Fehmi Koru*
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan konutunun de bulunduğu İstanbul/Kısıklı’da Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK) tarafından açılmış markette alışveriş ettikten sonra şu açıklamayı yapmış:
“Tarım Kredi Kooperatiflerimizin buradaki marketi, gördüğünüz üzere, nitekim çeşitli eserler noktasında, kalite noktasında, fiyatlar noktasında çok uygun. Hakikaten vatandaşlarımızın kesesine uygun fiyatların uygulandığı bir yer.”
Akabinde da, kendisinin talimatıyla, TKK’nin Türkiye’nin her tarafında bin kadar market açacağı ‘müjdesini’ vermiş Cumhurbaşkanı Erdoğan…
Böylelikle ucuz ve kaliteli eserlerle piyasayı kendi sözüyle ‘balanse etme’ uğraşı içinde olacaklarmış…
Kısa mühlet evvel pahalılıkla çaba edeceklerini söylemişti Cumhurbaşkanı Erdoğan; demek ki, o gayretin prosedürü marketlerin karşısına marketler çıkarmak imiş…
Devletin bir kurumunun açacağı binlerce market…
Nedense bu haberi okuyunca aklıma Sovyetler Birliği yıkıldıktan çabucak sonra gittiğimiz Moskova’da, Kremlin’den fazla uzak olmayan GUM mağazalarında karşılaştığım durum ile o tarihe yakın bir vakit diliminde Kaddafi’nin Libya’sında şahidi olduğum bir öteki market denemesi geldi.
GUM mağazası üzere Kaddafi’nin marketleri de birer devlet teşebbüsüydü.
Moskova’daki GUM mağazası hacim olarak dev bir marketti, lakin içerisinde satılanlar kalite olarak çok düşük şeylerdi. Rus parası pula döndüğü için, üzerimde bulunan sayılı dolarlarla istesem markette satılan her eser çeşidinden birer tane alabilirdim. Her şey parasız denilecek fiyatlarla satıştaydı, fakat cazip bir şey bulmak mümkün değildi.
Mağazada kasaya vardığınızda satış elemanının hesabı elindeki abaküs ile yaptığını fark ediyordunuz.
Üzülerek mağazadan çıktığımı bugün bile hatırlıyorum…
Libya’daki mağazada ise tuhaf bir diğer tabloyla karşılaşmıştım. Vitrinde İtalyan marka ayakkabılar sergileniyordu ve fiyatlar şaşkınlığa uğratacak kadar ucuzdu. Lakin marka ayakkabıların en ufak ayak ölçüsü 46’ydı. Devlet mağazası toptan alım yaparken, yabancı firma, elinde kalmış tapon malları -bu ortada dev ayakkabıları da- göndermişti.
Orada da her şey çok ucuzdu, lakin alışılmış kendinize uygun bir şey bulabilirseniz…
Devlet eliyle yapılan marketçiliğin Sovyet ve Libya uygulamaları iki ülkeye de hayır getirmedi.
Umarım, bizde farklı sonuç verir.
Lakin umudumun yerine gelmeyeceğinin de bilincindeyim.
Geçen hafta, “Hayat pahalılığı ve geçim kaygısının sorumlusu yanlış yerlerde aranıyor” başlıklı hususa ait yazımda, iktidarın prestij ettiği bir gazetenin muteber bir müellifinin TKK mağazalarıyla ilgili müşahedelerini de paylaşmıştım.
Muharrir AK Parti’yi önümüzdeki seçimlerde zora düşüreceğini düşündüğü hayat pahalılığına deva olabileceği umuduyla, kendisine iş edinerek, İstanbul’daki üç adet Tarım Kredi Marketi’ni gezmiş. Görevlileriyle konuşmuş.
Müşahedelerinin özeti şuydu:
“Ürün kalemlerindeki fiyatlarla Cumhurbaşkanı’nın kelamını ettiği 5 zincir marketteki fiyatlar ortasında dramatik bir farklılık yok.”
TTK marketlerine orta ve alt gelir katmanı değil ‘üst sosyo-ekonomik sınıflar’ ilgi gösteriyormuş.
Sebep?
“Çünkü” diyor müellif, “Fiyat farklılıkları cüzdanına uygun gelecek kadar düşük değil.”
Meğer Cumhurbaşkanı Erdoğan gezdiği mağazadan keyifli olarak çıktığını söylemiş.
“Market alışverişi” deyip geçtiğimiz iş, aslında, meskendeki ocağı kaynatan, kahvaltı masalarının, öğlen ve akşam yemeklerinin materyallerini teşkil ediyor. Her türlü gereksinimi ertelemek, hatta öğün azaltmak da mümkün, fakat midelerin gurultusunu ortadan kaldıracak temel besin unsurları her konut için muhtaçlık olmaya devam edecek.
Sanki alışveriş ederken, Cumhurbaşkanı Erdoğan, süt eserlerinden de satın almış mıdır? Satın aldıysa, süt ve peynir ile yumurta fiyatlarının el yaktığını da görmüştür.
Zorlayarak fiyat indirimi yapmakla, marketler karşısına devleti çıkarmakla hayat pahalılığının önlenmesi mümkün değil.
Doların pahası TL karşısında başını almış gidiyorken, buna bağlı olarak benzin-mazotun fiyatı daima artar, malları bir yerden başkasına ulaştırmak için navlun harcaması akıl almaz boyutlara ulaşmışken, ucuzluk nasıl sağlanabilir ki?
Vatandaşın cebine daha fazla para girmesini sağlamak dışında bir deva yok.
Gelirleri artırmanın yollarını aramalı devleti yönetenler…
Doğal millet kesesinden israfı da ortadan kaldırarak…
Bir son gözlemimi daha aktarayım.
Geçen gün bir ziyaret dönüşü mahalledeki eczaneye uğramak gerekti. O civarda park yeri bulamayınca eczaneye ve karşısındaki markete uğrama vazifesini istekli olarak eşim üstlendi. Ben aracın içerisinde kaldım.
Park ettiğimiz yerde kocaman çöp kutuları vardı.
Biraz sonra üstü başı düzgün birinin çöp bidonlarına yaklaştığını fark ettim. Kocaman bidonlara elini sokarak bir şeyler aranıyordu adam. Çok geçmeden aradığını bulduğunu aşikâr eden bir yüz tabiriyle ellerini bidondan çıkardı.
Mahalle marketinin çöpe uygun gördüğü domatesleri çöp bidonundan çıkarıp yanında getirdiği poşete bocalayışını görmeliydiniz.
Yaşlı bayanlar ve erkeklerin pazar yerlerinde müşteriler ortadan çekildikten sonra satılmayan işe yaramaz materyalleri toplamaları orta sıra haber olurdu, bundan ötürü o imajlara aşinaydım; lakin üzerindeki önlükten yakınlarda bir yerde çalıştığı anlaşılan uygun giysili birinin toplama domatesleri meskene götürmek için çöp bidonları karıştırması benim için yeni bir gelişme.
Düşünürken yıllar öncenin Moskova’daki GUM mağazası ile Libya’daki kimsenin işine yaramayacak eserler satan mağazanın imgelerinin zihnimden silinmediğini fark ettim.
Tekrar o müşahedeleri yaptığım 1980’li yıllarda, bizden büyük bir market zincirinin Azerbaycan’ın başşehri Bakü’da açtığı birinci büyük mağazanın müşterilerin hizmetine girdiği günü de hatırlıyorum. Neredeyse bütün Bakü halkı mağazayı hayran bakışlarla doldurmuştu o gün.
Kendilerinin çarşı-pazarları, oralarda çeşitli eserler satan mağazaları yok muydu? Vardı elbette. Sovyet sistemi içerisinde açılmış GUM çeşidi mağazalardı onlar ve halkın taleplerine yanıt vermekten çok uzaktılar.
Son uğradığımda, Moskova ve Bakü’nün, mağazalar ve eser çeşitliliği tarafından, İstanbul’dan fazla bir farkı olmadığını gözlemledim. Moskova’da GUM mağazası yerinde duruyordu, ama çeşit zenginliği Paris’teki ‘Galeries Lafayette’i aratmıyordu.
Onların eski durumlarına emsal hale gelmemizden korkarım.
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden alınmıştır.
