Kamu Harcamaları İzleme Platformu (KAHİP) tarafından hazırlanan “Türkiye’de etraf müdafaa ve iklim değişikliği ile uğraşa ayrılan kamu kaynaklarının izlenmesi: 2021 bütçesi bir değişikliğe işaret ediyor mu?” isimli rapor yayımlandı.Raporda, Çevre Muhafaza ve İklim Değişikliği (ÇKİD) ilgili 2021 yılında ayrılan bütçenin merkezi idare bünyesindeki sekiz kurum için 43 milyar TL; 14 büyükşehir belediyesi için ise 24 milyar TL civarında olduğu bilgisi paylaşıldı.
Bu bütçenin Milli Savunma Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü gibi kurumların bütçe ve harcamaları ile karşılaştırıldığında epey yetersiz olduğunun anlaşıldığı ve ÇKİD ile ilgili özel ek bütçenin gerekli olduğu belirtildi.
Raporda 10 değişik kurumdan 16 kişinin ortak eseri olarak kaleme alındı. Raporda sekiz merkezi idare kurumu ve 14 büyükşehir belediyesi ve bağlı kurumlarının etraf müdafaa ve iklim değişikliği ile ilgili 2021 bütçeleri izlendi ve 2018-2020 periyodunun bütçeleri ile karşılaştırıldı.
Raporda şu noktalara vurgu yapıldı:
-ÇKİD ile ilgili 2021 yılında ayrılan bütçe, merkezi idare bünyesindeki sekiz kurum için 43 milyar TL; 14 büyükşehir belediyesi için ise 24 milyar TL civarında olmuştur. Bu bütçenin Karayolları Genel Müdürlüğü (KYGM), Ulusal Savunma Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü üzere kurumların bütçe ve harcamaları ile karşılaştırıldığında epeyce yetersiz olduğu anlaşılmaktadır.
-ÇKİD ile ilgili özel ek bütçe gereklidir. Global ısınmaya olumsuz tesiri bulunan kurumların bütçelerinin içinden de iklim değişikliği ile çaba için bir kaynak ayrılması düşünülmelidir. Örneğin nükleer ve hidrolik güçten güneş ve rüzgar gücüne aktarılabilecek kaynaklar bulunmaktadır. Sera gazı üretiminde ve tabiata verilen zararlarda en büyük hisseye sahip olan karayolları yerine demir yollarının inşasına ve kentlerdeki raylı sistemlere kaynak ayrılabilir.
-Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı 2021 bütçesi incelendiğinde, bütçenin %70’inin şehircilikle ilgili olduğu görülmektedir. Bakanlığın gerçekleşmiş harcamalarına bakıldığında ise şehircilik için yapılan harcamaların, toplam bakanlık bütçesinin %95’ine ulaştığı (2019 yılı için) görülmektedir. Bu nedenle Bakanlığın şehircilik ile ilgili bütçesinden etraf müdafaa ve iklim değişikliği ile ilgili bütçesine aktarma yapılabilir.
-Tarım ve Orman Bakanlığı’nın en değerli harcama kalemi çiftçilerin desteklenmesine yöneliktir. Bu takviyeler iklim değişikliği ile uğraşta kıymetli olan organik tarım, yerelin kurallarına uyumlu ve sıcağa sağlam eserlerin ekimi, metan gazı azaltımı ve kompost üretimi uygulamalarına yönlendirilebilir.
-Devlet Su İşleri’nde (DSİ), hidrolik güç ve ziraî sulama kaynaklı bütçe artışı gözlemlenmiştir. DSİ 2020 Performans Programı’nda 2 milyon hektarlık bir alanın sulanması için üç yıl mühletle toplam 15 milyar TL ayrılmışken; 2021 Performans Programı’nda, üç yıl mühletle toplam 30 milyar TL’nin üzerine çıkmaktadır. DSİ’nin performans programlarında yer alan göstergeler incelendiğinde farkın nereden kaynaklandığı anlaşılamamaktadır. Ayrıyeten, bu tesislerin inşaat ihalelerinin TOKİ tarafından gerçekleştirilecek olması izaha muhtaç bir mevzu olarak karşımıza çıkmaktadır.
-2020-2021 yılları ortasında görülen toplam ÇKİD bütçesindeki artışın ikinci kıymetli kaynağı, Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığı’nın kent içi ulaşım sistemlerinin artırılmasına yönelik amaçlara ayırdığı bütçedir. Bu olumlu gelişme, bakanlığın bağlı kurumu olan KYGM’ne ayrılan bütçe ile karşılaştırıldığında manasını yitirmektedir. Bakanlığın bütçesindeki ÇKİD ile ilgili amaçların oranı %27, karayolları ile ilgili amaçların oranı ise %66 civarında olduğu görülmektedir. Karayollarının gelişimine dayalı büyümeci iktisat siyasetinin sera gazı salınımına olumsuz tesiri dikkate alınarak gözden geçirilmelidir.
-Orman Genel Müdürlüğü (OGM), maliyet hesabı ile yönetilemeyecek olan ormanları korumakla vazifelidir. OGM’nin orman yangınları ile ilgili her türlü tedbiri alabilmesi, müdahale için gerekli araç ve donanımı kiralamak yerine envanterinde müdahaleye hazır durumda bulundurması kıymetlidir. Halbuki OGM’ye bütçeden ayrılan kaynak çok düşüktür. OGM’nin ormanların kiralanmasına ve orman eserlerinin satışına dayalı gelir elde etme yaklaşımının değişmesi, orman yangınlarıyla çabada aktifliği artıracaktır.
-Çalışma kapsamında, bütçesi en büyük 14 büyükşehir belediyesi (BB) ve bağlı kurumlarının (BK) performans programları farklı başka incelenmiş ve ÇKİD ile ilgili ayırdıkları bütçe hesaplanmıştır. Buna nazaran, 14 BB’nin ve BK’nın toplam ÇKİD bütçeleri 2021 yılı için 24 milyar TL civarında olduğu saptanmıştır. 2018 sabit fiyatı ile incelenen ÇKİD bütçelerinde, 2018-2020 yılları ortasında bir artıştan kelam edilemezken, 2021 yılında azalma olduğu görülmüştür. Giderek ağırlaşan iklim yıkımı şartlar altında, kentlerin sera gazı salınımına tesirleri dikkate alındığında, etraf müdafaa ve iklim değişikliği ile çaba konusuna ayrılan bütçenin enflasyon karşısında erimesi kabul edilemez.
-14 BB ve BK’nın 2021 performans amaçları azaltım, ahenk, atık ve başka etraf açısından sınıflandırıldığında esasen çok düşük olan ÇKİD bütçesinden azaltıma ayrılan hissenin en düşük bütçe kalemi olduğu görülmektedir. Halbuki, global ısınma ve iklim krizine kıymetli tesiri olan kentlerin, azaltım amaçlarının daha değerli bir hisseye sahip olması beklenmelidir.
-14 BB ve BK’nın ÇKİD bütçeleri incelendiğinde, belediyelerin bütçelerini klâsik belediyecilik anlayışı içinde, ulaşım sıkıntısını çözme, su bulma, katı ve sıvı atık toplama, insanların kullanımına büyük ölçüde kapalı alanlarda çim yüklü yeşil alan ve peyzaj düzenlemesi üzere faaliyetler için harcadıkları görülmektedir. Bunların dışındaki yenilenebilir güç üretimi ve kullanımı, güç verimliliği, ziraî ve hayvansal sera gazı azaltımı, sera gazı ölçümü, iklim hareket planı yapılması ve uygulanması; yağmur suyu geri kazanımı, suyun verimli kullanımı, uyumlu tarım ve hayvancılık, iklime bağlı afet / taşkın erken ikaz sistemi; atık verimliliği ve geri kazanım üzere maksatlara ayrılan bütçeler yok denecek kadar küçüktür.
-Geçtiğimiz on yıllarda, Türkiye’de, yaşanan kent yoksulluğuna bağlı olarak toplumsal belediyecilik alanında gelişme sağlanmıştır. Global ısınma ve yaşanan iklim krizinin kentler üzerindeki tesirleri ve kentlerin bu krize katkıları birlikte düşünüldüğünde, bu çalışma çerçevesinde incelenen bütçelerde iklim değişikliği ile gerçek bir gayret için gerekli kalemlerin eksikliğine vurgu yapılmaktadır. Çalışmada, eksikliği belirtilen maksatları içerecek bir “yeşil belediyecilik” yaklaşımının büyükşehir olsun olmasın tüm belediyelerin gündemine ana akım olarak girmesi ve tüm lokal idarelerin iklim krizine karşı ivedilikle harekete geçmeleri gerektiği vurgulanmaktadır.
Rapora ulaşmak için
