100 yılın keşfi olarak nitelendirilen İznik gölünün tabanındaki bazilikanın akabinde 2. bir bazilikayı da zeytinlik alanda bulduklarını birinci kere açıklayan arkeologlar, bölgenin Nekropark alanına dönüştürüleceğini söyledi. 2019 yılından bu yana Hisardere Nekrepolü’ndeki hafriyat çalışmalarının Bilimsel Koordinatörlüğünü üstlenen Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Klasik Arkeoloji Anabilim Kolu Üyesi Doç. Dr. Aygün Ekin Meriç; M.Ö. 2. yüzyılda inşa edildikleri kestirim edilen lahitlerin içerisinden çıkan mumyalanmış 2’si bayan biri erkek cesedinin müzeye kaldırıldığını söyledi.
Meriç; lahitlerden birinin bu güne kadar ziyan görmeden korunduğunu; bir oburunun ise içerisinden 2008 yılına ilişkin bir şu şişesi kapağının çıktığını, muhtemelen bu yıllarda defineciler tarafından patlatılıp içerisinin açıldığını söyledi. 2016 yılından bu yana Hisardere Nekrepolü’nden 6 adet lahit çıkarıldığını tabir eden Meriç, bölgede yaklaşık 1,5 dönümlük alanda 2. bir bazilika keşfettiklerini söyledi.
UNESCO’nun Dünya Mirası süreksiz listesine dahil ettiği Bursa’nın İznik ilçesinde toprağın altından tarih fışkırmaya devam ediyor. Birinci kere 1989 yılında defineciler tarafından yapılan kaçak kazılarla birlikte ortaya çıkan Hisardere Nekrapolü’nde 2016 yılında tekrar defineciler tarafından yapılan bir kaçak hafriyat sırasında 45 yaşlarında Romalı bir askere ilişkin lahit ortaya çıktı.
İçerisi su kaplı lahit restüte edilip korunmaya alındı. Kaçak hafriyatlar devam edince Alan Kültür Varlıklarını Muhafaza Heyeti tarafından 1992 yılında I. Derecede Arkeolojik Sit Alanı olarak tescil edildi. Kaçak kazıların önüne geçmek için 2018 yılında harekete geçen Kültür ve Turizm Bakanlığı zeytin ağaçları ile kaplı alanı 1 milyon 50 bin liraya kamulaştırdı.
2019 yılında bölgede başlatılan bilimsel hafriyatlarda Nigrenieve ve Astyrist isminde anne ve kızına ilişkin bir lahit daha bulundu. Bu lahiti de çıkaran gruplar İznik Müzesi’ne kaldırdı. O yıl devam eden hafriyatlarda ise lahitin üst kısmında bulunan 4’üncü ve 5’inci yüzyıllara ilişkin mozaik bulundu. 2021 yılında çalışmalara sürat veren gruplar mozaiğin devamına ulaşıp zeytinlik bölgede epey geniş bir alana yayıldığını belirledi.
Yapılan hafriyat çalışmalarında duvar ve kapı girişlerini de ortaya çıkaran arkeologlar, yapının 100 yılın keşfi olarak bilinen İznik gölü tabanındaki bazilikanın akabinde 2. bir bazilika olduğunu belirledi. Son bir aydır bazilikanın duvar kısımlarında hafriyat yapan takımlar bir birine çok yakın konumlanan Roma devrine ilişkin M.S. 2’inci yüzyılda yapılmış 2 başka lahde daha ulaştı. Etrafları Eros kabartmaları ile süslenmiş gösterişli lahitler vinç yardımıyla bulundukları yerlerden alınıp konteynerlere yüklenerek İznik Müzesi’ne götürüldü.
Gölün altındaki bazilikanın akabinde 2. bir bazilika bulduklarını birinci defa açıklayan Doç. Dr. Aygün Ekin Meriç, “4’üncü ve 5’inci yüzyıla ilişkin bir bazilika, Geç bizans periyoduna ilişkin bu bazilikaların avlularında bu biçimde mozaikler olduğunu biz biliyoruz. 30×50 boyutlarında olduğu iddia edilen bazilika çok geniş bir alana yayılıyor.
Bu bazilikalar genelde mezarlıkların bulunduğu alanlara kurulan kutsal yerler oluyor. Bu bazilikada küçük bir yazıt tespit ettik. Mozaiğin üzerinde bayan epiteti var. Yani bazilika bir bayana hitafen yaptırılmış. Bazilikanın planını önümüzdeki devir yapacağımız kazılarla ortaya çıkaracağız. Bu periyottaki bazilikaların aşağı üst hepsi tıpkı. 2021 yılında yaptığımız çalışmalarda ortaya çıkardığımız bu iki lahit bizi çok memnun etti” dedi.
“N” harfi kente ismini veren imparator karısı “Nike” mi
Bazilikanın avlu kısmında üzerinde büsbütün geometrik yapılar ve 5’inci yüzyıla ilişkin bezemelerden ve motiflerden oluşan mozaik olduğunu belirten Meriç, “bazilikanın ismi “N” harfi ile başlayan bir bayan için yapıldığını söyledi. Sıradan bir bayan için bazilika yapılmayacağının da altını çizen Dr. Meriç, “Bu devirde bayanlar için yapılmış bazilikaların var olduğunu biliyoruz. Antik kaynaklarda bilgisi var. Bu bayan tahminen soylu bir bayan, çok varlıklı bir bayan olabilir. Bu yapının sponsoru olmuş olabilir. Şuan elimizdeki bilgiler birinci datalara nazaran derlenen bilgiler ele geçirilen kalıntılar üzerinde çalışıldıktan sonra daha sağlıklı bilgiler vermeyi umut ediyoruz diye konuştu.
İznik Müze Müdürü Arkeolog Ahmet Türkmenoğlu ise Hisardere Nekrapol alanında 2021 yılı içerisinde gerçekleştirilen hafriyat çalışmalarında 2 adet lahit ve bazilika yapısına rastladıklarını söyledi. Daha evvel çıkarılan lahitlerin müzede teşhir edildiğini belirten Türkemoğlu, “1999-2018 yılları ortasında kaçak hafriyatlar yoluyla dört lahit (Gregorios Lahdi, Rabler Lahdi, Antigonos Lahdi ve Nigrenie ve Kızı Astyrist ‘in Lahdi) çıkarılmaya teşebbüs edilmiştir. 2018 yılında Hisardere alanı Bakanlığımız tarafından kamulaştırılmış ve bilimsel kazılara başlanmıştır.
“2019 yılında başlayan sistemli hafriyatlarda lahitler dışında İznik’e mahsus aile mezarları olan “Terrakota Plaka Çatılı Oda Mezarlara” rastlanmıştır. 2021 yılı çalışmalarında orta nefi mozaik döşemeye sahip bir bazilika ve iki adet Eros bezemeli lahit ortaya çıkarılmıştır. İznik Arkeoloji Müzesi inşaatı tamamlandığında bütün lahitler oluşturulacak bir lahitler salonunda sergilenecektir. İlerleyen periyotlarda hazırlanacak bir proje ile alanının bir “Nekropark” olarak düzenlenmesi düşünülmektedir. Nekropol alanı 24 saat güvenlik kameralarıyla izlenmekte ve İznik Jandarma Komutanlığı tarafından denetlenmektedir” diye konuştu.
Kente ismini veren “Nike”
M.Ö 4. Yüzyılda İskender’in kumandanlarından Antigones’in bölgede hakimiyet kurup bölgeyi ele geçirmesiyle, kendi isminden de yola çıkarak ” Antigonia” ismini kente vermiştir. Büyük İskender’in valilerinden biri olan Lysimakhos, Antigones ile girdiği savaş sonunda zaferle ayrılmış ve kente hakim olmuştur. Kenti himayesine alan Lysimakhos, eşinin isminden (Nike) esinlenerek kentin ismini “Nikaia” olarak değiştirmiştir. Helenistik kültürün tesiri azalınca Bithinya krallığının hakimiyetine girmiştir. Bithinya hükümdarı Nicomedes’in vasiyeti üzerine Roma yönetimine geçen kent, 123 yılında şiddetli sarsıntıya maruz kalmış ve harabeye dönmüştür. Roma imparatoru Hadrianus tarafından yine inşa edilmiştir. Bundan ötürü da Hadrianus kentin iki kurucusundan biri olarak bilinmektedir.
Son 100 yılın en büyük keşfi
Tarihi M.Ö. 4. yüzyıla uzanan, Bithynia, Selçuklu, Roma ve Osmanlı üzere pek çok medeniyete mesken sahipliği yapan İznik`te, 2014 yılında havadan çekilen fotoğraflar sayesinde, İznik gölü içerisinde 2 bin yıllık bazilika olduğu ortaya çıkmıştı. 740 yılında yaşanan zelzelede göl sularına gömülen bazilika, 2014 yılının en kıymetli keşifleri ortasında gösterildi. Aziz Neophytos’un ismine inşa edildiği belirlenen bazilika göl sularının çekilmesiyle vakit zaman yüzeye çıkıyor. Gölün akabinde Zeytinlik alanda ortaya çıkarılan 1,5 dönümlük alana konseyi yeni bazilika İznik’in yeni Göbeklitepe olma yolunda süratli adımlarla ilerlemesine sebep olacak üzere duruyor.
Alanda bulunan lahitler
Gregorios Lahdi: 1999 yılında bulunan lahdin klinesinde Gregorius ve karısı betimlenmiş. Sanduka kısmında aile üyelerinin günlük hayatından kıssalar bulunuyor.
Rabler Lahdi: 2015 yılında kaçak hafriyatlar sonucu bulunmuş lahit Dokimeiontipinde bir sütunlu lahittir. Üzerinde yüksek kabartma olarak Troia Savaşı temalı sahne işlenmiş. Figürlerde Akhileus, Patraklos, Briseis, Eroslar, Narkissos, Satirler bulunuyor.
Antigones Lahdi: Lahit, çerçeveli lahit tipindedir ve 45-50 yaşlarında ölen Antigonos’a ilişkin. Antigones üç kat yün bir kefene sarılmış. Bilhassa el ve ayakların kefen içindeki formu bozulmamış. Baş altındaki ahşap yastığı ve gövde altındaki ahşap yatağının bir kısmı da korunmuş. Yazıtında eşi Arete’nin ağzından bir kağıt bulunuyor. “Ben üzgün Arete, Bütün benliğimle Antigones’in mezarı başından sesleniyor, Kederden saçlarımı yoluyor ve hislerimi ağlayarak gösteriyorum.”
Nigrenieve Kızı Astyrist ‘in Lahdi: Lahtin üzerinde daha geç periyotta yapılmış mezarı açmak için kaldırılan M.S. 4’üncü – 5’inci yüzyıllara tarihlenen bir mozaik taban bulundu. Bu mozaik İznik Müze’sinde korunuyor.
Sandık tipindeki lahitin içinde yazıtından bir anne ve kızına ilişkin olduğu anlaşılan 30-45 yaşlarında ve 25-30 yaşlarında iki bayan birey bulunuyor. Bireyler keten, mahallî yün ve ipekten oluşan kefene sıkı sıkıya sarılmış bir formda formları hiç deforme olmadan bulundu. Lahitteki yazıtta ise Ben, Astyris (bu) lahdi çok sevgili annem Nigreine ve kendim için satın aldım” tabirleri yer alıyor.