*Mahfi Eğilmez
Risk; gerçekleştiği vakit olumsuz sonuçlar yaratacağı varsayım edilen bir hareketin, bir davranışın yapılması halidir. Örneğin bir kalecinin ceza alanı içinde rakip santrfora çalım atmaya çalışması, cephaneliğe yanar sigarayla girilmesi, yüzme bilmeden Karadeniz’de yüzmeye çalışılması, gaz tüpünde kaçak olup olmadığının çakmakla denetim edilmesi risktir. Bunlar şahsî risk örnekleridir. Bir bankanın, geçmişte tekraren aldığı borçları ödeyememiş bir şirkete yeni kredi açması, bir şirketin olumsuz fizibilite raporuna rağmen bir yatırıma girişmesi kurumsal risktir. Bunların yanında bir de ülke riski vardır; ülkeler, ekonomik, toplumsal ve siyasal durumları ile bu ülkeye yatırım yapacak olanlar yahut borç verecek olanlar açısından bir risk seviyesi oluştururlar. Son olarak bir de risk algısına değinmek gerekir. Risk algısı; bir riskin gerçekleşme mümkünlüğü ve gerçekleşme şiddeti hakkında insanların vardığı subjektif değerlendirmeyi gösterir.
Kurumlar ve ülkeler kelam konusu olduğunda risklerin ölçülmesi kurumlarca yapılır. Örneğin bir bireye ya da şirkete kredi verecek olan banka kendi risk ölçümlerini kendi kıymetlendirme ölçütlerine nazaran yapabileceği üzere bu hususta uzmanlaşmış kuruluşların yaptığı ölçümleri de dikkate alabilir.
Ülkeler kelam konusu olduğunda risklerin ölçülmesinde her bir borç verenin farklı ölçümü olsa da genel ölçümlerin ve değerlendirmelerin yapılmasında iki metot öne çıkar: (1) Bir ülkenin kredibilitesinin (kredi değerliliğinin) ölçülmesi ya da reyting usulü. (2) Bir ülkenin çıkardığı tahvil ve bonoların risk kıymetinin ölçülmesinde başvurulan CDS primi ölçütü.
Reyting denilen tekniği dünyada uygulayan kimi kuruluşlar vardır. Bunların en bilinenleri ve en fazla dikkate alınanları üç Amerikan kuruluşu olan Standard and Poor’s, Moody’s ve Fitch Ratings şirketleridir. Bunların yanında ABD dışındaki ülkelere ilişkin çok sayıda reyting kuruluşu vardır. Kıymetli olan bu reyting kuruluşlarının en yüksek tahvil, bono, pay senedi süreçlerinin yapıldığı yerlerin sermaye piyasalarını yöneten ABD’deki (SEC – Securities and Exchange Comission), Avrupada’ki ESMA (European Securities and Markets Authority, İsviçre’deki FINMA (Swiss Financial Market Supervisory Authority), Çin’deki PBOC (Peoples Bank of China) tarafından onaylanmış olmasıdır (akredite olması.) Bu otoritelerin hepsinden onay almış reyting kuruluşu sayısı epeyce azdır. Türkiye’nin de beş reyting şirketi var: JCR Eurasia Ratings, Kobirate A.Ş., TCR – Turkish Credit Rating A.Ş., SAHA A.Ş., Turkrating. Bu şirketlerin hiçbiri bu sayılan sermaye piyasası kurumlarından hiçbirinden onay (akreditasyon) almış durumda değildir.
Türkiye’nin bu en bilien üç reyting kuruluşundaki son reyting notları şu durumda bulunuyor:
Tablonun son sütununda yer alan yatırım eşiği dereceleri, bir ülkeye yatırım yapılabilmesi için risk açısından nispeten sıkıntısız kabul edilen en düşük dereceyi gösteriyor. Bu eşiğin altındaki notlar ülkenin yatırım yapılması açısından problemli olduğunu gösteriyor. Görülebileceği üzere Türkiye bu üç kuruluşun değerlendirmesi açısından yatırım eşiğinin epey altında reyting seviyesinde bulunuyor.
Bir ülkenin çıkardığı tahvil ve bonoların riskini ölçmekte kullanılan bir ölçü daha vardır: CDS primi. CDS, Credit Default Swap (kredi batma riskinin değiş tokuş edilmesi) tabirinin kısaltmasıdır. CDS, bir kurumun, kelam konusu tahvil ve bonoları satın alan kişi ve kurumların karşılaşabileceği alacağın ödenmemesi riskini belli bir ölçü karşılığında üstlenmeyi kabul etmesinin bedelidir. Bu çerçevede bir manada kredi sigortası üzere çalışır. Bir ülkenin ya da şirketin CDS primi ne kadar yüksekse borçlanma maliyeti de o kadar yüksek demektir. Zira bu prim ister istemez faize yansımaktadır. CDS primi piyasada tıpkı döviz kurları üzere anlık arz ve talebe nazaran ortaya çıkar. O nedenle risk ölçmekteki en objektif ölçü olarak kabul edilir. 5 yıllık CDS primi; 5 yıllık ABD Hazine Tahvili randımanına bağlı olarak geçmiş ve mevcut bilgilere dayanılarak belirlenir.
CDS primi 300’ün üzerinde olan ekonomiler çok riskli ekonomiler olarak kabul ediliyor. Türkiye’nin bugün prestijiyle CDS primi 403 baz puandır. Bu CDS primi seviyesi Türkiye’nin dünyada en riskli ülkeler ortasında bulunduğunu göstermektedir.
Türkiye’nin yapması gereken en değerli şey daha evvel tekraren anlattığım üzere evvel bir problemler envanteri çıkarıp sonra bu listede en kolayından başlayarak tek tek bu meseleleri ortadan kaldırarak riskleri düşürmeye çalışmaktır. Bir kolaylık olsun diye çıkardığım problemler envanterini bir sefer daha paylaşayım:
https://www.mahfiegilmez.com/2021/06/turkiyenin-sorunlar-envanteri.html
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır
