İklim değişikliğinin sel, yangın ve kuraklık üzere sonuçlarının verdiği ziyana en açık ülkeler fakir ülkelerden oluşuyor.
Dünya başkanlarından iklim değişikliğine karşı yeni adımlar atmalarının beklendiği Glasgow’daki 26. BM İklim Değişikliği Konferansı’nda (COP26) fakir ve küçük ülkelerin muhtaçlıklarının karşılanması hayati değer taşıyor.
Gelişmekte olan ülkeler ne istiyor?
Varlıklı ve gelişmiş ülkelerden talepleri şöyle:
- Karbon salımını azaltmak ve iklim değişikliğinin tesirlerine adapte olabilmek için yıllık 100 milyar dolarlık bir fon.
- 2050’den çok daha evvel sera gazı salımı için net sıfır amaçlarının ilan edilmesi. ABD, Avustralya ve AB ülkeleri üzere büyük sera gazı salımı yapan ülkeler için daha net maksatlar belirlenmesi.
- Fakir ülkelerin artan deniz düzeyi yahut seller üzere olaylardan kaynaklanan ziyanının tazmin edilmesi.
- Ülkelerin evvelki muahedeleri nasıl uygulayacağına dair kuralların netleştirilmesi.
Fakir ülkelerin önderleri, varlıklı ülkelerin evvelki kelamlarını tutmaması nedeniyle öfkeli.
Kenya Devlet Lideri Uhuru Kenyatta, “Yeni kelamlar vermeden evvel eski sözlerinizi tutmaya başlayın” diyor.
İklim değişikliği nedeniyle en fazla risk altında olan ülkeler hangileri?
Fakir ülkelerin tarihi karbon salımındaki hissesi çok düşük. Yeni salımlarda da dünyanın en güçlü yüzde 1’i, en fakir yüzde 50’sinin toplamından daha fazla karbon salımına yol açıyor.
En fakir ülkeler geçinmek ve besin için tabiata daha fazla bağımlı olduğundan, iklim değişikliğinin tesirleriyle başa çıkabilmek için kâfi maddi kaynağa sahip olmadıklarından çok hava olaylarının tesirlerine daha açıklar.
Son 50 yılda çok hava olaylarından kaynaklı ölümlerin üçte ikisi en fakir 47 ülkede gerçekleşti. Bu olaylara kuraklık, yangınlar ve seller de dahil.
Güçlü ülkeler ne yapıyor?
2009’da varlıklı ülkeler, kamu ve özel kaynakları kullanarak 2020 prestijiyle fakir ülkelerin bu gereksinimlerine yönelik yılda 100 milyar dolarlık bir fon ayırma kelamı vermişti.
Bu para hem karbon salımını azaltmaları hem de iklim değişikliğinin tesirlerine karşı hazırlanmaları içindi.
Lakin bu amaç tutturulamadı. 2019’da 80 milyar dolara ulaşılırken 100 milyar dolar gayesinin 2023’te gerçekleşebileceği açıklandı.
Fakir ülkelere yönelik kelamların nasıl tutulacağına dair bir mutabakata varmak, global ısınmayı 1,5 derece ile kısıtlayabilmek için son derece kıymetli.
Glasgow’da mevzuyla ilgili konuşan Malavi Devlet Lideri Lazarus Chakwera, “Bu bir hayır işi değil. Ya parayı ödersiniz ya da bizimle birlikte can verirsiniz” diyor.
İngiltere Başbakanı Boris Johnson da Glasgow’daki dört önceliğinden birinin, varlıklı ülkelerin verdiği 100 milyar dolarlık kelamı tutmasını sağlamak olduğunu söylüyor.
Johnson, varlıklı ülkelerin kuşaklar boyunca çevreyi kirleterek kâr ettiğini, bunu da çoklukla gelişmekte olan ülkelerin ziyanına yaptığını ve bu yüzden gelişmekte olan ülkeleri teknoloji, uzmanlık ve para ile destekleme vazifesi olduğunu belirtiyor.
Küçük ülkelerin önündeki maniler neler?
Pasifik Okyanusu’ndaki ada ülkelerini bir ortaya getiren Pasifik Bölgesel Etraf Programı isimli örgütün sekreteri Tagaloa Cooper, “Hayatta kalmak için müzakere ediyoruz” diyor.
Bu ülkelerden kimileri deniz düzeyinin yükselmesinden en çok etkilenecek ülkeler ortasında yer alsa da maddi imkanlarının kısıtlı olması, Cooper’a nazaran COP26’ya delege göndermeyi kimileri için bir “lüks” durumuna getiriyor:
“En çok ziyan görme ihtimali olan kümelerin bir kısmı bu müzakerelerde sesini duyurabilmek için çaba etmek zorunda kalıyor.”
Glasgow’u 120’den fazla dünya başkanının ziyaret etmesi bekleniyor Olay sayılarının düşük olduğu bu ülkelerin bir kısmı için Glasgow’a inançlı bir biçimde ulaşmak da şiddetli.
Pasifik Okyanusu’ndaki ada ülkelerinden sırf dördü devlet liderlerini COP26’ya gönderebildi.
Geri kalanları ise daha küçük takımlar ve büyükelçiler ile temsil ediliyor.
Toplantılara uzaktan katılan müzakerecilerin bir kısmı ise 13 saate kadar çıkabilen saat farklarının kendilerini zorladığını belirtiyor.
Gelişmekte olan ülkeler nasıl bir müzakere yürütüyor?
Gelişmekte olan ülkeler çoklukla memleketler arası sahnede daha az kelam sahibi olduğu için kümeler yahut bloklar halinde bir ortaya gelmeyi tercih ediyor.
Senegal, Bangladeş ve Yemen üzere ülkelerin oluşturduğu ve bir milyar kişiyi temsil eden En Az Gelişmiş Ülkeler Kümesi’nin lideri, Bhutanlı Sonam Wangdi, “Bu ülkelerin öncelikleri ve çıkarları denk geldiğinde güçlü pazarlıklar yürütebildiğini” söylüyor ve ekliyor:
“Bu kriz bir kriz üzere ele alınmıyor. Bunun Glasgow’da değişmesi lazım.”
Bhutan ülke topraklarının yüzde 60’ında ormanları muhafaza kelamı verdiÜlkeler bir mutabakata varacaksa BM İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi’ni imzalamış 197 BM üyesinin de onayı gerekiyor.
Bu da mutabakatın hem güçlü hem de fakir ülkeler tarafından kabul edilmesi gerektiği manasına geliyor.
Dünya önderleri Sudan ve Tuvalu üzere birkaç fakir ülkenin itirazı nedeniyle 2009’da Kopenhag’da yasal olarak bağlayıcılığı bulunan bir mutabakata varamamıştı.
