Afganistan’da Taliban’ın denetimi ele geçirmesiyle birlikte yüzlerce bayan hakim bulundukları yerlerden çıkarak çeşitli yerlerde saklanmak zorunda kaldı. Zira Taliban ülke genelinde hapishane kapılarını açmış ve bir vakitler bu yargıçların mahpusa attığı şahısları özgür bırakmıştı.
Bu bayan yargıçlardan 26’sı artık Yunanistan’da. Güvenlikleri için haberde isimleri değiştirildi.
Gece yarısına doğruydu. Telefon çaldı. Toplanma yerinin belirli olmasıyla bir arada, ayrılma vakti da gelmişti.
Baştan aşağı siyah bir çarşaf giymiş hakim Sana, iki küçük çocuğu ile birlikte sokağa çıktı. Çocukların ikisi de biraz giysi, pasaport, telefon, nakit para ve seyahatleri için taşıyabilecekleri kadar yiyecekle dolu birer çanta taşıyordu.
Sana meskenden ayrıldıklarında nereye gittiklerini bilmediğini söyledi:
“Yolda güvenlik riskleri olabileceği söylendi, fakat tek çıkış yolunun bu olduğunu bildiğimiz için ne var ne yok kabul ettik.”
Sana’yı ve çocuklarını almak için bir araç geldi. Sana araca binerken doğduğu, büyüdüğü ve bir aile kurduğu kente baktı. Hayatta kalıp kalamayacakları, tahliye sürecini koordine eden yabancıların elindeydi. Nereye gittiklerine dair hiçbir fikri yoktu. Fakat artık orada daha fazla kalamayacaklarını da biliyordu.
“Ayrılırken çocuklarıma baktığım an, hayatımın en makus anıydı. Çok umutsuzdum. Onları Afganistan’dan canlı çıkarabilecek miyim diye düşünüyordum” diyerek o anlarını anlattı Sana.
Sana, bayanlara yönelik şiddet cürümlerinden mahpus cezası verdiği erkekler tarafından son üç aydır arandığını söyledi. Zira Taliban ülke genelinde ilerleyişini sürdürdüğü sıralarda binlerce tutukluyu, onları hapsedenlerden intikam almaları için özgür bırakmıştı.
Sana, cinayet, intihar ve tecavüz de dahil olmak üzere birçok farklı cürümle ilgili olarak bir mahkemede çalıştığını lisana getirdi ve verdiği cezaların uzun ve önemli olduğunu söyledi:
“Ama tamamının hür kalmasıyla birlikte, hepsi de bize ‘Seni bulursak öldürürüz’ dedi.”
Hakim Sana, iki küçük çocuğu ve dört çantayla ülkesini terk etti.BBC’nin kısa mühlet evvel yaptığı bir araştırmaya nazaran, Taliban idaresi altında 220’den fazla bayan hakim, intikamdan korkmaları nedeniyle saklandı. Afganistan’da bâtın yerlerden konuşan bu bayanların birçok, her gün mevt tehditleri aldıklarını aktardı.
Suçlamalara karşılık olarak BBC’ye konuşan Taliban Sözcüsü Bilal Karimi, “Kadın yargıçlar rastgele bir aile üzere korkmadan yaşamalı. Kimse onları tehdit etmemeli. Özel askeri birliklerimiz bu çeşit şikayetleri araştırmak ve bir ihlal durumu kelam konusu olduğunda da harekete geçmekle yükümlüdür” dedi.
Karimi, Taliban’ın Afganistan’daki tüm eski hükümet çalışanları için “genel af” vaadini de tekrarladı.
Lakin Sana, son birkaç ayı “kabus” olarak nitelendirdi:
“İki-üç günde bir yer değiştiriyor, sokaktan inançlı meskenlere ve otellere geçiyorduk. Geri dönemezdik. Kendi konutumuz çoktan basılmıştı.”
Tahliye
Hareket noktasından ayrıldıktan sonra Sana ve ailesi, seyahatlerinin bir sonraki ayağına karadan devam ettiler. Sana, çölde 10 saatten fazla seyahat ettiklerini ve asla uyumadıklarını söyledi. Yolda ise silahlı Taliban militanlarının her yarım saatte bir yolcuları denetlediği denetim noktaları vardı.
Sana en küçük çocuğunu yol boyunca kucağında tuttuğunu söyledi. Oradan sağ çıkabileceklerini düşünmüyordu.
Gözyaşlarını tutamayarak “Hakim olduğumu bilselerdi oracıkta öldürürlerdi” dedi. Sana sık bir biçimde, kocalarının tacizi nedeniyle kendilerini öldüren bayanların davalarına da bakıyordu.
“Bir bayan ne vakit mevti seçer diye düşünürdüm daima. Lakin umudumu yitirmeye başlayınca ben de o noktaya geldim. Kendimi öldürmeye hazırdım.”
Çölü inançlı bir biçimde geçmelerinin akabinde Sana ve çocukları, bir haftadan fazla bir mühlet bir inançlı meskende, uçağa binmeyi bekledi.
Uçak havalanırken tüm uçağın gözyaşlarına boğulduğunu söyledi Sana. Artık ülkeyi terk etmişlerdi.
Yunanistan’daki süreksiz meskenlerde ranza, masa ve sandalyeler üzere epey kolay mobilyalar bulunuyor.Sığınma
Atina’ya varmalarıyla birlikte 26 bayan hakim ve ailelerine Covid-19 testi yapıldı. Akabinde apartman dairelerine yerleştirildiler. Yunan makamları ve çeşitli hayır kurumlarınca yargıçlara süreksiz bir vize programı kapsamında 14 gün boyunca yiyecek ve barınma garantisi verildi.
İki hafta geçtikten sonra ne olacağı bilinmiyordu. Yargıçlara üçüncü bir ülkeye sığınma müracaatında bulunmaları tavsiye edildi.
İngiltere’ye sığınmak için başvuranlar ortasında Esma da vardı. Bu, 25 yılı aşkın hakimlik deneyimine sahip Esma’nın Taliban’dan birinci kaçışı değildi.
1996 yılında Taliban, ülke idaresini Sovyetler Birliği’nden aldığı vakit da Esma ve ailesi Afganistan hududundan kaçmıştı.
“Taliban’ın denetimi ele amasını ikinci sefer yaşıyoruz. Birinci iktidara geldiklerinde ben bir hakimdim” diye konuşan Esma şöyle devam etti:
“Kadın yargıçlar o vakit bile toplumdan birinci atılanlar oldu.”
2001 yılında ABD ve NATO birliklerinin gelmesiyle Esma konuta geri döndü ve hakim olarak çalışmaya devam etti. İki ay öncesinde ise tarih tekerrür etmeye başladı.
Sana da daha evvel Taliban’ın yükselişine şahit olmuştu. 90’lı yıllarda Taliban’ın iktidara geldiğinde, hukuk fakültesinden yeni mezun olmuştu. Beş yıl boyunca meskende kalmaya ve işten ayrılmaya zorlandığını anlatan Sana, şunları söyledi:
“Kadın hakim olabilmek başlı başına büyük bir uğraş. Bayanın evvel okuyabilmesi için kendi ailesini ikna etmesi gerekiyor. Sonra üniversiteye gidip iş bulduğunda bile, her adımda kendini kanıtlaması gerekiyor.
“Fakat Afganistan’daki bayanların nasıl bir acı içinde olduklarını anlamak için bayan yargıçlara gereksinim var. Tıpkı hastaları düzgünleştirmek için bir doktora muhtaçlık olduğu üzere, bir bayan hakim de bayanların karşılaştığı zorlukları anlayabilir ve eşitsizliği çözmeye yardımcı olabilir.
“Kadınlar için, burada bir kabahati bildirmenin bile ayıplanacak bir yanı var. Lakin, bir bayan hakim varsa, ailelerin bayan üyelerini destekleme mümkünlüğü daha yüksek.”
Geride kalanlar
Yunanistan’daki küçük süreksiz dairesinde turlayan Sana, telefonunu açtı, ailesinin eski konutuna ilişkin bir fotoğrafı gösterdi. Kanunen kocasının değil, kendisine ilişkin olduğunu gururla söylediği bir meskenin fotoğrafıydı bu.
Ülkeden kaçmalarından sonra, konutun üst seviye bir Taliban üyesi tarafından ele geçirildiğini söyledi. Bu Taliban üyesi kişi artık onun meskeninde yaşıyor, onun otomobilini kullanıyor ve de tüm eşyalarına sahipti.
Ailelere Yunanistan’daki süreksiz meskenlerinde her gün yemek yardımı yapılıyor.Genç bir hakim olan Nergis, Taliban’ın denetimi öncesinde, beş yıldan az bir müddet boyunca bir eyalet aile mahkemesinde misyon yaptı. Tüm üniversite ve çalışma hayatını, ABD tarafından desteklenen Afgan hükümeti vaktinde yaşadı.
Nergis, “Taliban iktidardayken bayanların ilerlemesi ve son 20 yılda elde edilen her şeyi sahip çıkabilmesi imkansız olacak” dedi.
Daha evvel Taliban’ın sırf yükselişine değil, birebir vakitte düşüşüne de şahit olan daha yaşlı yargıçlar ise daha umutlu.
Esma, “Afganistan’ın bayanları 20 yıl öncesinin bayanları değil” dedi ve ekledi:
“Taliban’ın geldiği birinci günlerde protesto eden, haklarını isteyen, eğitim isteyen bayanlara bakın. Bu evreye gelmek hiç kolay olmadı. Lakin bugün ülkemizin her kızı ayakları üzerinde duruyor.”
Yakın vakitte Yunanistan’a gelen Nergis, kente bakıyor.Sana da umutlu. Kendisi ve bayan hakim arkadaşlarının oluşturulmasına yardım ettiği kanunların tarihten kolay kolay silinemeyeceğini söyledi. Hakların tahminen Taliban tarafından görmezden gelinebileceğini fakat asla silinemeyeceğini belirten Sana, arşivlerde duran kayıtların aranıp bulunabileceğini, paylaşılabileceğini vurguladı.
Gerçekten Anayasa’dan alıntılar yaptı:
“Madde 22: Bayan ve erkek tüm Afganistan vatandaşları eşit haklara sahiptir.
“Madde 43: Eğitim, tüm Afganistan vatandaşlarının hakkıdır.
“Madde 48: Çalışmak her Afgan’ın hakkıdır.”
Sana, 2009’da maddeleşen ve bayanlara yönelik tecavüz, darp, zorla evlendirme, bayanların mülk edinmesini engelleme, bayan yahut kız çocuğunun okula yahut işe gitmesini yasaklama da dahil olmak üzere 22 aksiyonu hata olarak tanımlayan Bayana Yönelik Şiddetin Ortadan Kaldırılması yasasının hazırlanmasına yardım etmişti.
Taliban şimdilik tüm işyerleri ve okulların “güvenli” kabul edilene kadar tüm çalışan bayanların ve kız öğrencilerin meskende kalmaları gerektiğine karar verdi. Bunun süreksiz bir tedbir olduğu tabir edildi, fakat durumun ne vakit değişeceği konusunda şimdi bir takvim belirlenmedi.
BBC röportajında bayanların gelecekte hakim yahut bakan üzere kıymetli roller üstlenip üstlenemeyeceği istikametindeki bir soru hakkında yorum yapmayacağını söyleyen Karimi, “kadınlar için çalışma şartları ve fırsatların hala tartışıldığını” söyledi.
Sana, Yunanistan’daki süreksiz yeni konutundan baktığında, memleketinde acı verici bir adaletsizlik görüyor:
“Şimdi bayanlar meskenlerinde hapsedildi ancak benim, vaktinde mahpusa attığım hatalılar özgür.”
Sana, memleketinden uzaktayken bile bu adaletsizlikle çaba etmeye devam edeceğini ve her Afgan kadınını destekleyeceğini söylüyor:
“Afganistan ne Taliban’ın ne de muhakkak bir kümenin. Afganistan, tüm Afganların.”
Fotoğraflar: Derrick Evans