Mahfi Eğilmez*
Bir iktisatta vergi gelirlerindeki otomatik artışın iktisat üzerinde zıt tesir yaratarak büyüme suratını düşürmesine mali sürüklenme (fiscal drag) deniyor. Mali sürüklenme çoklukla enflasyonist devirlerde ortaya çıkar. Enflasyon, gelirlerin nominal olarak (görünürde) artmasına ve şahısların, artan oranlı tarife nedeniyle giderek daha yüksek vergi oranlarına girmelerine ve hasebiyle daha fazla vergi ödemelerine yol açar. Gerçek gelirleri artmadığı halde daha fazla vergi ödedikleri için kullanılabilir gelirleri düşen şahıslar, ister istemez tüketim harcamalarını azaltmak zorunda kalırlar. Bu gidişin sonucu olarak da iktisatta toplam talep düşer. Talep düşüşü GSYH’nin de düşmesine yol açar. Sonuçta iktisatta enflasyonla birlikte resesyona yani slumpflasyona hakikat gidiş başlayabilir.
Bu türlü bir durumda uygulanacak maliye siyaseti, vergi tarifelerinin enflasyondan ötürü görünürde artan gelirleri vergilemeyecek biçimde tekrar düzenlenmesini gerektirir.
2020 ve 2021 yıllarını örnek alarak Türkiye’deki durumu inceleyelim. 2020 yılında Türkiye’de yaşanan enflasyon yüzde 12,28 oldu. 2020 yılı gelirlerinin vergilendirilmesinde uygulanan gelir vergisi tarifesi ile 2021 yılı gelirlerine uygulanacak olan gelir vergisi tarifesini aşağıdaki tabloda alt alta sunuyorum.
İki tablo birlikte incelendiği vakit 2021 yılı gelirlerine uygulanan tarifenin 2020 yılına uygulanan tarifeye nazaran yumuşatılmış olduğunu görebiliyoruz. Örneğin 2020 yılında 22 bin liraya kadar gelirlere yüzde 15 oran uygulanmakta ve gelir 22 bin lirayı aştığında üst orana geçmektedir. Buna karşılık 2021 yılında 22 bin lira yerine 24.000 TL’lik kısma yüzde 15 oran uygulanmaktadır. Tarifenin başka oranları da gelir ölçüleriyle birlikte incelendiğinde birinci dilimdekine emsal ayarlamalar yapıldığı görülmektedir.
Bu inceleme bize 2021 yılı gelirlerinin enflasyondan etkilenerek mali sürüklenmeye kapılmasını önlemek için tarifede yumuşatmaya gidildiğini göstermektedir. Örneğin tarifenin yüzde 15’lik birinci oranına bakarsak 2020 yılından 2021 yılına geçişte tarife yumuşaması (24.000 – 22.000) / (22.000) = % 9,1 oranındadır. Halbuki 2020 yılında yaşanan enflasyon yüzde 12,8 oranında olmuştur. Burada tarife yumuşaması gerçekleşen enflasyonun 3,7 puan altında olmuştur. Bir öbür tabirle tarife yumuşatılması gerçekleşen enflasyonun yaklaşık yüzde 23 altında yapılmıştır. Şayet tarife yumuşatılması enflasyon oranı kadar (yüzde 12,28) yapılmış olsaydı 2021 yılı tarifesinde yüzde 15’lik birinci dilimin 24.000 TL değil 24.816 TL olması gerekecekti. Bu durumda 2021 yılında enflasyona nazaran daha düşük oranda bir mali sürüklenme kelam konusu olacak demektir.
Bu noktada gerçek enflasyonun hangi oranda olduğu tartışması devreye giriyor. TÜİK, TÜFE’yi Ekim ayı prestijiyle yıllık yüzde 19,89 olarak açıkladı. Yılın da aşağı üst bu oranlarda tamamlanacağı anlaşılıyor. Buna karşılık ENAGrup isimli araştırma gurubu tıpkı periyotta enflasyonu yüzde 49,87 olarak hesapladı. Şayet TÜİK’in hesabını temel alacaksak 2022 yılında yüzde 15’lik dilimin 28.800 TL, şayet ENAGrup’un enflasyon hesabının yanlışsız olduğunu kabul edersek yüzde 15’lik dilimin 36.000 TL’den başlaması ve başka dilimlerin de buna nazaran şekillenmesi gerekecekti, meğer yüzde 15’lik dilim 24.000 TL’den başlatılmaktadır.
Bu durumda 2022 yılında büyümenin 2021 büyümesine nazaran en az üçte bir oranında düşük kalacağını iddia etmek yanlış olmayacaktır.
*Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan motamot alınmıştır.