Türkiye’de toplumsal, siyasi, idari, tüzel alanlarda büyük tesirlere sebebiyet veren 28 Şubat süreci “Postmodern darbe” olarak da isimlendirilmektedir. 28 Şubat darbesi, hafızalarda büyük iz bıraktı. Yaşanan gelişmeler ve sonrasında gelişen olaylar herkes tarafından merak ediliyor. Pekala, 28 Şubat süreci nedir? 28 Şubat’ta ne oldu? 28 şubat postmodern darbesi ve yaşananlar neler? 28 Şubat darbesi yargılamaları! ve daha fazlası haberimizde…
28 ŞUBAT SÜRECİ NEDİR?
28 Şubat süreci, Necmettin Erbakan’ın başbakan, Tansu Çiller’in başbakan yardımcısı olduğu 28 Şubat 1997’de inanılmaz toplanan Ulusal Güvenlik Heyeti toplantısı sonucu açıklanan kararlarla “irtica”ya karşı başlayan ordu ve bürokrasi merkezli süreç. Süreç, Erbakan’ın istifasına ve 54. Türkiye Hükûmetinin dağılmasına yol açmıştır. Türk siyasi tarihine geçen kararların uygulandığı devirde Türkiye’de siyasi, idari, türel ve toplumsal alanlarda değişimler yaşanmıştır. Yaşananlar postmodern darbe olarak da isimlendirilmiştir. Verilen kararların ve yaptırımların uygulanıp uygulanmadığını denetlemek için Çevik Bir öncülüğünde Batı Çalışma Kümesi kurulmuştur. 28 Şubat sürecinin yargılamaları birinci defa Ergenekon davaları ile başlamıştır.
Art Plan
Refah Partisi 1995 genel seçimlerinde birinci parti oldu. 1996 yılında, seçimlerin akabinde, DYP-ANAP koalisyon hükûmeti kuruldu. Refah Partisinin, güvenoyu için gereken 273 sayısına ulaşılamadığı için (257 kabul) inanç oylamasının geçersiz sayılması gerektiğini belirterek Anayasa Mahkemesine yaptığı müracaat haklı görülerek inanç oylaması geçersiz sayıldı ve hükûmet dağıldı. Bunun üzerine TBMM’de birinci parti durumunda olan Refah Partisi ile ikinci parti olan DYP ortasında kurulan 54. Hükûmet (Refahyol Hükûmeti), 8 Temmuz 1996’da TBMM’de yapılan oylamada güvenoyu almayı başardı. Necmettin Erbakan başbakan, Tansu Çiller ise başbakan yardımcısı oldu.
28 ŞUBAT ORTAMI
Koalisyonun kurulmasından sonra Atatürk’e, laikliğe ve cumhuriyete karşı Refah Partisinin kimi milletvekilleri, vilayet ve ilçe teşkilatları ve üyeleri tarafından edilen hakaretler ve sokaklardaki şeriat hareketleri kamuoyunun bir bölümünde reaksiyon ile karşılandı.
6 Ekim 1996’da Ankara Kocatepe Mescidi’nde “Şeriat isteriz!” diye bağıran sakallı, cübbeli ve asalı Aczmendiler şov yaptı.
Erbakan, 3 Kasım 1996’da Susurluk’ta meydana gelen trafik kazasından sonra tartışılan mafya-siyasetçi-polis alakaları için “Bunlar faso fiso.” dedi. Olaya reaksiyon olarak yurt çapında başlatılan “Aydınlık için Bir Dakika Karanlık” aksiyonuna katılanlar için ise “Gulu gulu dansı yapıyorlar.” dedi. Erbakan’ın Adalet Bakanı Refah Partili Şevket Kazan da bu harekete katılanlar hakkında, “Bunlar mumsöndü oynuyorlar.” diyordu. Bu kelamlar büyük reaksiyon çekti.
10 Kasım 1996’da Kayseri’nin Refah Partili Belediye Lideri Şükrü Karatepe, Refah Partisi Vilayet Divan toplantısındaki konuşmasında şöyle dedi:
“Süslü püslü göründüğüme bakıp da benim laik olduğumu sanmayın. Vakit zaman içinde bulunduğumuz kaidelerde, mecburiyet karşısında gittiğimiz yerde inancımıza küfredilirken, milletimize küfredilirken, bütün kıymetlerimize küfredilirken içimize kan akıyor ancak resmî misyonumuz icabı orada bulunmak zorunda kalıyoruz. Tek parti rejiminin kalıntısı, çağ dışı olmuş, insanları köle üzere gören ve rey verip de yöneticisini seçen insanlara hiç muamelesi yapan bu tertip kesinlikle değişmelidir! Ve Müslümanlar, sakın ha içinizden bu hırsı, bu kini, bu nefreti, bu imanı eksik etmeyin!”
Karatepe bu konuşması nedeniyle 1 yıl sonra DGM’de yargılanacak ve 1 yıl mahpusla birlikte 420.000 lira ağır para cezasına mahkûm edilecekti.
Yeniden 10 Kasım 1996’da İkinci Zırhlı Tugay Kumandanı Tuğgeneral Doğu Silahçıoğlu, İstanbul Sultanbeyli’de ilçe meydanına kimseye müracaattan Atatürk heykeli dikti, caddenin ismini değiştirdi. Refah Partili Belediye Lideri Ali Nabi Koçak, Silahçıoğlu hakkında hata duyurusunda bulundu. Bu, cumhuriyet tarihinde askere açılan dava olarak bir birinci oldu.
1997’ye girildiğinde birtakım Refah Partililerin konuşmaları televizyon kanallarına servis edildi ve kamuoyunda büyük reaksiyon yarattı. Birinci olarak Refah Partisinin Rize milletvekili Şevki Yılmaz’ın daha evvelden çeşitli yerlerde yaptığı konuşmalar yayımlandı.
Daha sonra tekrar partinin önde gelenlerinden, bir aralık partinin sözcülüğünü de yapmış olan Hasan Hüseyin Ceylan’ın konuşması gündem oldu.
Erbakan, 11 Ocak 1997’de resmî başbakanlık konutunda tarikat önderleri ve şeyhlere iftar yemeği verdi. İmgeler kamuoyunda geniş yer buldu, muhalefet partileri ve Türk Silahlı Kuvvetlerinde (TSK) reaksiyona neden oldu ve komuta kademesi, Başbakan Erbakan ve Başbakan Yardımcısı Tansu Çiller’i eleştirdi. Yüksek rütbeli subaylar 22 Ocak 1997 tarihinde Gölcük’te toplanarak irticanın iktidarda olduğunu tartıştılar.
30 Ocak 1997’de Sincan Belediyesi, “Kudüs Gecesi” düzenledi. Salona Hamas ve Hizbullah önderlerinin fotoğraflarının asılması, İran Büyükelçisinin yaptığı konuşma ve sergilenen cihat oyunu kamuoyunda büyük reaksiyon yarattı. Sincan Belediye Lideri Bekir Yıldız tutuklandı, mahkûm edildi. İran Büyükelçisi ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.
4 Şubat 1997’de Sincan’da askerler 20 tank ve 15 zırhlı araçla geçiş yaptı. Periyodun Genelkurmay İkinci Lideri Orgeneral Çevik Bir, tankların yürütülmesi için “Sincan’da demokrasiye balans ayarı yaptık.” dedi.
4 Şubat 1997’de Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Başbakan Erbakan’a ikaz mektubu gönderdi. Demirel, “laik sistemin korunmasını” istedi.
11 Şubat’ta “Şeriata Karşı Bayan Yürüyüşü” Ankara’da yapıldı.
23 Şubat 1997’de Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral İtimat Erkaya, “İrtica, PKK’dan daha tehlikeli.” dedi.
23 Şubat 1997’de Fatih Camisi’ndeki öğlen namazının akabinde bir küme, ellerindeki yeşil bayraklarla “Şeriat isteriz!”, “Yaşasın Hizbullah!” sloganları atarak yürüdü. Gazeteci Yaşar Kaplan, “gerektiğinde İslam uğruna şehit olacaklarına” dair bir açıklama yaptı.
28 ŞUBAT KARARLARI
MGK toplantısı, 28 Şubat 1997 Cuma günü saat 15.10’da Çankaya Köşkü’nde başladı. Kumandanlardan birinci kelamı Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral İtimat Erkaya aldı, sert sözlerle iktidarı eleştirdi. 9 saat süren toplantı sonunda irticayla uğraş kararları alındı. MGK, “laikliğin Türkiye’de demokrasi ve hukukun teminatı olduğunu” vurguladı. Ordu, kararların hepsinin uygulanmasını istedi:
“8 yıllık kesintisiz eğitime geçilmeli.
Kur’an kursları Diyanet İşleri Başkanlığına bağlanmalı, kaçak kurslar önlenmeli.
Tarikatların faaliyetlerine son verilmeli.
Kılık kıyafet yasası ödünsüz olarak uygulanmalı.
Yeşil sermayeye kısıtlama getirilmeli.
İrtica nedeniyle ordudan atılanları savunan ve orduyu din düşmanıymış üzere gösteren medya denetim altına alınmalı.
Tevhid-i Tedrisat uygulanmalı.
Kurban derileri derneklere verilmemeli.
Atatürk aleyhindeki hareketler cezalandırılmalı.”
28 ŞUBAT SONRASI GELİŞMELER
Başbakan Erbakan, evvel kararları imzalamadı. MGK Genel Sekreterliği ise “kararların uygulanmaması durumunda yaptırımların geleceğini” duyurdu. Erbakan, başka parti başkanlarından yardım isteyerek MGK kararlarına birlikte karşı çıkılmasını istedi ancak aradığı takviyesi bulamadı. 4 Mart’ta ise MGK Genel Sekreteri Orgeneral İlhan Kılıç’tan “bildirinin yumuşatılmasını” istedi lakin bu isteği de reddedildi. Bu sırada medyanın yanı sıra personel ve patron kuruluşları da MGK kararlarının uygulanması için açıklamalar yaptı. Başbakan Yardımcısı Tansu Çiller de MGK kararlarının uygulanacağını açıkladı. 5 Mart günü Erbakan da bildiriyi imzaladı. Erbakan’a yakın isimlerden Şevket Kazan, “Erbakan’ın 18 unsurluk kararları imzalamadığını, yalnızca yine oluşturulan 4 unsurluk bir bildiriyi imzaladığını” savunmuştur.
Erbakan, kararları uygulamadı. Bu süreçte Genelkurmay, “irtica brifingleri” başlattı.
Erzurum Jandarma Bölge Kumandanı Tuğgeneral Osman Özbek, Erbakan’ı sert biçimde eleştirdi ve ona “pezevenk” dedi:
“Diyor ki: ‘Bir ülkede şeriat kanunları dışında öbür kanun varsa sen dinden çıkıyorsun.’ Vay pezevenk!”
Devlet Bakanı Abdullah Gül, Özbek hakkında soruşturma açılması için Genelkurmaya yazı yazdı. Ama Erbakan soruşturma açılmasını istemedi, önüne gelen yazıyı imzalamadı.
21 Mayıs’ta Yargıtay Başsavcısı Vural Savaş, ”ülkeyi iç savaşa sürüklediğini” söyleyerek “laiklik prensibine muhalif aksiyonların odağı hâline gelmesi” gerekçesiyle RP’nin kapatılması için dava açtı. 3 Haziran’da Susurluk Davası 7 ay ortadan sonra DGM’de başladı. 7 Haziran’da Genelkurmay, irticai faaliyetleri desteklediğini argüman ettiği firmalara ambargo koydu. 10 Haziran’da Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Danıştay lider ve üyeleri Genelkurmay Başkanlığına çağrılarak kendilerine irtica konusunda özetler verildi. 11 Haziran’daki brifinge Genelkurmay, “irticaya karşı gerekirse silah kullanılacağını” açıkladı. Bu açıklama büyük tesir yaptı. DYP’li milletvekilleri DYP’den peş peşe ayrılmaya başladı. İki DYP’li bakan da istifa etti.
18 Haziran’da Necmettin Erbakan başbakanlıktan istifa etti. İstifasının nedeninin başbakanlığı Tansu Çiller’e devretmek olduğunu belirtti. Sonraki gün, 19 Haziran’da Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, hükûmet kurma vazifesini o sırada ardında TBMM çoğunluğu olan DYP başkanı Tansu Çiller’e vermeyip ANAP Genel Lideri Mesut Yılmaz’a verdi.[11] 30 Haziran’da Mesut Yılmaz, Bülent Ecevit ve Hüsamettin Cindoruk’la birlikte ANASOL-D Hükûmetini kurdu. Hükûmet, 28 Şubat kararlarını uygulamaya başladı.
28 ŞUBAT YARGILAMALARI
2012 yılında TBMM, “Darbeleri Araştırma Komisyonu” kurmuş” ve 28 Şubat başta olmak üzere askerî darbeleri araştırmaya başlamıştır. Bu sürecin yargılanması ise 28 Şubat’ta aktif rol oynayanların tutuklu yargılanması ile başlamıştır.
2 Ekim 2012 tarihinde devrin Başbakan Yardımcısı ve DYP Genel Lideri Tansu Çiller, “mağdur” sıfatıyla tabir vermiştir. Devrin 54. Türkiye Hükûmetini “zorla devirmeye, düşürmeye ortaklık” ile suçlanan ve ortalarında periyodun Genelkurmay Lideri İsmail Hakkı Karadayı, periyodun YÖK Lideri Kemal Gürüz, periyodun orgeneralleri Çevik Bir ve Çetin Doğan’ın da olduğu 103 sanık hakkında açılan dava Ankara 13. Ağır Ceza Mahkemesinde görülmüştür.
14 Nisan 2018 tarihinde kararını açıklayan Mahkeme Heyeti, “Türkiye Cumhuriyeti İcra Vekilleri Heyetini zorla düşürme yahut görev görmekten men” suçlamasıyla, ortalarında periyodun Genelkurmay Lideri Emekli Orgeneral İsmail Hakkı Karadayı, devrin Genelkurmay İkinci Lideri Emekli Orgeneral Çevik Bir, Emekli Orgeneral Çetin Doğan’ın da bulunduğu 21 sanığa ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezası verildiğini duyurmuştur. Sanıkların duruşmalardaki tavır ve davranışları lehlerine kabul edilerek cezada indirim yapılmış ve ceza, müebbet mahpusa çevrilmiştir. Sanıklara, yaşları ve sıhhat problemleri gerekçesiyle isimli denetim önlemi uygulanmasına karar verilmiştir.
9 Temmuz 2021 tarihinde 14 sanığın müebbet mahpus cezası Yargıtay tarafından onanmıştır.
19 Ağustos 2021 tarihinde 14 sanık hakkında yakalama kararı çıkartılmıştır.
