Nirvana’nın kült olan albümü Nevermind’ın yayınlanışının üzerinden 30 yıl geçti. Seattle’lı kümesi ve Kurt Cobain’i efsaneler ortasına sokan albüm, müzikal niteliğinden çok daha fazlası ile de hala isminden kelam ettiriyor.
Yayınlandığı devir vaktinin ruhunu yansıtışı, 30 yıl sonra bile konuşulması ile vakitsiz oluşu ve jenerasyonların hayatına olan etkisi….
BBC için albümün yıl dönümünü ele alan bir yazı kaleme alan müzik gazetecisi Arwa Haider, albümün şahsî olarak etkilediği isimlerle konuştu.
——-
Ben 90’ların başında Nirvana’yı keşfettiğimde, Mahdis Keshavarz, Seattle’da yaşayan 15 yaşında bir İran kökenli Amerikalıydı.
Keshavarz şu anda New York merkezli bir medya stratejisti, insan hakları aktivisti ve medya firması The Make Agency’nin kurucusu. Lakin o yıllarda, Seattle yakınlarında bulunan Redmond’daki Old Fire House Gençlik Merkezi’nde indie konserleri organize ediyordu.
Old Fire House Gençlik Merkezi birebir vakitte Dinosaur Jr, Kris Cornell ve Kurt Cobain’in de sıkça uğradıkları bir yerdi.
Keshavarz, Nirvana’ya da aşinaydı; bir okul arkadaşı ona, konutunun bodrum katına yerleşen kuzeni Kurt’ün bir kasetini vermişti. “Beyaz renkli kalemle ‘Bleach’ [Nirvana’nın birinci albümü] yazan siyah bir kasetti. Kaseti dinledim ve duyduklarıma inanamadım. Hakikaten çok farklıydı” diyerek tanışmayı anlatıyor.
Mahdis, Old Fire House’taki dönüştürücü havayı da şöyle hatırlıyor: “Punk rockçı oluşumuzla çok gururluyduk. Müziğin kendisi özeldi ancak aslında bir ideolojiydi de… Radikal feminist olmak, yüklü olarak erkek hakim bir devirde, bayanlar olarak kendimize bir alan açmak istiyorduk. Ayrıyeten erkeklere nasıl feminist ve müttefik olabileceklerini öğretmeye çalışıyorduk. Kurt da onlardan biriydi” diyor Keshavarz.
“Hem Müslüman hem de deri rengi farklı bir bayan olmak, harikulade yabancılaştırıcı olduğu kadar öteki bir taraftan da kendime ilişkin bir yer bulmanın yoluydu. Lise buna uygun bir yer değildi lakin punk rock ortamı en çok konutumda hissettiğim yerdi”
DCG Nevermind albümü dünya genelinde 30 milyondan fazla sattı Nirvana Eylül 1991’de Nevermind’i çıkardığında, albümün büyük muvaffakiyetini çabucak Avrupa turnesi izledi. Ve bu, grunge müziğe yabancı ana dalgayı şoke edici bir tesir yarattı. Seattle’ın, kapalı alt kültür etrafı ise Nirvana’nın patlamasını kutlamaktan çok uzaktı.
“Nevermind ile ilgili hatırladığım, bana ihanet hissini vermesiydi” diyor Keshavarz. “İnsanlar bu müziğe müdafaacı yaklaşıyordu zira Nirvana bir topluluğun ve çok sayıda fikrin temsilcisiydi.
Bugünden geriye dönüp baktığımda kümeye elbette büyük sempati duyuyorum zira nitekim insanların kalplerine dokunan hoş müzik yaptılar. Aslında Nevermind’ın yayınlanmasından kısa bir mühlet sonra İran’ı ziyaret ettiğimi hatırlıyorum. Yanımda albümün kasetlerini de kaçak bir halde ülkeye sokmuştum. Dinleyen arkadaşların ve yakınların hızlarını görmeniz lazımdı: “Nasıl bir şey bu? Aslında havalı da… Bir kopya alabilir miyim?”
“Ama birebir aylarda Seattle’daki topluluğumuz sahiden çok üzgündü; Geffen üzere dev bir albüm şirketinden çıkarılan bir albümle, emel olan özgürlüğün çatıştığı düşünülüyordu. Nirvana’nın ününün yer ve bilet fiyatlarına tesiri olacağını biliyorduk ve alanımızı muhafazayı çok ciddiye alıyorduk.
”İşte bu atmosferde, Kurt (Cobain) sık sık Old Fire House’a gelir ve bir köşede sessizce takılırdı. Nazik bir insandı ve herkes onu severdi – lakin bazen kimin o gece çaldığına bağlı olarak da yerde beğenilen karşılanmayabilirdi. Zira ortamda (onlara karşı) öfke düzeyi sahiden yüksekti. Bunları yaşamak onun için çok acı verici olmalı.”
Nevermind albümü, Nirvana’nın evvelki albümlerini basan Seattle merkezli bağımsız plak şirketi SubPop yerine Geffen plak şirketinden çıkmıştı. Geffen’in lideri Ed Rosenblatt albümü, “yolundan kaçın ve saklanın’ albümlerinden biri” olarak tanımlamıştı.
Getty Images Nirvana albüm kayıdında Global yankıları
Nevermind’ın dünya çapında 30 milyonun üzerinde kopya sattığı bildiriliyor. Bu da onu müzik tarihinin en büyük albümlerden biri haline getiriyor. Albümün, MTV’nin ağır biçimde çalmasının da tesiriyle, global çapta bir gençlik kültürü oluşturduğu söylenebilir.
Genç müzik öğrencisi Grzegorz Kwiatkowski’yi ( Hala Gdansk’ın ünlü indie rock kümesi Trupa Trupa’nın vokalisti ve gitaristi) Nevermind ile buluşturan, siyasi ihtilal atmosferi ve mana arayışı karışımıydı.
Kwiatkowski, Nevermind ile tanıştığı periyodu telaffuz anlatıyor: “Komünist sistemin şimdi yıkıldığı, demokratik sisteme şimdi geçilen 1991 Polonya’sından bahsediyoruz. Bu devir sadece, Batı’nın kimi gülünç kapitalist eserlerini değil, Nirvana ve Nevermind üzere harika yüksek kalite şeyleri de ülkeye getiridi”
Kwiatkowski, “Polonyalı gençler için MTV, milletlerarası gençliğin bir kesimi olduğumuzun bir işaretiydi” diyor.
Schubert’ten Beatles’a kadar müzikler dinleyerek büyüyen Kwiatkowski, Nevermind’ı bunların bir devamı olarak gördüğünü anlatıyor:
“Çok hoş, çok sade müziklerdi. Vurucu bir sound ile yeterli müzik kelamlarının harika birleşimiydi.”
Kendi kümesi Trupa Trupa ile Seattle’lı plak şirketi Sub Pop’un bünyesine katılan Kwiatkoswki, “Bence Nirvana ve Nevermind hala özgürlük ve olağanlığın sembolleri. Gerçek üstü bir süperstarlık düzeyi değil lakin sıradanlık ve birebir vakitte harikalık de…”
Getty Images Nirvana Japon müzik gazetecisi Hiroko Shintani 1991’de milletlerarası alt kültür müzik sahnelerine girmişti ve Nirvana’nın Bleach albümünü de biliyordu. Lakin başlangıçta Nevermind’in bu kümeden çıktığına inanamadı: “İlk reaksiyonum şuydu: ‘Onlara ne oldu?!’ – bunu olumlu manada söylüyorum” diyor Shintani.
“Nevermind’ın böylesine, kültürel bir dönüm noktası haline gelmesi ve bu kadar çok satması beni daha fazla şoke etti. Ancak hayran olduğum şey, ironik olarak Kurt Cobain’in rahatsızlıklarına ait olsalar da, müzikal biçimi da aşan bir formda özünde pop öğeler bulundurmasıydı. Kurt’ün ana dalgaya karşı yabancılaşmış kişiliği, bu öğeler sayesinde milyonlar tarafından paylaşılır bir albüme dönüştü”
Gaye Su Akyol: Nevermind’ı birinci defa duyduğum anı hatırlıyorum; sarsıcıydı
“Ana akım radyo ve MTV’de böylesine ham ve kırılgan bir erkek sesi duymanın heyecanını hatırlıyorum. Kurt kelamları, ‘Asla bilge bir adamla tanışmadım/ Şayet bu türlü biri ile tanışırsam kesin kadındır’ (Territorial Pissings şarkısından) olan bir müzik söyledi ki tek başına bu bile eşine rastlanmadık bir şeydi.
Shintani, Japonya’nın 80’lerin sonlarında/90’ların başında çok sayıda yerli rock kümesi çıkarmasına karşın, o periyodun ana akım sanatkarlarının motivasyonunun ‘isyan’ olmadığını anlatıyor.
Nevermind’ı çıkış tarihinden sonra keşfeden bir öteki sanatçı ise İstanbullu şarkıcı-söz müellifi Gaye Su Akyol, Nevermind’ı büyük tesiri olan bir ilham kaynağı olarak gösteriyor. Albümün üzerinden dört yıl geçmişti, 1995 yılıydı. Akyol ilkokula gidiyordu ve ve annesinin otomobilinde ağabeyine ilişkin kaseti buldu: “Nevermind’ı birinci defa duyduğum anı hatırlıyorum; sarsıcıydı”
Akyol, Kurt’ün nasıl öldüğünü öğrenmek için ağabeyini sorulara boğduğunu anlatıyor: “Muhtemelen beni (Kurt’ün intiharına) hayran olmaktan korumak için ağabeyim, ‘Her şeye sahipti: Şöhret, para, aşk ancak o ölmeyi seçti’ dedi. “Kafam karışmıştı ve tatmin olmamıştım; kapak fotoğrafına, içindeki küme fotoğraflarına bakıyordum.”
“Bir hazine keşfettiğim için kendimi şanslı hissediyordum ve tıpkı vakitte şu duyguyu hissettiğimi de hatırlıyorum: ‘Tam olarak gereksinimim olan şey işte bu!’ Her vakit asi ve itaatsiz bir ruhum vardı. Hislerimi tabir etmenin farklı bir yolunu arıyordum ve Nevermind beni bir anda yakaladı, bana rock’n roll’un kapılarını açtı.”
Akyol, Nevermind’ı hâlâ bir “öze dönüş” albümü olarak tanımlıyor; O birinci dinlediği özgün kasete hala sahip olmakla birlikte plaktan ve dijital olarak da albümü dinliyor: “Albümle kurduğum yakın ilgi her vakit canlı ve birebir vakitte orası nefes alabildiğim bir ‘güvenli alan’.”
Seattle’a Keshavarz’a geri dönersek, bugün o Nevemind’ı 7 yaşındaki oğlu ile birlikte dinliyor:
“Bu müzikte, genç beşerler olarak hissettiğiniz hayal kırıklığı ve öfkeyeyi nitekim söz eden bir şey var. Birebir vakitte bugünden bakıldığında da hükümet hakkındaki hayal kırıklıklarımızın yaygınlığını düşünürsek, Nevermind’ın bildirisinin mesajı bugün tahminen de daha güçlü”