Ayşe Sayın
Ortalarında ABD’nin de bulunduğu 10 ülkenin büyükelçisinin iş insanı Osman Kavala’nın özgür bırakılmasına yönelik davetine, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yansısı sonrası artan tansiyon, büyükelçilerin “Viyana Mukavelesi’nin 41. Unsuruna riayet ediyoruz” açıklaması ve Türkiye’nin bunu “olumlu” bulması ile aşılmış görünüyor.
İç siyasetin de gündemine oturan krizle ilgili AKP ve ittifak ortağı MHP kulislerinde, “Eğer kararlı duruş sergilenmeseydi, Türkiye diplomat vesayetine boyun eğmiş pozisyonda olacaktı ve bundan sonra bu çeşit çıkışların önü alınamazdı, İçeride ise muhalefetin elinde kullanacağı kıymetli bir koz olacaktı ve bu da Cumhur İttifakı açısından ıstırap yaratırdı” değerlendirmesi yapılıyor.
Kriz nasıl başladı?
Almanya ve Fransa dahil Avrupa Birliği üyesi 7 ülkenin yanı sıra ABD, Kanada ve Yeni Zelanda’nın da ortalarında bulunduğu 10 ülkenin Ankara büyükelçisinin 18 Ekim’de ortak bir bildiriyle iş insanı Osman Kavala’nın “serbest bırakılmasına” yönelik daveti, Ankara ile 10 ülke ortasında ipleri koparma noktasına getirdi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, evvel Afrika ziyareti dönüşünde kelam konusu ülkelerin büyükelçilerine “Bunları ülkemizde ağırlama lüksümüz olamaz” açıklamasıyla reaksiyon gösterdi.
Erdoğan daha sonra da “Dışişleri Bakanlığı’na bu 10 büyükelçinin istenmeyen kişi” ilan edilmesi talimatı verdiğini açıklamıştı.
Bu süreçte “sessiz” kalan Dışişleri Bakanlığı ile 10 ülke ortasında ağır bir diplomasi trafiği yürütüldü. Kriz, 10 ülkenin büyükelçisinin “Viyana Muahedesi’nin 41. Hususuna riayet edecekleri” tarafındaki açıklaması ile aşıldı.
‘Büyükelçiler geri adım attı”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ABD basınında “Erdoğan krizden kaçtı, geri adım” yorumları ile ilgili “Ben taarruzdayım. Benim kitabımda geri adım atmak yok” demişti.
Gerek AKP, gerekse ittifak ortağı MHP’de de Türkiye’nin “kararlı duruş” sergilediği vurgulanıyor, büyükelçilerin “ikinci açıklama yapmak zorunda kalmaları” bir geri adım olarak nitelendiriliyor.
Erdoğan’ın “istenmeyen insan” çıkışının aslında bir manada “karşı tarafın sonlarını bozmaya” dönük bir açıklama olduğu ve bu ülkelere “geri adım attırılması” sonucunu doğurduğu savunuluyor.
‘Roma’ya dönük bir hazırlık’
İktidar kanadında, büyükelçilerin bu çıkışının altında ABD Lideri Joe Biden ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın evvel Roma olarak açıklanan ve daha sonra İklim Tepesi’nin yapılacağı Glasgow’a alınan görüşmeleri öncesine denk gelmesi de manalı bulunuyor.
Biden’in Erdoğan’la yapacağı görüşme öncesinde ABD ve öteki bildiriye dayanak veren ülkelerin Türkiye üzerinde baskısını artırmaya yönelik bir atak olarak düşünülüyor.
Kavala için yapılan baskının, “ödün verilmiş olsaydı”, eski HDP Eş Lideri Selahattin Demirtaş ve öteki sorun alanlarına dönük olarak tekrar tekrar gündeme gelebilmesinin yolunun da açılmış olacağı tabir ediliyor ve “Erdoğan istenmeyen kişi çıkışı yapmasaydı, bu sefer öbür ülkelerin büyükelçileri benzeri bir bildiriyle dayatma içinde bulunabilirdi” görüşü savunuluyor.
- Erdoğan’dan Osman Kavala için davet yapan 10 büyükelçiye reaksiyon: Bunları ülkemizde ağırlamak üzere bir lüksümüz olamaz
- Erdoğan: Dışişleri Bakanımıza talimatı verdim, ‘Bu 10 büyükelçinin istenmeyen adam ilan edilmelerini çabucak halledeceksiniz’ dedim
- ‘İstenmeyen kişi’ krizi: Türkiye’nin 10 ülkeyle ticareti ne düzeyde?
- ABD, Hollanda ve Kanada, Viyana Mukavelesi’nin ‘içişlerine karışmama’ unsurunu içeren 41. hususuna uyacaklarını açıkladı
‘Türkiye risk almak durumunda’
MHP kulislerinde de ABD’nin öncülüğünü yaptığı bu bildiri kriziyle bir manada Türkiye’nin “direncini test edildiği” savunularak, şu değerlendirmeler yapılıyor:
“Roma’da Biden ve Erdoğan’ın yaptığı görüşme kıymetliydi. Ve aslında bu bildiri ABD Büyükelçiliğinin uyumuyla yapılmış görünüyor. Demek ki Roma görüşmesine dönük bir hazırlık içindeydi ABD. O görüşmeye hazırlık yapıyorsan, burası da öteki türlü bir hazırlık yapar. O hazırlık yapıldığı için de Roma yerine Glasgow’a alındı görüşme. Birkaç konuşma daha yapılırsa iş Glasgow’dan nereye sarfiyat bilemeyiz. Evet riskli bir adımdı. Lakin Türkiye risk almak zorunda. Şayet bu bölgede risk almazsak bize reva görülenin ne olacağını kestiremeyiz.”
‘Kas gücü göstermeden diplomaside sonuç alacak mecra kalmadı’
Pekala büyükelçiler, ikinci açıklamayı yapmasaydı, Türkiye açısından sonuçları ne olabilirdi?
AKP kaynaklarına nazaran “kar ziyan hesabıyla ticaret yapılamayacağı üzere dış bağlarda de hesabın buna nazaran yapılması ve risk alınması gerekiyor.”
Diplomatik kanallardan evvel Erdoğan’ın sert çıkış yapmasının nedeni olarak ise “Bölgemizde Türkiye’nin kas gücünü göstermeden sonuç alabileceği bir mecra kalmadığına” vurgu yapılıyor.
- ABD: Osman Kavala daveti Viyana Mukavelesi’nin 41. hususuyla tutarlıdır
- Erdoğan’dan ‘krizden kaçtı’ yorumlarına cevap: Ben taarruzdayım, kitabımda geri adım atmak yok
- 10 büyükelçinin ‘istenmeyen kişi’ ilanının engellenmesiyle hafifleyen son kriz ne manaya geliyor?
‘Diplomat vesayetine boyun eğilmiş olacaktı’
Krizin aşılması için ise Türkiye’nin yazılı bir plan dahilinde olmasa da bir “taktik izlediği” ve sürecin yanlışsız yönetildiğine dikkat çekilerek, şu değerlendirmeler yapılıyor:
“Cumhurbaşkanı birinci açıklamayı yaptı ve gerisinden geçen 2 gün var. Bu süreçte Dışişleri Bakanı konuşmuyor, bekleniyor. Bu aslında devlet sütreci yönetiyor demektir. Cumhurbaşkanı ‘Dışişlerine talimat verdim’ dedi ancak Dışişleri tekrar yorum yapmadı. Bundan sonra geçen bir süreç var. ABD tahminen daha üst perdeden bir tutum beklemiş olabilir lakin bu 4-5 günlük süreçte Türkiye denetimli davrandı. Bu süreçte Cumhurbaşkanı Bahçeli ile görüştü, gerisinden kabine toplandı. Yani bir manada Türkiye’nin kararlılığı gösterildi. Daha sonra da diplomatlardan ikinci açıklama geldi ve Türkiye de bu açıklamayı olumlu buldu. Sonuçta muhalefet bunu Türkiye’nin geri adımı üzere yorumlasa da dünya bunu 10 ülkenin geri adımı olarak algıladı.
“Eğer kararlı duruş sergilenmeseydi, Türkiye diplomat vesayetine boyun eğmiş pozisyonda olacaktı ve bundan sonra bu çeşit çıkışların önü alınamazdı, İçeride ise muhalefetin elinde kullanacağı değerli bir koz olacaktı ve bu da Cumhur İttifakı açısından önemli düşünce yaratırdı.”