Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in bugün Soçi’de yapacakları görüşmede en yüklü bahis, Suriye’nin İdlib bölgesinde son periyotta yaşanan askeri hareketlilik ve hava operasyonları olacak.
Lakin iki önderin Soçi buluşması, İdlib başta olmak üzere bölgesel bahislerin da ötesinde bir ehemmiyette görülüyor. Bunun en başta nedeni Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Birleşmiş Milletler (BM) Genel Şura toplantısı için gittiği ABD’den, Ankara’nın hem Washington hem de Moskova ile alakalarını etkileyecek ehemmiyette bildiriler vermesi.
Türk ve Amerikan basınına verdiği demeçlerde, Biden idaresini Kuzey Suriye’de Suriye Demokratik Güçleri (SDG) ismi altında YPG/PKK’ye dayanak vermekle suçlayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, yeni idareyle gidişatın “hayra alamet olmadığını” kayda geçirmişti.
Amerikan güçlerinin Afganistan’dan olduğu üzere Suriye’den çekilmesini tercih ettiğini belirten Erdoğan, Rusya ile ilgileri ise “Putin bize hiç yanlış yapmadı” kelamlarıyla övmüştü.
Erdoğan, bir soru üzerine, ABD’nin yaptırım tehdidine karşın Türkiye’nin ikinci S-400 sistemini de alacağını söylemiş, Amerikan Dışişleri Bakanlığı da bu türlü bir adımın Amerika’nın Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Uğraş Etme Yasası (CAATSA) uyarınca sonuçları olacağı ihtarında bulunmuştu.
- Erdoğan’ın ‘Rusya’dan bir set daha S-400 alınabilir’ kelamları üzerine ABD’den yaptırım uyarısı
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu iletileriyle oluşturduğu art plan, ABD ile bağlantılardaki problemlerin ön plana çıkacağı, buna rağmen farklı durumlarda olsa bile Rusya ile işbirliğini gölgelememe arayışı olarak bedellendiriliyor.
Örneğin Erdoğan, BM Genel Konseyi’ndeki konuşmasında Moskova’nın yansısına rağmen Kırım ilhakını asla tanımayacaklarını tabir etmiş lakin bu mevzuyu öteki platformlarda kamuoyunun önünde tekrarlamamaya dikkat çekmişti.
İdlib’de orta yol bulunabilir mi?
Lakin Erdoğan’ın Rusya ile alakalar açısından verdiği sıcak iletilere rağmen bilhassa İdlib’de yaşananlar, Türkiye tarafından tasa yaratan gelişmeler olarak görülüyor. Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, Pazartesi günü gazetecilere yaptığı açıklamada, Rusya’nın Mart 2020’de uzlaşılan Mutabakat Muhtırası’nda yer alan sorumluluklarına sahip çıkmasını beklediklerini belirtirken İdlib’e dönük artan hava taarruzlarından duyulan rahatsızlığı lisana getirdi.
Akar, Rus tarafının ataklarda amacın “teröristler” olduğu açıklaması yaptığını belirtirken, “Ama bu akınlar sonucunda ne ölenlerin ne de kaçanların ortasında terörist var. Aylardan beri bunu anlatmaya çalışıyoruz. Biz Rusya ile yapılan muahede çerçevesindeki temellere uyuyoruz. Bu mevzuda yapılması gereken ne varsa yaptık ve büyük bir çabayla bunları yerine getiriyoruz” tabirlerini kullandı.
Rusya ise Akar’ın söz ettiği ögeye karşı çıkıyor. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, New York’ta düzenlediği basın toplantısında, İdlib’e ait bir soru üzerine, “İdlib’de Rusya Devlet Lideri ve Türkiye Cumhurbaşkanı ortasında özel bir mutabakat var ve Türk muhataplarımız olağan muhalifleri teröristlerden ayırma sorumluluğunu üstlendi. Bunun uzun mühlet evvel yapılması gerekiyordu lakin olmadı, biraz yavaş ilerliyor” demişti.
Lavrov daha evvelki açıklamalarında da, İdlib gerginliği azaltma bölgesi uzlaşması uyarınca, “terör kümelerinin sivil yerleşim merkezlerinden çıkartılması gerektiğini fakat tam aksine radikal kümelerin bölgedeki tesirini ve alanlarını artırdığını” tez etmişti.
Putin de Suriye Devlet Lideri Beşar Esad ile 14 Eylül’de yaptığı görüşmede, Suriye’de barış ve istikrarın önündeki pürüzün ülke topraklarında gayrimeşru olarak bulunan yabancı ülke güçleri olduğunu kaydetmiş, isim vermeden Türkiye ve ABD’yi kastetmişti.
- Erdoğan-Putin doruğu: Soçi’deki görüşmede iki başkan hangi mevzuları gündeme getirecek?
Türkiye askeri tahlil istemiyor
Bu kapsamda, Putin’in 2017’den bu yana süren İdlib buhranının çözülmesi ismine kalıcı adım atılması için Erdoğan’a baskıda bulunacağı öngörülüyor.
Suriye ve Rusya’nın bölgedeki radikal kümelere tahammüllerinin kalmadığı ve buna bağlı olarak Suriye ordusunun İdlib içine gerçek yayılımını sürdürdüğü bölgeden gelen haberler ortasında. Son periyot artan ataklar da Türkiye’ye verilen bir bildiri olarak görülüyor.
Türkiye ise meseleye askeri bir tahlil bulunmasına karşı. Mümkün bir operasyonunun üç milyondan fazla insanın yaşadığı İdlib’de yeni bir insani trajediye ve kitlesel göç hareketine neden olacağını öngören Ankara, Rusya’ya Şam idaresi ile muhalefet ortasında başlayan fakat bir sonuç alma mümkünlüğü giderek azalan anayasa komitesi çalışmalarına odaklanma davetinde bulunuyor.
Bakan Akar görüşme öncesi açıklamasında, “Dileğimiz Sayın Cumhurbaşkanımızın Sayın Putin ile yapacağı görüşmeyle tekrar mutabakat muhtırasının başlangıcındaki sükûnet haline dönülmesi, bir an evvel ateşkesin kalıcı hale gelmesi için tarafların gerekli katkıyı sağlamasıdır. Bu herkes için uygun bir hareket biçimidir. Burada başından beri söylediğimiz şey, BM koordinesinde Suriye’nin geleceği konusunda kelam sahibi olan kümelerin temsilcilerinin anayasa yapmaları, anayasanın yapılmasının akabinde seçimin gerçekleştirilmesi, Suriye’nin dışındakiler dahil seçimlere katılıp idaresi kurmasıdır,” kelamlarıyla Ankara’nın beklentisini somutlaştırdı.
Ankara’nın beklentisi aslında başta NATO ve Avrupa Birliği (AB) olmak üzere Batı’nın da genel anlayışını yansıtıyor.
Lakin Erdoğan’ın son devirde ABD ve genel olarak Batı’ya karşı sert bildirilerinin İdlib konusunda Putin görüşmesi öncesi elini kuvvetlendirecek bir takviyeye dönüşmesini engellediği yorumları yapılıyor.
Erdoğan’ın ve öbür Türk yetkililerin, İdlib yerine Fırat’ın doğusundaki gelişmeleri daha çok gündeme getirmeleri ve bu bölgedeki Rus askeri varlığının hareketlerinden çok ABD’nin YPG ile alakasını ön plana çıkarması da yeniden bu kapsamda olumsuz bir tesir olarak bedellendiriliyor.
S-400: Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı, ABD’yle krize yol açan füze savunma sistemi
S-400 konusunda yeni adım gelir mi?
Türkiye, birinci S-400 hava savunma sistemini 2019 yılının Temmuz ayında Rusya’dan almıştı. Sistemi oluşturan ve daha sonra da test eden Türkiye, ABD’den gelen sert reaksiyon ve yaptırımlar sonucunda S-400’leri Ankara’daki bir üste aktive etmeden koruma etmeye başlamıştı.
Türkiye ve Rusya ortasında yapılan muahede, ikinci batarya sisteminin de satışını içeriyor olmasına rağmen şimdi bu noktada Ankara tarafından atılan somut bir adım olmamıştı.
Lakin Erdoğan’ın ABD’de “İkinci batarya da alınabilir” açıklaması, bu hususun Soçi görüşmelerinde daha somut biçimde gündeme gelmesinin önünü açtığı değerlendirmesine neden oldu.
Rusya tarafı, S-400’ler konusunu gündemde tutmak için vakit zaman açıklama yapmaya devam ediyor.
En son Ağustos ayında, Rosoboronexport Lideri Alexander Miheyev, Türkiye ile Rusya ortasında yakın gelecekte yeni S-400 hava savunma sistemi satın almak için mutabakat sağlamaya yakın olduklarını duyurmuş lakin Türkiye’den bir açıklama gelmemişti.
Soçi görüşmesinin gündemiyle ilgili olarak gazetecilerin sorularını yanıtlayan Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, S-400’lere ait bir soruya, “Savunma Sanayi Başkanlığımız müzakereleri yürütüyor biliyorsunuz. Son durumu onlara sormak lazım” cevabını verdi.
Türkiye’nin ikinci bir hava savunma sistemini Rusya’dan almasının başta ABD olmak üzere Batı ile alakalarda onarılamaz yaralar açacağı, Erdoğan’ın Amerikan basınına yaptığı açıklamaların daha çok “tepkisel” olduğu Ankara’da yapılan değerlendirmeler ortasında.
Buna rağmen Putin’in de NATO içinde daha fazla tartışma ve görüş ayrılığı yaratmak için bu mevzuyu daha önemli formda Erdoğan’ın önüne getirebileceği de öngörülüyor.
Bütün bu ögelerin, Erdoğan ile Putin ortasında gerçekleşecek görüşmelerin yalnızca Ankara’nın Moskova ile değil başta Washington olmak üzere Batı başkentleriyle de olan bağlarında kıymetli tesirler yaratacağı bedellendiriliyor.