Türkiye’deki devlet ve vakıf üniversitelerinde 100’ün üzerinde tıp fakültesi bulunuyor ve buralarda on binlerce hekim adayı eğitim görüyor. Tıp eğitiminin en değerli ayaklarından biri olan anatomi ise yaşanan kadavra sorunu nedeniyle sekteye uğruyor.
ÖN YARGI NEDENİYLE GEREĞİNCE KADAVRA BULUNAMIYOR
Fakültelerin kadavra muhtaçlığı üç halde karşılanıyor: Hastanelerde ölen kimsesizler, istekli bağışçılar ve ithal etme. Bedenin kadavra olarak bağışlanması konusunda dinen bir sakınca olmamasına karşın bu mevzudaki ön yargı ve bilgisizlik nedeniyle tıp eğitimi için kâfi seviyede kadavra bulunamıyor. Türkiye’deki doktor adaylarının Avrupa’dakiler kadar şanslı olmadığını sayılar da ortaya koyuyor. Kadavra-öğrenci oranı Avrupa’da teğe on iken, Türkiye’de bir kadavra başına 30-40 öğrenci düşüyor.
“KADAVRA KADAR AYRINTILI VE DERİN BİR İNSAN BEDENİ ÖRNEĞİ SAĞLANAMIYOR”
Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Anatomi Ana Bilim Kısmı Öğretim Üyesi ve Türk Anatomi ve Klinik Anatomi Derneği Genel Sekreteri Doç. Dr. Prensip Ali Gürses, anatominin öğrenilmesinde en avantajlı eğitim malzemesinin insan bedeni olduğunu, bu yüzden eğitimde kadavraların faal biçimde kullanıldığını söyledi.
Anatomiyi gösteren birçok farklı eğitim gerecinin bulunduğunu lisana getiren Gürses, “Örneğin maketler ya da üç boyutlu yazılımlar var. Her ne kadar bu yazılımlar ve teknoloji belirli bir seviyeye ulaşmış olsa da maalesef kadavra kadar ayrıntılı ve detaylı, insan bedeninin birebir örneği hala tam olarak sağlanamıyor. Eksiklikleri var hem teknolojik eserlerin hem de maketlerin.” dedi.
“TEMİNİ, ÜLKEMİZDE ÖNEMLİ BİR SORUN”
Kadavranın en değerli eğitim kaynağı olduğunu vurgulayan Gürses, kelamlarına şöyle devam etti: “Kadavra temin etmek ülkemizde hala önemli bir sorun. 2012 yılından evvel kadavra olarak yalnızca devlet hastanelerinde ya da çeşitli sıhhat kuruluşlarında vefat eden şahısların, aileleri sahip çıkmadıysa, vücutları kullanılıyordu. Daha sonraki yıllarda bu temin yolu çok azaldı. Bilhassa büyükşehirlerde çok önemli kadavra temin külfeti yaşamaya başladı fakülteler. 2009 yılından sonra İstanbul’da büyük fakülteler hiç kadavra alamamaya başladılar. Bunun öncesinde senede 10-15 civarında alabiliyorlardı. Türkiye’de yalnızca birkaç fakülte bu yolla hala temin yapabiliyor yani kimsesiz kadavra kullanılabiliyor.
Bu badire sürünce Türk Anatomi ve Klinik Anatomi Derneği, 2012 yılında bireylerin hayattayken kendi vücutlarını tıp eğitimine bağışlamalarıyla ilgili bir kampanya başlattı. Kampanya çeşitli faaliyetlerle tanıtılmaya çalışıldı ve enteresan bir biçimde tekrar büyük vilayetlerde başlamak kaydıyla yıllık müracaatlar evvel 10-15’lere, sonra 20-30’lara, en son 2019 yılının sonunda İstanbul, İzmir, Ankara, Mersin’de 50 müracaata kadar yaklaştı. Kadavra temini de bunu 2-3 sene geriden takip etti. 2014-2015 yılından sonra bu esaslı fakülteler senede 2-3 bağış kadavra temin etmeye başladı. En son 2019 yılının sonunda senede 5 kadavra temin etmeye başladılar. Bu daha evvel olmayan bir yol için bir ilerleme oldu. Senede 5 kadavra, 300-350 öğrencisi olan bir fakülte için kâfi mi? Çok düşük bir sayı aslında. Yurt dışında öğrenci-kadavra oranları, 8-10 öğrenciye bir kadavra düşecek formda. Türkiye’de yavaş yavaş bu hususta şuur artmaya başladı fakat hala istenilen seviyede değil.”
“YURT DIŞINDAN 16 BİN DOLARA GETİRİLEBİLİYOR”
“Bu sayı çok daha arttı zira 2016’dan sonra 30’un üzerinde yeni fakülte açıldı ve bu fakültelerin hepsi yurt dışından temin etti. Kimi devlet ve vakıf üniversiteleri, ithal kadavrayı 2 senede bir tekrar alıyor. Büyük üniversitelerde ve birtakım vakıf üniversitelerinde uzmanlık sonrası eğitim için çeşitli kurslar yapılıyor. Bu kurslar için de Türkiye’den temin edilen kadavra sayısı yetersiz olduğu için yurt dışından temin yapılıyor. Bu süreçleri yapan firmalar var bakanlığın onay verdiği. Rastgele bir fakülte bu firmalar ile görüşse, 14 bin 500-16 bin dolar civarı bir maliyetle kadavrayı yurt dışından temin etme bahtları var.”
“VATANDAŞLAR KADAVRA BAĞIŞINA OLUMSUZ BAKIYOR”
Doç. Dr. Unsur Ali Gürses, kadavra bağışı oranlarının düşüklüğünün sebeplerine ait şu bilgileri verdi:
“En büyük ıstırap, kadavra temini için bağış yapılması konusundan vatandaşın gereğince haber dar olmaması. Derneğin yaptığı anketler, vatandaşların yüzde 50 kadarının bağış yoluyla kadavra temin edilebileceğinin farkında olduğunu lakin çeşitli münasebetlerle buna yanaşmadığını ortaya koydu. Bu türlü bir usul olduğunun, bu halde kadavra temin edildiğinin, eğitim ve araştırmada kullanılabildiğinin insanlara yayılması lazım. Birinci derdimiz bu.
İkinci zahmet, tekrar bilgi eksikliğinden çıkan bir şey. Beşerler eğitim sırasında kadavraların nasıl kullanıldığı, sonrasında nasıl defnedildiği konusunda bilgi sahibi olmadıkları için en büyük çekinceleri aslında burada. Eğitim sırasında bedenlerine yapılacak şeyden korkuyorlar. Bunun yapılmasını istemedikleri için büyük bir kısmı olumsuz bakıyor bağış konusuna.”
“DİN ÜLKEMİZDE HEM OLUMLU HEM NEGATİF BAĞIŞ SEBEBİ”
“Çalışmada şöyle bir sonuç çıktı. Bağış yapan şahıslarla görüştük ‘Kendinizi neden bağışladınız?’ diye. Orada din ile ilgili enteresan bir şey var. Bir küme bağışçı büsbütün dini münasebetlerle bağışlıyor. Bu mevzu ile ilgili en bilinen örnek Maide Müddeti’nin 32. ayeti ‘Kim de bir can kurtarırsa bütün insanların hayatını kurtarmış üzere olur.’ Bunu bize yanıt olarak yazan bağışçı da var. Tam aksisi İslami uygulamaları kabul etmeyenler de var. O yüzden din Türkiye’de hem olumlu hem de negatif bağış sebebi.
Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Heyeti’ne e-devlet üzerinden başvurduk. ‘Ben vefat ettikten sonra kendi vücudumu, kadavra olarak kullanılması için bağışlamak istiyorum. Bununla ilgili rastgele bir dini pürüz var mı?’ diye. Verilen yanıt şu haldeydi: ‘Kadavra olarak kişinin vücudunu bağışlamasında dinen bir pürüz yoktur, yalnızca kişinin vücuduna hürmet gösterilmesi kapsamında, gasil, namaz ve defin süreçlerinin sırasıyla yapılması lazım.’ Orada rastgele bir mühlet belirtilmedi. Çabucak yapılıp defnedilmesi gerekmiyor. O yüzden gasil ve namazdan sonra kadavra olarak kullanılıp daha sonra defin sürecinin yapılabileceğini yorumladık. Soranlara da bu halde bilgi verdik.”