucuz, sağlıklı ve kaliteli beslenmesi için atacağınız birinci adımlar, alacağınız birinci kararlar ne olur?
Yaşanan hayat pahalılığının en öncü sorumlusu besin enflasyonudur” yargısı tutarsız olup gerçek da değildir. Besin enflasyonunun manşet enflasyon üzerindeki tesirini minimize etmek ve bunun sürekliliğini sağlamak için ismi geçen problemlerin tahlile kavuşturulması bile kâfi olmayabilir. Tüketicilere muteber besin temini için tüm sürecin birlikte kıymetlendirilmesi, yönetilmesi ve denetlenmesi gerekir. İlaç kalıntısı içeren bir bitkiden sağlıklı bir besin eseri elde edilemeyeceği üzere, uygun bir yem de elde edilemez. Sıhhatsiz ve içerik açısından zayıf bir yemle beslenen hayvanlardan da sağlıklı bir hayvansal besin elde edilemez
Endüstriyel tarımın getirdiği bolluk, besin için koruma ve nakil kurallarının yetersizliği, çok kentleşme, global iklim değişikliği, gereğince önlem alınamayan rekabet bozucu ögeler ve adil dağıtımla yaygınlaştırılamadığı için açlığı önleyemedi (bugün dünyada 800 milyon açlıkla gayret eden insan var). Endüstriyel tarımın tabiata ve insanlığa sıhhat açısından çok değerli olumsuz bir bedeli de oldu, olmaya devam ediyor. Mevcut sistem sürdürülebilir değil. Tarım ve besin üretimi, direkt halk sıhhati ile ilgili olması nedeniyle ülkelerin bekası için stratejik kıymete sahip bir bölümdür.
Gelişmekte olan ülkelerin bir birden fazla bu gerçeği ıskalamakta, endüstriyi seçerken tarımı ihmal etmekte. Bugün dünyadaki besin üretiminin yüzde 80’ininin endüstrileşmiş 8 ülke tarafından gerçekleştiriliyor olması, dikkat cazip bir olgu… Güçlü devlet, besinde bağımlı olmamak demektir. 21’nci yüzyıl başlangıcı yeni bir tarım ihtilalinin işaretlerini veriyor. Tarımda çalışan nüfus azalıyor, biyoteknoloji, nanoteknoloji ve bilişim teknolojileri tarımda ağır ve aktif kullanıma sunuluyor. Sanayi 4.0 terimi tarım için de kullanılıyor. Teknoloji ağır fakat tabiatla barışık, yeşil güç kullanan yeşil iktisada yöneliş hızlanıyor. Ülkemiz sanayi ihtilali dahil, köktencil değişimlerde daima katarın son vagonuna yetişebiliyor. Mevcut varlıklı entelektüel sermaye varlığımızla sahip olduğumuz bu varlıklı coğrafyanın hakkını verecek sistemi kurmalıyız.”