Nobel Barış Ödülü’nün kazananı Cuma günü Türkiye saatiyle 13.00’te açıklanacak. Bu yıl mükafatı kimin alacağını şimdi bilmesek de bugüne kadar ödül alan bireylerden kimilerinin tartışmalara yol açtığını biliyoruz.
Dünyanın en itibarlı mükafatları ortasında kabul edilen Nobel Barış Mükafatı, İsveçli bilim adamı, iş adamı ve hayırsever Alfred Nobel tarafından yaratılmıştı.
Lakin siyasi tabiatı gereği, bu ödül öteki beş mükafata nazaran daima daha tartışmalı oldu.
Bugüne kadarki en tartışmalı altı kazananı ve bir de kazanamayanı inceledik.
Barack Obama
Pek çok kişi Barack Obama 2009’da mükafatı kazandığında şaşkınlığa uğramıştı, buna Obama’nın kendisi de dahil.
2020’de yayınladığı anılarında, haberi duyduğunda birinci verdiği reaksiyonun “Ne için?” olduğunu yazdı.
Sadece dokuz aydır misyonda olan bir bireye ödül verilmesini erken bulanlar çoktu.
Hatta ödül için aday gösterme mühleti, Obama’nın vazifeye başlamasından sırf 12 gün sonra bitmişti.
2015’te BBC’ye konuşan Nobel Enstitüsü’nün eski yöneticisi Geir Lundestad, mükafatı veren komitenin sonradan bu karardan pişman olduğunu ima etmişti.
Obama’nın misyon yaptığı iki devirde ABD askerleri Afganistan, Irak ve Suriye’de çatışmalara dahildi.
- Trump: Nobel Barış Mükafatı benim hakkımdı
Yaser Arafat
Filistinli önder Yaser Arafat, İsrail Başbakanı İzak Rabin ve İsrail Dışişleri Bakanı Şimon Peres 1994’te Oslo Barış Mutabakatı’nı imzalamaları nedeniyle mükafata layık görüldü.
O devirde bu muahedenin İsrail-Filistin problemini çözeceği umuluyordu.
Geçmişte silahlı uğraş vermiş birinin bu mükafatı alması hem İsrail’de hem de dünyada tartışmalara neden oldu.
Arafat’ın adaylığı bile Nobel Komitesi’nde ayrılığa yol açtı.
Komitenin üyelerinden Norveçli siyasetçi Kare Kristiansen bunu protesto etmek için komiteden ayrıldı.
Aung San Suu Kyi
Myanmarlı siyasetçi Aung San Suu Kyi, Mayanmar’daki ordu idaresine karşı verdiği barışçıl çaba ile 1991’de bu mükafatı kazanmıştı.
Lakin 20 yıl sonra, BM tarafından soykırım olarak nitelenen Arakanlı Müslümanlara karşı işlenen insan hakları ihlalleri ve katliamlara sessiz kalması nedeniyle önemli bir formda eleştirildi.
Ödülünün geri alınması için davetler yapılsa da Nobel Ödülleri’nin kuralları bu türlü bir şeye müsaade vermiyor.
Abiy Ahmed
Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, komşusu Eritre ile yıllardır süren hudut meselesinin tahlilinde üstlendiği rol nedeniyle mükafatı kazandı.
Ama birkaç ay sonra bu karar sorgulanmaya başlandı.
Milletlerarası toplum Ahmed’in, ülkenin kuzeyindeki Tigray bölgesine orduyu göndermesini eleştirdi.
Oradaki çatışmalarda binlerce kişi öldü.
Birleşmiş Milletler durumu “içler acısı bir felaket” olarak niteledi.
Wangari Mathai
Kenyalı aktivist 2004’te bu mükafatı kazanan birinci Afrikalı bayan oldu.
Ama sonraki yıllarda HIV ve AIDS hakkındaki açıklamaları çokça eleştirildi.
Mathai HIV’in siyahları öldürmek için yaratılmış bir biyolojik silah olduğunu öne sürüyordu.
Bu iddiayı destekleyen tek bir bilimsel ispat yok.
Henry Kissinger
ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger 1973’te mükafatı kazandı.
Kamboçya’da saklı bombardımanlar ve Güney Amerika’daki vefat saçan askeri rejimlere takviye vermek üzere ABD dış siyasetinin en eleştirilen ataklarından kimilerine dahil olmuş bu şahsa ödül verilmesi, oldukça tenkit topladı.
Kissinger mükafata, Vietnam Savaşı’nda ateşkes mutabakatının imzalanmasındaki rolü nedeniyle Kuzey Vietnamlı başkan Le Duc Tho ile birlikte layık görülmüştü.
Vietnamlı önder mükafatı reddederken Nobel Ödül Komitesi’nden iki kişi de Kissinger’a ödül verilmesini protesto etmek için istifa etti.
New York Times ise mükafata Nobel Savaş Mükafatı ismini verdi.
Mükafata layık görülmeyen Gandhi
Bazen de Nobel Barış Ödülü’nün verilmediği şahıslar dikkat çeker.
Bu alanda en dikkat çeken isim, muhtemelen Mahatma Gandhi’dir.
Birden fazla sefer aday gösterilse de, 20. yüzyıldaki pasifist hareketin simgesi olan Hint siyasetçi mükafatı hiçbir vakit kazanamadı.
2006’da Barış Ödülü’nü veren komitenin başında bulunan Norveçli tarihçi Geir Lundestad, Gandhi’nin listedeki en büyük eksiklik olduğunu söylemişti.