Tüm dünyayı tesiri altında bırakan Covid-19 salgını mühletince sakinleşen talebin olağanlaşma süreciyle artışa geçmesi, ham unsur fiyatlarındaki yükselişi ve global enflasyon oranlarının artmasını beraberinde getiriyor.
Birkaç yıldır görülmeyen devasa artışlarla ham unsur fiyatları, üretim maliyetlerinin büyük çoğunluğunu oluşturduğundan, besin, plastik, demir çelik, metal ve gübre üzere ham unsur üreticisi şirketlerin finansmanı üzerinde değerli bir yük oluşturuyor
Dünya Bankası’nın haziran ayı raporuna nazaran, Ham unsur Fiyat Endeksi, bir yıl öncesine nazaran yaklaşık yüzde 18 daha yüksek. Ham unsur fiyatlarının, gelecek yıl istikrarlı bir düzeye kavuşmadan evvel, geçen yıla kıyasla bu yıl ortalama yüzde 10 daha yüksek olması bekleniyor.
Ham unsur de yaşanan fiyat artışları endüstricinin üretimini yavaşlatması ve eserlerde fiyat artışını beraberinde getirirken, tüketicinin de bu fiyat artışlarından direkt olarak etkilenmesine neden oluyor.
Plastik bölümünde ham unsur olarak kullanılan Polivinil Klorid’in (PVC) ton fiyatı geçen yıl mayıs aylarında 700 dolar bandına kadar gerilerken, 2.800 dolar düzeylerine kadar yükseldi. Alçak Yoğunluk Polietilen’nin (AYPE) ton fiyatı geçen yıl mayısta 900 dolar düzeylerinde iken şu an 1.950 dolar düzeylerinde seyrediyor.
Yüksek Yoğunluk Polietilen’in (YYPE) ton fiyatı geçen yıl mayısta 700 dolar düzeylerinde iken şu anda 1.650 dolar düzeylerine ulaştı. Polipropilen’in (PP) ton fiyatı ise geçen yıl mayıs aylarında 800 dolar düzeylerinde iken 1.900 dolar düzeylerine kadar yükseldi.
Çimento bölümünde 2016-2020’de petrokok fiyatları yüzde 175, elektrik fiyatları yüzde 127, ithal kömür fiyatları ise yüzde 125 artış gösterdi. Globalde, Çin’in çelik üretimini azaltacağını duyurmasıyla demir cevheri fiyatları ton başına yaklaşık 150 dolar düzeyine geriledi. ÜFE datalarına nazaran 2016-2020 devrinde çimento fiyat endeksi yalnızca yüzde 80 arttı.
Çimento üretiminin maliyetinde yüzde 10’luk bir tesire sahip olan ham husus fiyatlarında yaşanacak artışın dalı güç girdileri kadar etkilemeyeceği söz ediliyor. Ağustos ayında petrokok fiyatları geçen yılın ağustos ayına nazaran yüzde 270 artış gösterirken, elektrik ve ithal kömür fiyatları sırasıyla yüzde 62 ve yüzde 197 artış gösterdi. Temmuz ayında yerli linyit geçen yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 43 yükseldi.
Çelik dalında ham husus olarak kullanılan hurdanın ton fiyatı ise eylül ayında, bir evvelki yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 46 yükselerek, 434 dolara ulaştı. Lakin navlun fiyatlarındaki yükseliş ile 505 dolar olan ağustos ayı hurdanın ton fiyatının tekrar geçerli olması ve 2022 yılında da hurdanın ton fiyatının bu düzeylerde gerçekleşmesi öngörülüyor.
Cevherin ton fiyatı ise geçen yılın eylül ayında 150 dolar düzeyindeyken, eylül ayı prestijiyle 110 dolar düzeyine geriledi. Lakin 2021 yılının haziran ayında en yüksek fiyatına ulaşarak, 219 dolara kadar artmıştı.
“Ham husus fiyatlarındaki artışın ana nedeni talepteki büyük oynaklık ve uygulanan kısıtlamalar”
Bahse ait olarak AA muhabirinin sorularını yanıtlayan IHS Markit Başekonomisti Timo Klein, global seviyede hammadde fiyatlarında artışın ana nedeninin pandemi ile tetiklenen talepteki büyük oynaklık ve bunu denetim altına almak için uygulanan kısıtlamalar olduğunu söyledi.
Klein, pandeminin çok ağır hissedildiği vakitlerde ekonomik aktivitedeki zarurî düşüşün, bastırılmış tüketici ve yatırımcı talebini ve ekstra harcamayı finanse etmek için gerekli likiditeyi yarattığını lisana getirerek, “Bu durum tedarikçilerin, kısıtlamalar kaldırıldıktan sonra 2021’deki talep artışını karşılayabilmelerini zorladı.” dedi.
Hammadde fiyatlarındaki artıştan en çok etkilenen dalın araba dalı olduğunu aktaran Klein, “Zira arabaların elektronik donanımı için yarı iletkenlere yönelik yapısal olarak artan gereksinim, cümbüş sanayisindeki çiplere ve mesken ofis işleri için kullanılan bilgisayar donanımına yönelik artan taleple birleşti. Lakin metaller, ahşap ve kimyasallar üzere öbür birçok ham husus, karantinalar sırasında kaybedilen üretimi telafi etme eforları nedeniyle yüksek talep görüyor.” sözlerini kullandı.
Klein, kaynaklar için rekabet fiyatlarının arttığını tabir ederek, “Başkalarından daha yüksek kar marjına sahip dallar bu yüksek fiyatları ödemeyi en uygun halde karşılayabiliyor. Üretimi artırma yetenekleri kısıtlanmaya devam edemeyen kesimler, iş modelleri artık karlı olmadığı için piyasada sıkılmaya devam edecekler.” açıklamasını yaptı.
Tedarik zinciri kesintileri ve buna bağlı fiyat baskılarının bir gecede ortadan kalkmayacağını belirten Klein, “Muhtemelen 2022’nin başına kadar bir formda devam edecek. Yüksek ham unsur fiyatlarının talep üzerindeki azaltıcı tesiri nedeniyle fiyat baskıları kısmen azalacaktır. Bu baskıların uzun periyot sürmesi nedeniyle, 2022’de daha yüksek fiyat artışına bir ölçü yayılma kaçınılmaz görünüyor. Bu, birçok ülkede enflasyonun yalnızca 6 ay evvel kestirim edilenden daha yüksek olacağı ve bunun sonucunda ise daha sıkı para siyasetine yol açacağı manasına geliyor.” değerlendirmesinde bulundu.
“2022 yılında ham husus fiyatlarının kademeli olarak aşağı geleceğini öngörüyoruz”
PAGDER İdare Konseyi Lideri Selçuk Gülsün, geçen yılın son çeyreğinden beri plastik ham unsur fiyatlarının epeyce yüksek seyrettiğini belirterek, bu yüksek fiyat trendinin yaşanmasında süreç boyunca farklı münasebetlerin öne çıktığının altını çizdi.
Gülsün, ham husus fiyatlarının yükselmesinde birinci devirde plastik hammadde üreticilerinin zorlayan sebeplerle üretimlerini durdurması ya da kısmasının tesirli olduğunu, son periyotta ise navlun fiyatlarından kaynaklı tesirin daha çok kıymet kazandığını lisana getirdi.
Kelam konusu durumun plastik bölümüne özel bir durum olmadığına işaret eden Gülsün, “Tüm dünyada emtia fiyatları yükselmiş durumda, Bilhassa pandemiye bağlı olarak dünya iktisadında bölgesel performanslar ortası farkların oluşmuş olması da arz-talep istikrarının yakalanmasını zorlaştıran bir etken olarak önümüzde duruyor.” dedi.
Gülsün, hammadde fiyatların önümüzdeki periyotta seyri ile ilgili kesin bir öngörüde bulunmanın sıkıntı olduğunu belirterek, “Bu durum yalnızca plastik kesimini değil, kesimimizin orta girdi sağladığı 30’dan fazla bölümün de maliyetlerinde artışlara sebep olmakta.” diye konuştu.
Bu yılın son çeyreğinde konteyner meşakkatinin güçlenerek devam edeceği ve buna bağlı olarak navlun fiyatlarının artacağını vurgulayan Gülsün, “Bu durum ise ülkemiz üzere hammadde tedarikinde büyük oranda ithalata bağımlı ülkeler açısından hammadde fiyatlarında sert bir düşüşün yaşanması ihtimalini azaltmaktadır.” sözlerini kullandı.
Gülsün, kış periyodunda ise ABD’nin Meksika Körfezi bölgesinde yaşanacak hava şartlarının hammadde fiyatları açısından gösterge niteliğinde olacağının altını çizerek, “Zira bu bölgede yer alan plastik ham husus üreticileri dünya üretiminin kıymetli bir kısmını gerçekleştiriyor ve 2021 yılı başında bu bölgede yaşanan soğuk hava dalgası fiyatların artışında kıymetli bir tesir oluşturmuştu. Gelecek yıl pandeminin tesirini azaltması ve öngörülmeyen güçlü tabiat olaylarının yaşanmaması halinde ise ham husus fiyatlarının kademeli olarak aşağı geleceğini öngörüyoruz.” açıklamasını yaptı.
“Evergrande Group’ın borç krizinin piyasaları etkilemesi, metal fiyatları için de belirsizliğe yol açtı”
Çelik İhracatçıları Birliği (ÇİB) İdare Konseyi Lideri Adnan Aslan da Türk çelik dalının üretimde kullandığı hurda ve cevherinin ithalat yolu ile temin edildiğini belirterek, ham unsur fiyatlarında yaşanan değişimin kesimi direkt etkilediğini söz etti.
Aslan, pandemi nedeniyle geçen yılın ikinci çeyreğinde çelik kesiminde önemli bir daralma yaşandığını anımsatarak, “Bilhassa büyük çelik üreticileri bu süreçte üretimlerini kısmak zorunda kaldı. Ama dördüncü çeyrek prestijiyle talep tekrar geri geldi fakat çelik üretiminde kullanılan ham unsur fiyatlarında ise artış yaşandı. O denli ki bu yılın ocak ayına gelindiğinde hurda ve cevher üzere en önemli sıvı çelik üretim girdilerinin fiyatları bir evvelki yılın başlarındaki fiyatların neredeyse iki katına yaklaştı.” sözlerini kullandı.
Dünyanın en büyük çelik üreticisi Çin’de hükümetin çelik dalına geçen yıl daha fazla üretim yapılmaması tarafında bir talimatta bulunduğunu tabir eden Aslan, “Temmuz ayından bu yana Çin’deki çelik üretiminde önemli bir düşüş yaşandı. Bu da cevher fiyatlarında aşağı tarafta bir harekete sebep oldu. Bununla birlikte Çinli emlak devi Evergrande Group’un borç krizinin piyasaları etkilemesi, metal fiyatları için de belirsizliğe yol açtı.” formunda konuştu.
Aslan, “Her ne kadar cevher fiyatlarında kısa vadede düşüş yaşansa da çelik üretiminin kıymetli bir girdisi olan koklaşabilir taş kömürü fiyatı eylül ayında, geçen yılın tıpkı ayına kıyasla yüzde 268 artarak 116 dolardan, 427 dolara yükseldi.” dedi.
Bölüm olarak temel düşüncelerinin, çelik üretim maliyetlerimizi direkt etkileyen elektrik ve doğal gaz üzere girdilerin fiyatlarındaki artışlar olduğunu aktaran Aslan, “Üretim maliyetlerimizi direkt etkileyen hurda ve cevher üzere ham hususların yanı sıra elektrik ve doğal gazdaki gelişmeleri yakından takip etmeye devam edeceğiz.” değerlendirmesinde bulundu.
“Çimento üretiminde ham unsurun üretim maliyetlerine tesiri yüzde 10 civarında”
TürkÇimento Lideri Fatih Büyüklük ise çimento bölümünde kullanılan ana ham hususların kalker, marn ve kilden oluştuğunu belirterek, katkılı çimento üretiminde ise bu ham unsurlara ek olarak tras ve kalker doğal mineral katkıların kullanıldığını tabir etti.
Büyüklük, ham unsurlarda geçen yılki ocak başı satış fiyatlarında bir değişiklik olmadığını belirterek, ocaktan fabrikaya taşıma maliyetlerindeki artışın yakıtta yaşanan artışa bağlı olduğunu lisana getirdi.
Alçıtaşı, demir cevheri, boksit ve mineral katkı olarak kullanılan öbür endüstriyel atık yahut yan eserler ise yerli tedarikçilerden alındığını aktaran Büyüklük, “Çimento üretiminde ham hususun üretim maliyetlerine tesiri yüzde 10 civarındadır. Hasebiyle ham husus fiyatlarında yaşanacak artışın kesimimizi güç girdileri kadar etkilemesi mümkün değildir. Çimento maliyetinin yaklaşık yüzde 80’ini döviz bazlı olan yakıt ve elektrik maliyetleri oluşturmaktadır.” dedi.
Büyüklük, bölümün yakıt tedarikinde ithalata olan bağımlılığının da epeyce yüksek olduğunu aktararak, “Çimento kesimi birincil yakıt gereksiniminin yüzde 90’dan fazlasını petrokok ve ithal kömürden karşılanmaktadır. Üretimde ağır olarak kullanılan fosil yakıtların nerdeyse tamamının ithal edilmekte olup, dövize endekslidir. Tüm bu gelişmelere karşın dal, çimento fiyatlarını maliyet artışının çok daha altında bir noktada tutma fedakârlığını göstermiştir. Bu periyotta çimento fiyatlarındaki artış, maliyet artışlarının çok daha altında kalmıştır.” tabirlerini kullandı. (AA)