TÜSİAD Yüksek İstişare Konseyi Lideri Tuncay Özilhan, toplantının açılış konuşmasında, başta Merkez Bankası olmak üzere düzenleyici ve denetleyici kuruluşların bağımsızlığının tartışılmaması gerektiğini söyledi.
Tuncay Özilhan’ın yaptığı konuşmanın tam metni şu halde:
Sayın Lider, Sayın Divan, TÜSİAD’ın Kıymetli Üyeleri, Sayın Basın Mensupları,
TÜSİAD Yüksek İstişare Kurulu Başkanlık Divanı ismine hepinizi hürmetle selamlıyorum.
TÜSİAD’ın kuruluşunun ellinci yıl dönümünde “Yeni Bir Anlayışla Geleceği İnşa” başlıklı çalışmamızın tanıtımına ayırdığımız bu Yüksek İstişare Kurulu toplantımıza hepiniz beğenilen geldiniz.
Nihayet pandemi sürecinin sonuna gelebileceğimizi düşündüğümüz günlerden geçiyoruz. Toplantımızı yüz yüze yapabilmemiz de bunun bir göstergesi. Hepimiz hayatın olağan akışına dönmeye çalışıyoruz. Fakat birçok şeyin değiştiği de gözden kaçmıyor. Pandemi zati bir müddettir gündemimizde olan gelişmelerin bir anda hızlanmasına yol açtı. Birçok alanda eş anlı olarak ortaya çıkan süratli ve sert değişim, bizi geleceğimizi yeni bir bakış açısıyla inşa etme mecburiliği ile karşı karşıya bırakıyor. Bu süratli ve sert değişimlere geçmeden evvel, bu sürecin bizi niçin yeni bir gelecek kurgusu arayışına yönelttiğini yeterli anlattığını düşündüğüm bir benzetmeyi sizlerle paylaşmak istiyorum.
Ian Morris, Dünyaya Neden Batı Hükmediyor (Şimdilik) başlıklı çalışmasında tarih boyunca uygarlıkların gelişmesinin tıkandığı periyotlara bakıyor. Bu durumu, mülteci akımlarının, iklim değişiminin, salgın hastalıkların, kıtlığın yani ekonomik performansın düşmesinin ve devlet kurumlarının çökmesinin eş vakitli meydana gelmesine bağlıyor. Bugün de dünyamız bu tehditlerle karşı karşıya.
Natürel ki tüm ülkeler vakit zaman ekonomik, ekolojik, teknolojik, kurumsal problemlerle ve salgınlarla karşılaşıyor. Esasen siyasi idarelerin işi de bu tansiyonları çözmek. Lakin, tüm bu tansiyonların şiddetli biçimde üst üste yığıldığı tarihi periyotlar, olağan devirlerden farklılaşıyor. Bu değişimlere hazırlıksız yakalanmak ve yeterli yönetememek kırılmalara yol açabiliyor.
Buradan ilhamla, bugün Türkiye’nin geleceğine baktığımda, dünyadaki jeopolitik risklerin, sosyo-kültürel tansiyonların, iklim değişiminin tesirlerinin ve bereketsiz ve istikrarsız ekonomik büyümenin mahşerin dört atlısı olarak üzerimize geldiğini görüyorum. Bunların üzerine bir de geleceği şekillendiren teknolojik dönüşümün ekonomik, insani ve toplumsal boyutlarını eklemeliyiz.
Geçmişten ve bugünden radikal biçimde farklı olacak bir geleceğe ülke olarak hazır olabilmek için bu tehditlere biraz daha yakından bakmamız gerekiyor.
Tehditlerin en başında jeopolitik gelişmeler var. Yakın geçmişte sert değişimler yaşadık. Evvel iki kutuplu dünyadan tek kutuplu dünyaya geçtik. Sonra Çin, Hindistan ve Rusya üzere ülkelerin ekonomik ve jeopolitik gücü artarken ABD’nin nispî pozisyonundaki zayıflama ve AB ile yaşanan transatlantik uyumsuzluk çok kutuplu bir dünya kavramını gündemimize soktu. Dünyada jeopolitik tansiyonlar azalmak yerine tırmanmaya devam etti. Artık de tekrar bir ucunda ABD’nin öbür ucunda Çin’in olduğu yeni bir çift kutuplu dünyaya, yeni bir soğuk savaş periyoduna girip girmeyeceğimizi tartışıyoruz. Jeopolitik açıdan kritik bir coğrafyada yer alan ülkemiz global mimarideki bu tansiyondan ziyadesiyle etkileniyor. Bu tansiyonun ve bu tansiyon karşısındaki tavrımızın başta ekonomimiz olmak üzere yarattığı aksilikleri bir müddettir yaşıyoruz.
Gelecek devrin tehditleri ve fırsatları karşısında Türkiye için kural bazlı global sistemin saygın bir üyesi olmanın değerli olacağını düşünüyoruz.
İkinci başlık iklim krizi. Bu sene iklim krizi konusunda en umursamaz olanları bile tasaya sevk eden fevkalâde hava olaylarında büyük bir artış yaşandı. Dünyanın her tarafından kuraklık, sel, orman yangını haberleri geldi. Bu tabiat olaylarında binlerce insan hayatını kaybetti.
Son BM iklim raporu Akdeniz havzasının global ısınmadan en çok etkilenecek yerlerden biri olduğunu ortaya koyuyor. Türkiye’nin %60’ı çölleşme riski ile karşı karşıya. Sulu tarıma dayalı tarım siyaseti, su kaybını artıran sulama sistemleri, yer altı ve yer üstü sularının çok ve yanlış kullanımı, su kahrını ağırlaştırıyor. Su rezervleri tarihi olarak en düşük düzeylerine iniyor. Türkiye’nin tarım eserleri üreten, tahıl ambarı olarak bildiğimiz bölgelerini etkileyen şiddetli kuraklık, tarımı ve çiftçileri olumsuz etkiliyor.
Sibirya’yı kasıp kavuran orman yangınları, Kanada’da can alan rekor hava sıcaklıkları, seller karşısında Avrupa’da hayatını yitirenler, Afrika’da kuraklık nedeniyle ortaya çıkan kıtlıkların yol açtığı can kayıpları, iklim krizinin ne kadar ağır ve yaygın olduğunu ve giderek sürat kazandığını gösterdi. Misal afetleri ülkemizde de maalesef yaşadık Tabiata orantısız müdahale, çarpık yapılaşma, yanlış kentleşme, gerekli hazırlıkların olmaması, sellerde ve orman yangınlarında can kayıplarını arttırdı. Bu sıkıntıların tahlilinde adım atmazsak gelecek yıllarda artacak ekstrem hava olaylarında yeniden canımız yanmaya devam edecek.
Zelzele gerçeğinde de birebir sorunları görüyoruz. Marmara sarsıntısının üzerinden geçen 22 yılda kentleşme anlayışındaki değişme ve zelzeleye hazırlık konusunda kat etmiş olduğumuz ara çok az. İklim değişikliğinin korkutucu sonuçları ve zelzele bölgesinde olmamız, eski siyasetlerle devam etmemizi olanaksız kılıyor. Çevreci bir Türkiye amacı için tedbirlerimizi süratle almalıyız.
Paris mutabakatının Meclis’ten geçmesiyle Türkiye muahedeyi onaylamayan 6 ülkeden biri olmaktan çıktı. Fakat karşı karşıya olduğumuz sorunun değeri ve aciliyeti daha fazlasını gerektiriyor.
Tedbir almakta gecikmek, bugün doğal kaynakları özensiz tüketmenin maliyetini gelecek nesillere ödetmek manasına geliyor. Bu yanlış olduğu üzere, artık devam ettirilebilir bir yaklaşım da değil.
Şu andaki iktisat modelini baştan ayağa değiştirmemiz, karbon nötr iktisat yaklaşımını benimsememiz, üretim ve tüketim kalıplarımızı bu duruma uyarlamamız gerekiyor.
Üçüncü değerli değişim alanı sosyo-kültürel alan. Gelişmiş ülkeler nüfus yaşlanması ile karşı karşıya iken, gelişmekte olan ülkelerden gelen göç bu sıkıntıya tahlil olmak yerine sorunu karmaşıklaştırıp ağırlaştırıyor. Ekonomik yahut siyasi zorlukların yol açtığı büyük göçmen akımları, yetersiz ve istikrarsız ekonomik büyüme ve sosyo-kültürel farklılıklar birleştiğinde önemli tansiyonlar üretiyor ve tepkisel davranışlara yol açıyor.
Gelişmekte olan ülkelerde tüm süratiyle devam eden kentleşmenin yol açtığı sonuçların yönetilmesi önemli kaynak ve idare mahareti gerektiriyor. Hakikaten ülkemizde de kentleşmedeki hızlanmanın, üretim ve tüketim modellerinden, etrafa, toplumsal hareketlerden, siyasi tercih kaymalarına uzanan sonuçlarını gözlemliyoruz. Son yıllarda bu tesirlerin üzerine eklenmiş olan sığınmacı hareketliliği, kalkınmanın adalet boyutunun ihmale gelmediğini hatırlatıyor.
Tabiat bize fay çizgilerine, dere yataklarına inşaat yapmamayı acı yoldan gösterdi. Toplumsal fay sınırlarının da üzerini yapay olarak örterek siyaset yapmanın, bu fay çizgilerini ortadan kaldırmadığını biliyoruz. Farklı eşitsizliklerin iç içe geçtiğini ve ötelenen meselelerin kartopu misali büyüdüğünü görüyoruz.
Huzurlu, memnun, barış içinde yaşayacağımız bir gelecek için toplumsal adaleti, tüm boyutlarıyla tesis etmemiz, adil bir Türkiye maksadını başarmamız gerekiyor.
Dördüncü başlık ise iktisat.
2008 global krizinden sonra ekonomik sorunlar kapsamı ve yoğunluğu ile en hararetli tartışma başlıklarından biri oldu. Dünya iktisadında dilek edilen toparlanma bir türlü sağlanamazken ekonomik alakaların ülkelerin içinde ve ülkeler ortasında yarattığı eşitsizlikler, siyasi merkezlerde çalkantılara yol açtı. Pandemi süreci bu problemlerin hepsini uygunca ağırlaştırdı.
Global iktisadın bir müddet evvel çok büyük bir aktiflik avantajı sağlayan çalışma adapları, bugün sıkıntıları ağırlaştıran bir tesir yaratıyor. Evvelden aktiflik ve maliyet ucuzlaması sağlamış olan bu yapı, pandemi sürecinde üretim kesintilerine ve maliyet artışlarına yol açtı. Ülkeleri birbirine sıkıca bağlayan tedarik zincirleri, pandemi sürecindeki kapanmalar sırasında üretim kesintileri ortaya çıkardı. Mevcut üretim, tüketim, ticaret sistemindeki zafiyetlere karşı işe fayda tahliller üretmek gerekliliği artık ertelenemez bir öncelik olarak kendini dayatıyor.
Bugün birçok ülkedeki birçok şirket tedarik zincirlerini yine yapılandırmayı gündemine almış durumda. Birebir anda birçok şirkette üretim modeli değişikliğine gidilmesi global iktisatta belirsizlik ve riski öbür bir noktaya çekiyor. Kuraklık ve güç sorunu kaynaklı tedarik ezaları durumu daha da ağırlaştırıyor. Şu günlerde güç piyasalarında yaşanmakta olan meseleler gelecekte iklim krizinin tesirleri arttığında yaşanabilecek olanların habercisi. Global güç piyasaları büyük bir değişim arifesinde. Enerjiyi nasıl üretip nasıl tükettiğimizi yine düşünmeliyiz.
Büyümeli ve kişi başı gelirimizi artırmalıyız. Zira herkes refah artışı ister.
Büyümek için öncelikle makroekonomik istikrarı sağlamak ve sürdürülebilir büyüme sürecini başlatabilmek gerekiyor. Bu doğrultuda en kıymetli adımlar, piyasa iktisadının kurum ve kurallarını güçlendirmek ve başta Merkez Bankası olmak üzere düzenleyici kurumların bağımsızlığını tartışma dışı bırakacak biçimde tesis etmektir.
Lakin, büyüme kadar büyümenin nasıl sağlandığı da kıymetli. Karşı karşıya olunan tehditler dikkate alındığında, büyümenin yalnızca süratli değil, tıpkı vakitte istihdam yaratan, yeşil ve adil bir büyüme olması gerektiği ortaya çıkıyor.
Bu nedenle, bugün paylaştığımız çalışmada, gelişmiş, saygın, adil ve çevreci bir Türkiye amacının altını çiziyoruz.
Ekonomik kriz, iklim krizi, jeopolitik krizler ve başta mülteci krizi olmak üzere toplumsal tansiyonlar, daha evvel tek tek ele aldığımız meseleler yumağını bir ateş topuna çevirdi. Bunlara ek olarak, dördüncü sanayi ihtilali olarak isimlendirilen süreç yeterli yönetilemediği, teknolojiyi tüketen değil üreten olunamadığı durumda, yeni teknolojilerin yaratabileceği muazzam imkanların, yerini artan risklere bırakması da kaçınılmaz olacak.
Bütün sıkıntıların birbirine bağlandığı, birindeki tahlilin kesinlikle başkalarını de dikkate alması gerektiği bir noktadayız.
Cari açık ve bütçe açığına marifet açığı, bilgi açığı, liyakatlı takım açığı ve yönetişim açığı da ekleniyor. Düşen yalnızca TL’nin bedeli değil, su rezervlerimiz, birbirimize itimadımız, ihracatımızda yüksek teknolojili eserlerin hissesi, memnunluk ve huzurumuz da geriliyor. Yalnızca makroekonomik dengesizlikleri değil, bölgesel kalkınma farklılıklarını ve gelir dağılımı bozukluklarını da gidermek istiyoruz. Faiz ve enflasyonun yanı sıra emisyonları, hava, su ve toprak kirliliğini de azaltmak gerekiyor. Üretimin, tüketimin, yatırımların artmasına muhtaçlık duyduğumuz kadar, hak ve özgürlük alanlarının genişlemesine de gereksinim duyuyoruz. Unsurlara ve kurallara dayalı global sistem içindeki pozisyonumuzu güçlendirmek istediğimiz kadar gençlerin, bayanların, engellilerin ve tüm dezavantajlı kısımların ekonomik ve toplumsal hayata iştirakini da artırmak istiyoruz. Global ticaret ve finans akımlarından aldığımız hisse kadar akademik, bilimsel kültürel ve sanatsal çalışmalardaki hissemizi da önemsiyoruz.
Hülasa, daha hoş bir gelecek istiyoruz.
Bu noktada uygarlık yarışının bir sonraki kademesine nasıl geçeceğimiz, daha hoş bir geleceği nasıl inşa edeceğimiz temel bir soru olarak karşımıza çıkıyor.
Bu sorunun karşılığı 80 milyonun iradesiyle ortaya çıkacak.
Kıymetli konuklar,
Bugün sizlerle paylaştığımız çalışma, Türkiye’nin geleceği için koyduğumuz gayeleri ve bu maksatlara nasıl ulaşacağımızı detaylandırıyor. Biraz sonra İdare Heyeti Lideri Sayın Simone Kaslowski bu amaçları biraz daha açacak ve akabinde çalışmanın görüntüsünü izleyeceğiz.
Çalışmayla ilgili sinemamızdan sonra büyüme ve politik iktisat konusunda dünyanın sayılı isimlerinden biri olan ve kurumsal yapıların değeri konusunda bilgi dağarcığımıza büyük katkılar yapmış olan Sayın Daron Acemoğlu’nu dinleyeceğiz.
Bu nedenle ben çalışmanın ayrıntılarına girmeyeceğim. Lakin, özlediğimiz geleceği nasıl inşa edeceğimiz konusunda çok değerli gördüğüm bir noktaya vurgu yapmadan konuşmamı tamamlamak istemiyorum. Bu da, mahşerin dört atlısı karşısında yönetişim anlayışımızın ve mevcut kurum ve kuralların ne ölçüde kâfi ve uygun olduğu.
Bugün sizlerle paylaştığımız çalışmada, toplum içindeki etkileşimi biçimlendirmek üzere insanların oluşturduğu kurallar ve normlar olarak tanımlanan, siyasi, ekonomik ve toplumsal kurumların kıymeti etraflıca ele alınıyor. Ayrıyeten, Sayın Acemoğlu’nun bu mevzuyu daha açacağını, hem toplumun hem devletin birebir anda daha güçlü olduğu o dar koridora nasıl girebileceğimiz konusundaki görüşlerini bizlerle paylaşacağını umuyorum.
Ben ise birlik ve beraberlik içinde sıkıntılarımızı aşarak gelişmiş, adil, saygın ve çevreci bir Türkiye inşa etmemizi sağlayacak kurumlar ortasında bilhassa laikliğe ve demokrasiye vurgu yapmak istiyorum.
Farklı lisan, din, ırk, mehzep, etnisite, sosyo-ekonomik kökenden insanlardan oluşan milleti düşününce, herkesi harekete geçirmek, herkesin katkısını almak, kimseyi dışarıda bırakmamak lakin demokrasi ve laiklik ile mümkün olabilir. Demokrasi ve laiklik, farklılıklarımızın bizi bölen, ayıran fay sınırlarına dönüşmek yerine kültürel ve düşünsel iklimimizi besleyen, bilimde, sanatta, teknolojide ileri gitmemizi mümkün kılan zenginlikler haline gelmesini sağlar. Tarihte de çağdaş toplumun temelini oluşturan, ekonomik ve toplumsal gelişmenin önünde mani oluşturan sınıfların ayrıcalıklarını ortadan kaldıran bu unsurlardır.
Nasıl ki çağdaş dünyanın ortaya çıkmasında, sanayi ihtilalinin şartlarının hazırlanmasında demokrasi asilzadelerin ayrıcalıklarına son vermişse, laiklik de ruhban sınıfının toplum üzerindeki kıskacını ortadan kaldırmış, özgürlük ve eşitliğin önünü açmıştır. Türkiye’nin de çağdaşlaşma sürecinde laiklik adeta ülkenin ve demokrasinin çimentosu olmuştur. 100 yıl evvel cumhuriyetimizin kurucusu Atatürk ve arkadaşlarının çağdaş dünyanın üyesi olmak doğrultusunda atmış oldukları geri dönülemez kararlı adımda en kıymetli prensip laikliktir. 100 yıl boyunca ayakta dimdik durmamızı sağlayan bu unsur önümüzdeki 100 yıl içinde de hasretlerimizi gerçekleştirmemizin en büyük teminatı olacaktır.
Bu çerçevede çalışmanın kurumlar başlığı altında yer verilen şu üç öneriyi çok önemsiyorum.
1. Hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığının sağlanması çerçevesinde devletin tüm süreçlerinde hukukla bağlı olması ve faal hak arama özgürlüğünün teminat altında olması
2. Çoğulcu ve iştirakçi demokrasinin güçlendirilmesi; bütün vatandaşlar için tüm hak ve özgürlük alanlarının Avrupa İnsan Hakları Kontratı standartlarında geliştirilmesi, siyasette ötekileştirme, ayrımcılık ve nefret telaffuzları ile uğraş edilmesi,
3. Kuvvetler ayrılığını güçlendirmek için istikrar ve denetleme sistemleriyle yargısal kontrolün güçlendirilmesi, şeffaf, hesap verebilir, daha az merkeziyetçi ve faal bir kamu idaresi anlayışının yerleşik hale getirilmesi
Bu adımları atabilmek, geleceği daima birlikte inşa edebilmenin temelini oluşturacaktır.
Bu adımları atabilmek, özlediğimiz toplumsal adaletin, global sistemin güçlü ve saygın bir aktörü olmanın ve gelecek nesiller için ekosistemin istikrarını gözeten bir büyüme modelini inşa etmenin temelini oluşturacaktır.
Bedelli konuklar,
Meselelerimizi geleceğe öteleyerek devam etme bahtımız kalmadığı bir noktadayız. Zira o gelecek artık geldi. Bu nedenle öncelikle tarihi olarak bir değişim gereksiniminde olduğumuzun farkına varmak gerekiyor. Ya tarihin akışının hızlandığı bu dönemeçte önümüze açılan fırsatlardan yararlanmak üzere ilerleyeceğiz ve geleceğimizi tekrar kurgulayacağız ya da kısır tartışmalarla, günü kurtarmaktan öteye gitmeyen adımlarla, öze değil makyaja dönük tedbirlerle bu fırsatların heba olmasına seyirci kalacağız.
Bu çalışmanın problemlerimizi el ele çözme potansiyelimizi güçlendirmesini dileğiyle hepinizi hürmetle selamlıyorum.