Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan‘ın “yeni yılın birinci aylarında millete sunacaklarını” açıkladığı yeni anayasa çalışmasında, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde revizyona dönük” düzenlemelere de yer vermeyi planlıyor.
2023 seçimlerine “Güçlendirilmiş-İyileştirilmiş” Parlamenter Sistem teklifiyle gitme gayesi koyan muhalefeti de böylelikle anayasa masasına çekmeyi ve seçimlerin “sistem referandumuna” dönüşmesini engelleme hesabı yapılıyor.
Bu çerçevede, “yarı başkanlık sistemine benzeri” bir yapılanmaya gidilmesi, bakan ve lider yardımcılarının Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden (TBMM) seçilmesi, Meclis’in kontrol yetkisinin artırılması dahil, mevcut sistemden “feragat edilebilecek” unsurlar tartışılıyor.
MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli‘nin 100 unsurluk anayasa değişikliği teklifini tamamlamasının akabinde Prof. Dr. Yavuz Atar başkanlığında oluşturulan Anayasa Bilim Şurası oluşturan AKP yeni anayasa çalışmalarını sürdürüyor.
Anayasa değişikliğinde, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” olarak isimlendirilen Başkanlık Sistemi’nin aksayan taraflarına ait düzenlemeler de yer alacak.
Anayasa değişikliği için Meclis’te Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) dayanağına rağmen kâfi sandalyesi bulunmayan AKP, hem “geniş tabanlı anayasa” yapabilmek, hem de 2023 seçimlerinin “sistem referandumuna” dönüşmesini engellemek için yeni bir atağa hazırlanıyor.
Anayasa taslağının evvel MHP ile görüşülerek olgunlaştırılması düşünülüyor. Kamuoyuna açıklanmadan evvel ise muhalefete götürülmesi ve böylelikle muhalefetin “baştan reddi ve karşı cephe” oluşturmasının önüne geçilmesi hesabı yapılıyor.
‘Parlamentosu güçlendirilmiş Başkanlık Sistemi’
MHP’nin sürpriz takviyesiyle başkanlık sistemine süratle geçilmesi nedeniyle, uygulamada birtakım aksaklıklar yaşandığı ve sistemin tam olarak oturmadığı AKP’de de kabul görüyor.
Bu mevzuda “sistem revizyonu” tartışmaları gündeme gelmiş ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay başkanlığında sistemin aksayan taraflarına ait bir “çalışma yapılması” kararlaştırılmıştı.
Lakin, sistem revizyonu tartışması, muhalefet tarafından “Başkanlık Sistemi’nden vazgeçiliyor” algısı oluşturulmaya çalıştığı gerekçesiyle rafa kaldırılmış, yalnızca Genel Kurul’un çalıştığı günlerde Meclis’te “nöbetçi bakan” uygulaması ile hudutlu kalmıştı. Lakin bu uygulama da beklentileri karşılamamıştı.
AKP yöneticilerinin verdiği bilgiye nazaran anayasa taslağında, “denge-denetleme sistemi“nin güçlendirilmesi, kabine üyelerinin hem Meclis, hem de seçmene “hesap verebilirliğinin” sağlanması parlamentonun kontrol yetkisinin daha da artırılmasına dönük düzenlemelerin yer alacak.
‘Feragat edilebilecek’ düzenlemeler tartışılıyor
AKP’nin “kırmızı çizgisini” ise Başkanlık Sistemi’nin “her şartta korunması” oluşturuyor. Bunun dışında, anayasanın “uzlaşma ve geniş tabanlı” olabilmesi için de nelerden “feragat edilebileceği” tartışılıyor.
Yeni ve sivil anayasanın “geniş tabanlı” olabilmesi için iktidar ve muhalefetin taleplerinin “ortada buluşması” yahut iki tarafında en azından “ortaya yaklaşması” gereğine işaret ediliyor.
AKP’li bir küme yöneticisi, başkanlık sistemine geçilmesinin anayasal istikametten büyük ölçüde “iktidar talebinin” karşılanması manasına geldiğine işaret ederek, sistemin “ortaya çekilmesi” konusunda nelerden “feragat edilebileceğini” şöyle anlatıyor:
“Anayasa evvelden muhalefetin vesayeti altındaydı. Buna karşı biz, ortada olması gereken anayasa eğrisini bize yaklaştırdık. Ancak ikisinin ortada buluşması lazım. Biz zati fedakarlıkta bulunacağız. Bu işi birlikte çözelim anlayışı ile muhalefete gidilip feragat edilecek bahisler ele alınabilir.“
‘Yarı başkanlık gibisi bir sistem olabilir’
“Feragat edilebilecekler” ortasında, bakanların ve lider yardımcısının parlamentodan, milletvekilleri ortasından atanması ve Parlamenter Sistem’deki “güvenoyuna” emsal bir sistemle belirli şartlarda “vazifeden alınması“, gensoru, kelamlı soru üzere Meclis kontrol yollarının yine getirilmesi ile daha aktif bir “denge-denetleme” sistemi oluşturulması sayılıyor.
Muhalefetle masaya oturulduğunda bunlardan bir ölçü daha “esnemeye gidilebileceği” ve “yarı başkanlık” sistemine misal bir noktada buluşulabileceği söz ediliyor.
Lakin “iki başlılık” yaratacağı gerekçesiyle yarı başkanlık sistemindeki üzere “başbakanlık” makamının yine ihdas edilmesine sıcak bakmıyor.
‘Parlamento koalisyonu oluşur’
Eski parlamenter sistemi muhalefetin de istemediğini ve bu nedenle “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” önerdiğine işaret eden AKP kurmayları, parlamenter sistemde Meclis’in “hükümet kuran, hükümet yıkan” fonksiyon üstlendiği, Güneş Motel olayı üzere, “milletvekili transferleri“, hülle sistemleriyle hükümet kurma yolunu açtığı ve bunun da istikrarsızlık oluşturduğuna dikkat çekiyorlar.
Lakin “parlamentosu güçlendirilmiş” bir Başkanlık Sistemi’nin, iktidar değil “parlamento koalisyonunu” sağlayarak istikrar denetleme düzeneğinin oturmasının sağlanacağı vurgulanıyor.
AKP kurmayları, “Bakanların parlamentodan çıkmasının avantajı, yasama faaliyetinde koalisyon kurmak daha kolay olur, gerekirse öbür partilerden de kabineye bakan alınabilir. Bu, sistemi de konsolide eder, yasama faaliyetine heyecan getirir” yorumunu yapıyor.
‘Yüzde 50+1’ masaya gelebilir
Muhalefetle görüşmelerde “nabız yoklanması” düşüşnülen mevzulardan birisini ise cumhurbaşkanı seçilebilmek için gerekli oy çoğunluğu oluşturuyor.
Mevcut sistemde cumhurbaşkanının, seçilebilmek için “yüzde 50+1” olarak söz edilen oyların en az yarısından 1 fazlasını alması gerekiyor.
AKP’de bir küme, sistemin özünün 50+1 üzerine kurulduğunu ve sistemin oturması halinde de bir sorun oluşturmayacağını düşünüyor. Lakin Başkanlık Sistemi’ne geçiş sürecinde tartışılan, daha düşük bir oranın da masaya gelebileceği söz ediliyor.
Cumhurbaşkanının yetkilerinin bir kısmını parlamento ile paylaştığı bir sistemde, daha düşük bir oy oranı seçilmesi teklifine muhalefetin de çok itiraz etmeyeceği düşünülüyor.
Hatta, CHP’nin “Başkanlık Sistemi’nde iktidara gelebilmek” için daha düşük bir orana yaklaşabileceği görüşü savunuluyor.
- HDP, seçimlere yönelik tavır evrakını açıkladı: ‘Tüm siyasi aktörlerle görüşmeye ve ortak idareye hazırız’
- KONDA Genel Müdürü Ağırdır: Metropollerde yeni seçmen AK Parti’den kopuyor, GÜZEL Parti’nin sıçrama yapması sürpriz olmaz
- AKP ve MHP’nin seçim yasası değişikliği görüşmelerinde ‘masadan eksiklerle kalkıldı’
‘Sistemin ismi değişebilir’
Lakin AKP’nin önermesi tam olarak ne başkanlık sistemine, ne de yarı başkanlık sistemine oturuyor. AKP kurmayları, her ülkenin hükümet sistemlerini kendi şartlarına nazaran düzenlediğini belirterek, “Şu anda başkanlık sistemi yürürlükte lakin biz ‘cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi’ diye isimlendirdik. Şayet muhalefetle uzlaşma sağlanırsa, buna nazaran ‘parlamentosu güçlendirilmiş’ denilerek yeni bir isimlendirme yapılabilir” görüşünü lisana getiriyor.
‘Sivil anayasadan kaçanı millet cezalandırır’
Pekala Muhalefetin uzlaşmaya yanaşmaması yahut anayasa masasına oturmaması halinde nasıl bir yol izlenecek?
AKP kurmayları, uzlaşmaya yanaşmaması halinde, bunun faturasının muhalefete çıkacağı görüşünde:
“Millet ıslahattan kaçanı cezalandırır. Seçmen bugüne kadar sivil anayasa yapma çalışmalarına daima dayanak verdi, kaçanı da cezalandırdı. Lakin muhalefet katkı su narsa orta bir yolda buluşulabilir.“