Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Suriye’ye yeni askeri harekât için hazırlıklara başlayıp tezkereyi Meclis’ten geçirmesinin üzerinden üç hafta geçmesine karşın beklenen atılım gelmezken operasyon planının alana kıymetli yansımaları oldu.
10 Ekim’de Mare’da bir asker ve iki polisin hayatını kaybettiği hücumdan sonra Fırat Irmağı’nın batısında Menbic ve Tel Fırat, doğusunda Kobani, Ayn İsa ve Tel Temir’in gayeye konulduğunu gösteren açıklamalar sürerken belirli yerlere askeri sevkiyatlar yapıldı.
Bu süreçte temas sınırlarında “atış serbest” denildi. Ama bu hareketlilik bir askeri harekâta dönüşmedi.
Rusya ve ABD yeni bir harekâta yeşil ışık yakmadıkları üzere alanda önleyici ya da caydırıcı durumlara yöneldi. Müdahale hazırlıkları, ABD ile iştiraki koruyan Kürtlerin liderliğindeki Kuzey ve Doğu Suriye Özerk İdaresi’ni seçeneklerini yine değerlendirmeye itti.
Rus-Amerikan atılımları ne manaya geliyor?
Bu kritik tırmanış karşısında Amerikan tarafı Kürtlere takviyenin sürdüğünü hissettiren kimi adımlar attı.
2019’daki Barış Pınarı Harekâtı’ndan beri daha güneyde Deyr el Güç ve Haseke kırsalında varlık gösteren Amerikan güçleri M-4 yolunun doğu yakasını tutan Tel Temir’e asker konuşlandırdı. Bu atılım Türkiye’ye “Gelme” iletisi olarak algılandı.
13 Kasım’da ise Yakın Doğu İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Ethan Goldrich başkanlığında bir ABD heyeti bölgeye gitti. Heyet Suriye Demokratik Güçleri (SDG) Genel Kumandanı Mazlum Abdi, Suriye Demokratik Meclisi Lideri İlham Ahmed ve Yürütme Meclisi Eş Liderleri Berivan Halid ve Abdulhamid el Mehbaş’la görüşüp dayanağın süreceğini teyit etti.
ABD Merkez Kuvvetler (CENTCOM) Kumandanı Orgeneral Kenneth McKenzie de Afganistan senaryosunun Suriye’de tekrarlanmayacağını göstermek için 10 Eylül’de Mazlum Abdi’ye konuk olmuştu.
Rusya ise İdlib’e karşı Kobani pazarlığı yaptığı tezlerine karşın Kürtlere “Türkiye ile mutabakat olmadı” bildirisi verdi. Daha değerlisi bununla yetinmeyip alanda caydırıcı kapasite artışına gitti.
Rusya, Haseke’nin kuzeybatısı, Tel Temir, Ayn İsa, Kobani, Menbic ve Halep’in kuzeyinde temas sınırlarına yanlışsız Suriye ordusu ile askeri tatbikatlar yaptı. Bu sırada Rusya, ABD’nin denetim alanı olarak görülen Fırat’ın doğusundaki Kamışlı Havaalanı ile Rakka tarafındaki Tabka Hava Üssü’ne savaş uçakları indirdi.
Hatta Suriye İnsan Hakları Gözlemevi’ne nazaran Tabka’ya S-300 füze savunma sistemi yerleştirildi.
Ayrıyeten Fırat’ın doğusu ve batısında Türk ordusu ve “Suriye Ulusal Ordusu” milisleriyle temas sınırlarında Rus askeri polis güçlerinin sayısı artırıldı.
El Vatan gazetesine nazaran Suriye ordusu da Tel Rıfat ve Halep’in kuzeybatısında yeni sevkiyatlarla güçlerini tahkim ederken Kobani tarafında Türkiye sonuna yeni birlikler gönderdi. Bu durum Kürtlerin denetim ettiği alanların peyderpey Suriye ordusuna bırakıldığı manasına geliyor.
Bütün bu ataklar Rusya’nın artık Suriye ordusunun bulunduğu alanlara Türkiye’nin girmesini istemediği ve Fırat’ın doğusundan gelip Halep üzerinden Lazkiye’ye inen M-4 otoyolunu etkileyecek yeni bir saha gerçekliğine müsaade vermeyeceğini gösteriyor.
Rusya, Kürtleri nereye götürüyor?
Rusya, Türkiye’nin müdahale baskısını avantaja çevirdiğini gösteren iki şey yapıyor:
Birincisi hudut çizgileri başta olmak üzere Suriye ordusunun Fırat’ın doğusundaki varlığını artırıyor.
İkincisi ise Kürtleri Şam’la uzlaşmaya itecek şartları olgunlaştırıyor.
2018’de Zeytin Kısmı Harekâtı şimdi başlamadan evvel Kürtlerin Afrin’i Suriye ordusuna bırakması tarafında yürütülen pazarlıklar başarısız olmuş; Rusya sonunda Türkiye’ye yol vermişti. Sonraki yıl Barış Pınarı Harekâtı sırasında ise Kürtleri, Suriye idaresine itme atağı kısmen sonuç vermişti.
Barış Pınarı Harekâtı’nı Ras’ul Ayn (Serê Kaniyê) ve Tel Ebyad (Grê Sipî) ile sınırlayan 22 Ekim 2019 Soçi Mutabakat Muhtırası, SDG’nin hudut çizgilerini Suriye ordusuna bırakıp 30 km güneye çekilmesini temin ediyordu.
Lakin sahanın paylaşıldığı bu kısmi uzlaşıya karşın özerk idare ve SDG’nin geleceğini belirleyecek müzakere sürecine geçilememişti.
Geçtiğimiz Ekim ayında Türkiye yine “Bir gece apansız gelebiliriz” ayarına geçince Kürt temsilciler, Rusya’nın rolüne vurgu yapan ve tahlilin adresinin Şam olduğunu belirten müzakereye daha istekli açıklamalar yaptı.
Bir mühletten beri Amerikalılar, Türkiye’nin itirazlarını geriletmek ve Suriyeli rakip Kürtler ortasında birliği sağlamak için SDG’nin PKK’li takımlardan ayrışmasını, bilhassa Türkiye’den gelenlerin bölgeyi terk etmesini istiyordu.
Ne var ki özerkliğin güçle çökertilmesi ihtimali karşısında Rusya’nın rolü ve Şam’la tahlilin ehemmiyeti öne çıktı. Bu iki kanala yönelik diyalogu sürdürmek için SDG’de vazife değişimi gündeme geldi. Bu çerçevede teyit edilmese de birkaç sefer Mazlum Abdi’nin yerine Mahmud Reş’in ismi geçti.
Mazlum Abdi’nin ABD’yle yakın mesaisinin Şam ve Moskova nezdinde sorun teşkil etme ihtimali bu değişiklik arayışının bir yüzünü; “general” ödülüyle yıldızlaştırılmasının örgüt içinde yol açtığı kaygılar de öteki yüzünü oluşturuyor.
Nihayetinde Türkiye’nin operasyon tazyikine paralel olarak Kürtlerin Ruslarla toplantıları sıklaştı.
Kürtler Türkiye’nin müdahale planının önlenmesi konusunda ABD ve Rusya’ya umut bağlarken Şam’la yeni bir diyalog teşebbüsüne peşinen “Evet” dedi. Hatta Şam’da görüşmelerin başladığına dair haberler geldi. Lakin Ankara’nın PKK çizgisindeki Kürtlerin denklemde kalmasını sağlayan bu tıp bir sürece de tahammülü yok.
Rusya ve ABD ortasındaki gelgitler nereye kadar?
Sıkıntı vakitlerde özerk idaredeki aktörler, ABD ile Rusya ortasında istikrar gözeten siyasette ayar tutturmakta zorlanıyor.
Kürtlerin Ruslara yöneldiği bir sırada ABD’den gelen bölgenin terk edilmeyeceği ve Türkiye’nin muhtemel askeri harekatlarına karşı yeşil ışık yakılmadığı tarafındaki iletiler Şam’la diyalog arayışının biraz tavsamasına yetti.
Hatta lokal kaynaklara nazaran Eylül’de evvel Moskova sonra Washington’da görüşmelerde bulunan İlham Ahmed, Moskova’ya planlanan ikinci geziyi Türkiye’ye karşı Rus-Amerikan durumlarının sonuçlarını görmek için biraz sürüncemeye bıraktı.
Bununla birlikte Rusya ile ABD ortasında sıkışan Kürtlerin tercih yapmasını kolaylaştıracak yeni bir durumdan kelam edilebilir.
ABD Lideri Joe Biden ile Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ortasında 16 Haziran’da Cenevre’deki birinci görüşmeden sonra Suriye özelinde Rus-Amerikan diyaloğu Moskova’nın izlediği stratejinin önünü açacak formda ilerliyor.
Rus hava ögelerinin Fırat’ın doğusuna taşınması karşısındaki Amerikan sessizliği Suriye evrakının Rusya’ya bırakılma eğilimini teyit ediyor. İlham Ahmed başkanlığındaki heyetin Washington’dan Şam’la diyalog fikrine takviye alarak dönmesi de bunun bir öbür teyidi.
Şarkul Avsat gazetesine nazaran Biden idaresi Suriye’de önceliklerini nihayetinde belirledi. Buna nazaran yeni strateji Donald Trump periyodunun tersine İran’ın Suriye’den çıkarılması gayesini kapsamıyor.
- BAE Dışişleri Bakanı’nın Şam ziyareti Suriye için neden kıymetli?
- Suriye’de savaşın 10 yılında 10 kritik dönüm noktası
- Suriye’de ABD esnekliği: Çekilmek mi, oyunu yine kurmak mı?
ABD’nin Suriye’nin kuzeydoğusunda kalmaya devam ederek Irak-Şam İslam Devleti’yle (IŞİD) savaşı sürdürmesi, insani yardım geçişinin garantilenmesi, ateşkesin korunması, insan haklarının desteklenmesi, kitle imha silahlarının önlenmesi ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun 2254 sayılı karar uyarınca tahlil sürecinin ilerletilmesi yeni öncelikler olarak sıralanıyor.
Gayelerle ilgili profili düşüren bu yaklaşım kaçınılmaz olarak Rusya’nın oyun kuruculuğuna daha fazla alan açıyor. Biden’ın yine Suriye Özel Temsilcisi atamayıp belgeyi verdiği Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Kurulu Ortadoğu ve Kuzey Afrika Koordinatörü Brett McGurk, Arapların Şam’la olağanlaşmasını bloke etmek yerine bu adımların şartlara bağlanmasından yana.
Kürtlerin statü arayışını Şam’a taşıması da bu yaklaşımla çatışmıyor. Ve McGurk bu diyaloğu Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Verşinin ve Suriye Özel Temsilcisi Aleksander Lavrentyev ile yürütüyor.
Erdoğan’ın McGurk’u direkt amaç almasının nedeni Kürtlere yakın görülen bir bürokrat üzerinden Suriye evrakının Amerikan-Rus alanına dönmüş olmasıydı.
Erdoğan 13 Kasım’daki son açıklamasında “Sınırlarımızın üzerine kurduğumuz güvenlik çizgilerini birleştireceğiz” diyerek Fırat ile Dicle ortasındaki bölgeyi büsbütün kapatma gayesinden vazgeçmediğini vurgulamış oldu.
Mevcut şartlar buna müsaade vermese de müdahale planının daima gündemde tutulması sahayı şöyle ya da bu türlü şekillendirebiliyor.