Hilal Köylü / Ankara
Amerika, Almanya ve Fransa’nın da ortalarında bulunduğu 10 ülke büyükelçisinin tutuklu iş insanı Osman Kavala’nın hür kalması için Türk hükümetine yaptığı ortak davet sonrası Batı’yla ilgilerinde “tarihi kırılma” yaşayan Ankara’da dikkatler Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın başkanlığında toplanacak cumhurbaşkanlığı kabinesine çevrildi.
Erdoğan’ın “Büyükelçilerin istenmeyen adam ilan edilmeleri için dışişleri bakanına talimat verdim” açıklamasını yaptığı sırada Güney Kore’de olan Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun büyükelçilerin bakanlığa çağrılıp uyarılmasıyla başlayan süreç hakkında kabine toplantısında bilgi sunması bekleniyor.
Çavuşoğlu’nun yurt dışında olduğu süreçte AKP idaresinin Cumhurbaşkanı Erdoğan’la gelişmeleri değerlendirdiğinin konuşulduğu AKP’de ise 10 ülkeyle iplerin koparılıp koparılmayacağı tartışması var. AKP kulislerinde “Büyükelçilerin Türkiye’nin içişlerine karışması büyük yanılgıydı. Tekrar de süreç yönetim edilebilir mi, onun üzerinde duruluyor. Ağır bir müzakere süreci yaşanıyor. Son kararı Cumhurbaşkanı Erdoğan verecek” değerlendirmeleri öne çıkıyor.
Erdoğan’ın büyükelçilerin “istenmeyen adam” ilan edilmesi için Dışişleri’ne talimat verdiğini kamuoyu önünde açıklamasının Dışişleri Bakanlığı’nın “elini-kolunu bağladığına” dikkat çeken diplomatik gözlemciler, “Bakanlık bu talimatı uygulamakla yükümlü. Erdoğan açıklama yaptığında hafta sonuydu. Türkiye’de ve Batı’da diplomatik misyonlar tatildi. Pazartesi; büyükelçiler için –istenmeyen adam- sürecinin başlaması kaçınılmaz” görüşünü lisana getiriyor.
“Geri dönüşün mümkün olmadığı noktadayız”
Pekala Erdoğan’ı ikna etmek ya da bu krize bir tahlil bulmak mümkün mü? Türkiye’nin bir periyot Washington büyükelçiliği misyonunda de bulunmuş olan emekli büyükelçi Namık Tan bu soruyu DW Türkçe’ye “Erdoğan’ın talimat vermesi hafta sonu oldu. Dışişleri şimdi bir adım atmadı, atamaz da. Burada mümkün bir Erdoğan’ı ikna süreci yürüyorsa bunu AKP’nin önde gelenleri, parti idaresi yapabilir. Dışişleri Bakanlığı ya da bakan Mevlüt Çavuşoğlu tek başına bir şey yapamaz. Yeniden de geri dönüşünün mümkün olmadığı bir noktadayız” kelamlarıyla yanıtlıyor.
Tan’a nazaran Dışişleri Bakanlığı Erdoğan’ın talimatını yerine getirecek ve 10 ülkeye “En kısa vakitte büyükelçilerinizin ülkemizden ayrılmasını istiyoruz” notası verilecek. Dışişleri’nin Erdoğan’ı ikna edip edemeyeceğine ait tartışmalar yapılırken kimi gerçeklerin gözden kaçırıldığını söyleyen Tan, “Dışişleri’nin hükümetin dış siyaset belirleme sürecinde yüklü bir rolü ve işlevi olmadığı büyükelçiler krizinden çok evvel ortaya çıktı. Dışişleri fonksiyonsuz. Bu yüzden artık Dışişleri’nin değil AKP idaresinin ne yapacağını göreceğiz. Ancak orda da genel lider Erdoğan, bu unutulmamalı” diyor.
“Erdoğan’ın elini güçlendirdiler”
Tan; 10 ülke büyükelçisinin Kavala’nın özgür kalması konusunda ortak açıklama yapmasını “yöntem olarak yanlış” bulurken, bu açıklamanın “Erdoğan’ın siyaseten elini güçlendirdiğini” de görüşünde:
“Büyükelçiler; Türkiye’ye insan haklarının kozmik prensiplerini hatırlatıyorlar. Hakikat fakat bu hatırlatmayı topluca yapmak neden? Açıklamayı neden ülkelerin dışişleri ya da hükümet sözcüleri yapmıyor. Ankara’da toplu bir açıklama yapmak ekonomik manada yeterlice zayıflamış Erdoğan’ın elini bir manada güçlendirmek oluyor. Erdoğan’ın Türkiye’de iktisadın bozulmasının sorumluluğunu Batı’ya yükleyeceğini hesaba katmalıydılar.”
Tan, Dışişleri Bakanlığı resmi prosedürü başlattıktan sonra 10 ülkenin lakin “sessiz bir diplomasi” yürütmesiyle krizin çözülebileceğini düşünüyor. Tan, “10 ülkenin sessiz kalması çok sıkıntı; Türkiye’ye karşı atılım yapacaklar doğal olarak lakin işlerse bir diplomasi onlar işletebilirler. Ankara ile Batı ortasında bu türlü bir kırılma daha evvel hiç yaşanmadı. Her durumda Türkiye’yi çok sıkıntı bir süreç bekliyor” diyor.
“Türkiye AİHM kararlarını uygulamak zorunda”
Birleşmiş Milletler Azaba Karşı Komite üyesi, emekli büyükelçi Erdoğan İşcan da Ankara ile Batı ortasındaki tansiyonun diyalogla çözülebileceği lakin Türkiye’nin AİHM kararlarını uygulamamakta ısrar etmesi durumunda ağır yaptırımlardan kaçamayacağı bildirisi veriyor.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan İşcan, büyükelçilerin Türkiye’ye ortak davet yapmasının eleştirilebileceğini fakat “Kavala’yı hür bırakın” demelerinin yanlış olmadığını söylüyor:
İşcan; Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “istenmeyen adam ilan edilecekler” çıkışıyla yaşanan tansiyondan çıkış yolu olup olmayacağı konusunda da Batı’yı işaret ediyor. İşcan, “10 ülkeden bir ya da birkaçının Türkiye ile temas ederek diyalog yoluyla ortak tahlil aramayı önermeleri durumunda, Türkiye bakımından da iç kamuoyuna yönelik çıkış yolu yaratılmış olur. İstenmeyen kişi kararı geri alınabilir. Yoksa gelişmeler vahim tarafta ilerler” diyor.
İşcan’a nazaran Türkiye’nin üzerinde asıl durması gereken husus Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) kararlarının uygulanması mecburiliği. AİHM’nin Kavala’nın tutukluluğu konusunda Türkiye hakkında ihlal kararı verdiğini ve “derhal hür bırakılması”nı istediğini hatırlatan İşcan, Türkiye’yi bekleyen yaptırım sürecine işaret ediyor:
“Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi 30 Kasım’da toplanacak ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden doğan yükümlülüklerini getirmediği için Türkiye hakkında ihlal prosedürü başlatacak. Bu bir yaptırım süreci. Batı ile gerginliğe artık tahlil bulunsa bile Türkiye’nin AİHM kararlarını uygulamamakta ısrar etmesi gerginliğin tırmanmasını kaçınılmaz kılacak.”
Türkiye’nin Avrupa Kurulu toplantılarına dahil edilmemesi ve Türkiye’de uygulanan hak ihlallerinin milletlerarası kamuoyuna daha sık bir biçimde deşifre edilmesi ile başlayacak yaptırım süreci Türkiye’nin Avrupa Kurulu’ndan çıkarılmasına kadar uzuyor.
