Paris İklim Anlaşması’nı 2016’da imzalayan lakin taraf olma sürecini beş yıl bekleten Türkiye, bugün TBMM Genel Kurulu’nda yapılacak oylamayla mutabakata taraf olan 192’nci ülke olmaya hazırlanıyor. Gözler artık Türkiye’nin süreci nasıl işleteceğine çevrilirken, ihtarlar da peş peşe geldi. Muahedeyi onaylamanın kâfi olmadığının altını çizen CHP’li Murat Bakan, “Derhal yeni bir niyet beyanı verilerek, 2030 yılına kadar sera gazı emisyonunda ne kadar azaltım hedeflediğimizi açıklamak zorundayız” dedi. İklim ve Siyasetler Araştırma Derneği Lideri Baran Bozoğlu da “Türkiye’nin Yeşil Mutabakat kapsamında verdiği taahhütleri yerine getirmesi gerekiyor. Uygulama için de siyasetten arındırılmış, liyakatli yapıların olduğu güçlü bir Etraf ya da İklim Bakanlığı gerekiyor” dedi.
Türkiye, emisyon taahhüdünde “artıştan azaltım” yaptı
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın BM Genel Kurulu’nda, Paris İklim Anlaşması’nı ekim ayında TBMM’nin onayına sunmayı planladıklarını duyurmasının akabinde başlayan süreç, bugün TBMM Genel Kurulu’nda yapılacak oylamayla son evreye geldi. Muahedenin onayının akabinde ise Türkiye ismine yeni bir süreç başlayacak. Paris İklim Mutabakatı, Kyoto Protokolü’nün 2020 yılında sona erecek olması sebebiyle, 2015 yılında Fransa’nın Paris kentinde gerçekleştirilen 21. Taraflar Konferansı’nda (COP21) kabul edilmişti. Paris Anlaşması’nı 22 Nisan 2016 tarihinde New York’ta imzalayan lakin bu tarihe kadar taraf olma sürecini başlatmayan Türkiye; Eritre, Libya, Irak, İran ve Yemen’le birlikte muahedeye taraf olmayan 6 ülkeden biriydi. Ortalama yüzey sıcaklığındaki artışı 2 derece ile sonlandırmayı hedefleyen Paris İklim Muahedesi kapsamındaki Niyet Beyanı’nı 2015 yılında Birleşmiş Milletler’e sunan Türkiye, 2012 yılında 430 milyon ton olan toplam sera gazı emisyonlarının 2030 yılında hiç tedbir alınmadığı taktirde 1 milyar 175 milyon tona çıkacağını belirtti. Beyanda, bu ölçünün 929 milyon tona azaltılacağı tabir edilirken Türkiye, beklenen artıştan yüzde 21 oranında azaltım yapacağını taahhüt ettiğini söz etmiş oldu.
3 milyar dolarlık fon tartışması
Mutabakata taraf olmama münasebeti olarak ise Ek-1 listesinde yer almasını gösterildi. 1992 yılında imzalanan BM İklim Değişikli Çerçeve Kontratı kapsamında gelişmiş ülkelerin yer aldığı Ek-1 listesinde bulunan Türkiye, dünyanın büyük ekonomilerinin gelişmekte olan ülkelere sağlayacağı 100 milyar dolarlık Yeşil İklim Fonu’ndan yararlanmak istedi. Lakin, Ek-1 listesinde yer alması buna pürüz olan Türkiye, gelişmekte olan ülkelerin yer aldığı Ek-2 listesine geçme talebi BM tarafından reddedilince de muahedeye taraf olma sürecini de uzattı. Bu talebin hala karşılanmamış olmasına karşın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bir anda muahedeye taraf olacaklarını açıklaması, “Dünya Bankası ile Avrupa Kalkınma Bankası’ndan sağlanacak 3 milyar dolarlık iklim fonunda mutabakat sağlandığı için mi Türkiye karar değiştirdi?” sorusunun gündeme gelmesine neden oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın BM Genel Kurulu’nda bu kararı açıklamasının akabinde 28 Eylül’de de Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) Türkiye’ye 500 milyon Euro’nun üzerinde kaynak sağlayacak “Yeşil İktisat Finansman Programı” projesini onayladığını duyurdu.
CHP’li Murat Bakan: 5 yıl sonra imzalamak zorunda kalındı
TBMM Etraf Komisyonu’nda yapılan görüşmelerde de CHP’li milletvekilleri bu istikamette görüşlerini lisana getirdi. Toplantının akabinde T24’ün sorularını yanıtlayan CHP İzmir Milletvekili ve Etraf Komitesi CHP Sözcüsü Murat Bakan, “Türkiye, 2016 yılında imzaladığı Paris İklim Anlaşması’nı 5 yıl sonra onaylamak zorunda kaldı” tabirini kullanarak şunları söyledi:
“Zorunda kaldı; zira bunun ağır ekonomik sonuçlarının olduğunu gördüler. Biz asıl nedenin; iklim krizinin gezegenimizi ve ülkemizi bir felakete sürüklüyor olmasından duyulan tasa olmasını isterdik. Lakin iktidarın bu türlü bir şuuru ne yazık ki yok. Öncelikli motivasyonları para. Şayet bu bahiste Kasım ayında Glasgow’da düzenlenecek COP26 öncesi bir adım atmazlarsa sonuçlarının Türkiye için ağır olacağını gördüler. Paris Anlaşması’nı imzalamak Türkiye’nin memleketler arası ilgilerde en azından iklim konusunda dışlanmasını önleyecek. Çünkü artık milletlerarası siyaset ve iktisat siyasetleri, iklim krizi ve bununla ilgili alınan konum üzerinden şekilleniyor.
“Derhal yeni bir niyet beyanı verilmeli”
Türkiye muahedeyi onaylıyor lakin bu kâfi değil. Paris’i imzaladıktan sonra derhal yeni bir niyet beyanı verilerek; 2030 yılına kadar ne kadar azaltım hedeflediğimizi, hangi tarihte karbon nötr hale geleceğimizi de açıklamak zorundayız. Aksi takdirde dünyada yeni oluşan karbonsuz ekonomik tertibin dışında kalacağız. Bu da artık tamamı iklim fonuna dönüşen finansal fonlara ve kredilere Türkiye’nin ve Türk iş insanlarının ulaşamayacağı manasına geliyor. Türkiye’nin karbondan çıkış için de somut tarihler vermesi ve bununla ilgili adımları atması gerekiyor. Dünya süratle fosil yakıtlardan çıkıyor. Özellikle kömürden. Hudutta karbon vergisi, döngüsel iktisat üzere Avrupa Yeşil Mutabakatı’nın çıktıları da başka bir hazırlık gerektiriyor.
“İktidarın bu türlü bir şuuru yok”
Ve bu mevzuda da çok yavaş hareket ediyoruz. Paris’i onaylamak büyük bir adımdır. Fakat sonrasında neler yapacağınız sizin tabiata ve geleceğe nasıl baktığınızla ilgili olacak. Maalesef iktidarın bu türlü bir şuuru olduğunu düşünmüyorum. Bir yandan Paris’i imzalayıp, başka yandan yeni kömürlü termik santraller açmaya devam edemezsiniz. Fabrika bacalarındaki filtreleri denetlemezseniz, atık idaresindeki denetimsizlikten doğan boşluklarından faydalanan işletmelere göz yumup sularımızı kirletip denizlerimizi müsilaja boğarsanız, dünyanın çöpünü ülkemize getirip sonra onları dere yataklarına, denizlerimize boşaltır ya da toprağa gömerseniz, ziraî sulamayla yeraltı ve yerüstü su kaynaklarımızı yok ederseniz, dere yataklarını yapılaşmaya açarsanız, bin yıllık ağaçları maden uğruna otoyol uğruna katlederseniz, imzaladığınız Paris Anlaşması’nın da iklim kriziyle uğraşın de bir manası kalmaz.”
Bozoğlu: Fosil yakıttan çıkış için planlama gerekiyor
İklim ve Siyasetler Araştırma Derneği Liderı Baran Bozoğlu da, Türkiye’nin BM’ye sunmuş olduğu niyet beyanını yenilemesi gerektiğine dikkat çekerek, bir an evvel fosil yakıtlardan vazgeçilecek sürecin planlanması gerektiğinin altını çizdi. Taahhütlerin yerine getirilmemesi durumunda karbon vergisi nedeniyle ekonomik manada zorluklar yaşanacağına işaret eden Bozoğlu, şunları söyledi:
“Paris Mutabakatı için ülkelere dair yerine getirilmesi gereken birtakım kriterler var lakin muahedenin rastgele bir yaptırımı yok.
İhracatta sorunlar yaşanabilir
Ancak bunu Yeşil Mutabakat uygulaması kapsamında ekonomik şartlar nedeniyle Türkiye’nin vermiş olduğu taahhütleri yerine getirmesi gerekiyor aksi taktirde AB ülkelerine ihracatta dertler yaşanacak. Sanayicilerin birtakım dönüşümlere girmesi gerekiyor. Karbon emisyonlarını azaltan teknolojiler kullanmaları gerekecek. Örneğin dokumacılık dalının kullandığı buhar için ısıtma kaynağının fosil yakıttan uzaklaşmaları gerekiyor. Bütün ağır endüstrilerinde karbon emisyonunu düşürecek çalışmalar yapmaları gerekiyor. Karbon vergisi Türkiye’de şu an uygulanmıyor fakat bu manada bir sistem kurulmazsa AB’ye ihraç ettiğimiz eserlerde o vergi AB’ye verilmek zorunda kalınacak. Kendi ülkemizde bu mekanizmayı kurmamız gerekiyor ki; Türkiye’nin kendi parasına yurt dışına mal gönderirken bir vergi olarak onlara gitmesin. Kendimiz şayet bu mekanizmayı kurabilirsek, karbon emisyonlarını azaltırsak önemli bir vergi yüküyle karşılaşmayız. Lakin kesinlikle ulusal finansman gerekebilir. Bu, son tüketiciye vergi olarak yansıtılabilir. Bunun farklı teknikleri de kesinlikle tartışılmalı. Öteki sistemler da karbon borsası üzere birebir vakitte çeşitli teşvikler üzere yaklaşımlarla alternatif metotlar kıymetlendirilebilir. Bu durumda Türkiye’nin parası AB’ye gitmez ve kaynak olarak ülkemizde kıymetlendirilebilir. Bunların hepsi şu an masada.
“Liyakatli yapıların olduğu güçlü bakanlık gerekiyor”