Fransa’nın başşehri Paris’te College de France’da “Batı karşısında Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye” bahisli panele katılan Nobel ödüllü muharrir Orhan Pamuk, sosyolog Nilüfer Göle, tarihçi Edhem Eldem, ekonomist Seyfettin Gürsel ve siyaset bilimci Ahmet İnsel‘e “2010 yılında anayasa referandumuna ‘Yetmez lakin evet!’ deyip oy vererek, Türkiye’nin bu günlere gelmesine katkı yaptınız. Pişman mısınız?” sorusu geldi. Gündemi AB-Türkiye bağları olan panele iştirakçilerin “yetmez lakin evet” sorusuna verdiği “özeleştiri niteliğindeki” karşılıklar damgasını vurdu.
Orhan Pamuk, “Bu soruya cevap vermeyeceğim” derken, Nilüfer Göle uzun karşılığında, “Tam bir coşku içindeydik, naif bir biçimde Türkiye’nin batılılaşacağına inandık” dedi. Edhem Eldem, “Bizi ‘kullanışlı aptallar’ olmakla itham ettiler ve batı gözünde bu rejimi yasal kılmakla suçladılar. Fakat biz nitekim bir şeyleri değiştireceğimize inandık” dedi. Ekonomist Seyfettin Gürsel de “AB’ye girerek, acı çekmeden, süratli bir formda demokratikleşeceğimize inandık. Lakin yanıldık” diye konuştu.
“Ben bu soruyu yanıtlamaktan kaçınıyorum”
VOA Türkçe’den İstek Çakır’ın haberine göre, panele New York Columbia Üniversitesi’nden görüntü konferans prosedürüyle katılan Orhan Pamuk, “Ben bu soruyu yanıtlamaktan kaçınıyorum. Zira milliyetçi laik etraf ve kurumlar tarafından çok fazla cezalandırıldım ve azap gördüm. Tahminen Paris’teki şu vaktin tadını çıkarmalıyım. Başka soru lütfen” diyerek soruyu yanıtlamadı.
“Tam bir öfori içindeydik”
Lakin bir mühlet sonra tıpkı soruya tekrar gelen Sosyolog Nilüfer Göle, panele katılan başka isimleri de göstererek, “Sorularda Anayasa oylamasından kelam edildi. Bizim de içinde olduğumuz bu jenerasyon, o devirde, Türkiye’nin AB üyeliğine inanıyorduk. Büyük bir coşku, memnunluk (öfori) içindeydik. Kimi şeyleri değiştirebileceğimizi düşünüyorduk. Mesela Ermeni Soykırımı’nın tanınması, Kürt sıkıntısının çözülmesi tartışılıyordu. İdam cezası kaldırılmıştı. Bu ‘öfori’ devrinde büyük bir dinamik vardı, birbirinden farklı katmanlar, Türk-Kürt işadamları, entelektüeller, dernekler, çok sayıda farklı kısımdan gelen insan bir ortaya gelmişti. İdam cezasının kaldırılması Avrupa’ya yaklaşma yolunda değerli bir adımdı. Bir grup birbiri gerisine gelen seri gelişmeler bizi umutlu kılmıştı” dedi.
Göle, uzun mühlet toplumun bir kısmı tarafından sert eleştirilen ve Lenin’in bir tanımlamasından yola çıkarak, “İslamcı hükümetin yerleşmesine imkan ve meşruiyet sağlayan yararlı aptallar” olarak suçlandıkları o devri şöyle anlattı:
“Cesaret ve naiflik içinde, içtenlikle, İslam’ı parlamenter sistem içine alabileceğimize inandık. Türkiye’de laikliğe inanabilirdik, entegre olmuş yaşanan bir prensipti laiklik. Kürt sorunu, Ermeni Soykırımı üzere ele alması sıkıntı mevzuları konuşmaya başladığımıza inanıyorduk. Pekala ne oldu da biz, neden artık Türkiye ve Avrupa ortasında aracı durumda değiliz? Neden iki ülke ortasında halı serilen o yol yok artık? Bu arabuluculuk bugün kayboldu. Bu bizim isteğimizle olmadı. Kovulduk, sürgün edildik, suçlandık, Neden bu türlü oldu, neden her şey bilakis döndü? Bunu gereğince konuşmadık. Buna hâlâ cevabım yok.”
Türkiye’de darbe teşebbüsünden sonra “Biz ve onlar ayrımı” yapıldığını ve kendilerinin “onlar” olarak nitelendirildiğini belirten Göle, “Bizim üzere laik etraftan gelen aydınlar, kendi adıma konuşuyorum, Müslümanlara yaklaşarak, bu kısır döngüden çıkabileceğimizi; Hrant Dink ile yalnızca soykırımın tanınması değil, Ermenilerin anılarını anlatabileceğimizi düşündük. Angaje olan bir öfori, coşku içindeydik. Hakikaten inanıyorduk” dedi.
“Çok güç periyotlar yaşadık”
Nilüfer Göle, bu suçlamalar nedeniyle çok güç periyotlar yaşadıklarını da kelamlarına ekleyerek, “Bugün dağınık durumdayız. Ahmet (İnsel) Türkiye’ye gidemiyor. Kavala’nın cezaevinde olacağını düşünemezdim. Hrant Dink’in öldürüleceğini kestirim dahi edemezdik. Bu jenerasyon o periyot, AB ile birlikte, Türkiye’nin demokratikleşebileceğine inandık. Bir şantaj değil, biz Avrupa’ya gitmenin doğal, olağan olduğunu düşünüyorduk, bu türlü bir soru sormuyorduk. Ancak, bu süreçte, bu üyelik artık kadük. Orhan Pamuk’un da dediği üzere, Avrupalıların sevgisizliğini de fark ettik. İdam cezasının kaldırıldığı devir örneğin. Yasanın geçmesi kıymetliydi diye altını çizdiğimde, bu yasanın batıyı şad etmek içim kozmetik, taklit, geçersiz bir ıslahat olduğu, Avrupalıları kandırmak için çıkarıldığı söylendi. Bu benim için bir hayal kırıklığıydı. Türkiye’deki her ilerlemeyi, laiklik de dahil, taklit ya da kozmetik olarak değerlendirdiklerini gördüğümde düşünmeye başladım. O noktadan sonra Türkiye ve Avrupa’nın uzaklığı açıldı. Artık artık bizden bir ideali taşıyan şahıslar olarak hiç kelam edilmiyor. Artık entelektüellere ne yer ne de ses veriliyor. Tüm entelektüeller tehdit altında” diye konuştu.
“İslam, Erdoğan’ın kullandığı bir araç”
Göle’nin akabinde kelam alan, panelin düzenleyicisi tarih profesörü Edhem Eldem de “Genelde Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla bir arada, dünyada bir coşku ortamı vardı. AB üyeliği de bizim için coşkulu bir gelişmeydi. Bana nazaran, Nilüfer’in de kelam ettiği sorun, bizi ‘kullanışlı aptallar’ diye tanımladıkları telaffuz. Yani Erdoğan’a Avrupa nezdinde meşruiyet ve görünürlük kazandırmakla suçlandık. Bu söyleme nazaran, Erdoğan, kuzu postuna bürünmüş kurt idi. Ve onun son amacı toplumun İslamlaştırılmasıydı. Bugün elbette bu istikamette birtakım dokunuşlar var fakat asıl sorun İslam değil, demokratikleşme sorunu, otoriterlik sorunu. Ve bunun kökleri Osmanlı’nın son 10 yılına kadar uzanan bir otoriterlik geleneğine kadar uzanıyor. İslam, Erdoğan’ın kendisini Kemalizm’den uzaklaştırmak için kullandığı bir araçtır” dedi.
“Erdoğan gidiyor, bundan eminim”
Orhan Pamuk da “Edhem’e katılıyorum. Sorun İslam değil. Erdoğan yalnızca bunu başarılı bir formda kullanan bir siyasetçi oldu. Sıkıntıların merkezinde İslam yok, sorun otoriterliktir. İslam bu tartışmada hiç yok demiyorum. Erdoğan İslam’ı muhafazakâr Hıristiyan demokratların kullandığı üzere kullanıyor. Başlarda AB hakkında çok olumluydu. Şayet bir müdahale olursa onu cezaevine koyarlardı zira. Artık Türkiye’de sandığa gitmek dışında bir demokratik hareket kalmadı. Demokrasi neredeyse tümüyle sona erdi. Lütfen unutmayın, Türkiye’den yeni döndüm. Artık popülaritesi düşüyor. Herkes, taksi sürücüleri bile, yerine kimin geleceğini konuşuyor. Şayet İslamcı seçkin seçime hürmet duyulmasına müsaade verirse, gidiyorlar, ben bundan eminim” diye konuştu.
“Daha realist olmak gerekirdi”
Bahçeşehir Üniversitesi ekonomistlerinden Prof. Seyfettin Gürsel de “Hepimiz demokrasi çabası için AB’ye girişi destekledik. Elbette kolay yada garanti olmadığını biliyordum. AB’ye girerek, yalnızca demokrasi, hukuk devleti, ferdî özgürlükler değil, ekonomik açıdan da pek çok sorun çözülecekti. Ermeni Soykırımı sorunu, Kürt sorunu, demokrasi sorunu üzerine düşünmeyecektik. Hepsi birden çözülecekti. Halbuki Avrupa’ya demokrasi gökten inmedi, asırlarca demokrasi çabası verdi fakat biz bedel ödemeden demokratik bir idareye kavuşacaktık. Hem de ekonomik açıdan da değerli bir ilerleme olacaktı. Özetle, AB’nin norm, kural ve maddelerini her alanda uygulayarak, Türkiye’yi bedel ödemeden çok ileri bir noktaya taşıyacaktık. Daha realist olmak gerekirdi. Bilhassa euro tek para üzere mevzularda, daha dikkatli olmak lazımdı. Artık bizim hayal kırıklığımız, evet yanıldık, çok kolay bir lisanla, yanıldık, bunu söylemek lazım” diye konuştu.