Türkiye’de son aylarda yaşanan gelişmeler, Batılı ülkelerin başşehirlerinde ve niyet kuruluşlarında, “Erdoğan iktidarı artık sona mı yaklaşıyor?” sorusunu gündeme taşıdı.
Erken seçim beklentileri, iktisatta giderek artan meseleler, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın sıhhat durumu ile ilgili medyada çıkan haberler, uzmanların farklı yorumlarını ve öngörülerini beraberinde getiriyor.
Türkiye’yi yakından takip eden Amerikalı uzmanlardan Nicholas Danforth, Türkiye siyasetinde büyük bir belirsizlik sürecine girildiğini söyledi.
Atina merkezli Avrupa ve Dış Siyaset Vakfı’nın (ELIAMEP) Türkiye analistlerinden olan Danforth, gidişat konusunda çok optimist olmamakla birlikte gelişmelerin dikkatle izlenmesi gerektiğini kaydett
Danforth, “İçinden geçtiğimiz süreci hakikat anlamak sıkıntı. Pek çok gözlemci Erdoğan’ın önümüzdeki seçimde demokratik olarak mağlup olacağına daha fazla ikna olmuş gözüküyor. Lakin birebir vakitte çok sayıda gözlemci de, Erdoğan’ın iktidarını otokratik bir biçimde koruma edebilmek ismine elinden geleni gerisine koymayacağından emin konuşuyor” tabirlerini kullandı.
Kritik bir periyoda girildi
Parlamenter demokrasiye dönüş davetiyle AKP iktidarı üzerindeki erken seçim baskısını ağırlaştıran siyasi muhalefet, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 19 yıllık iktidarında sona yaklaşıldığından emin görünüyor.
Anketler de Erdoğan’a dayanağın giderek azaldığını, mevcut konjonktürde yapılacak seçimlerden galip çıkmasının mümkün görünmediğine işaret ediyor.
ABD’li Türkiye uzmanı Lisel Hintz’e nazaran Erdoğan’ın inşa ettiği “rekabetçi otoriter rejim” kurumsal bakımdan hiç olmadığı kadar güçlenmiş olsa da kendisinin siyasi pozisyonu hiç olmadığı kadar zayıflamış durumda.
Johns Hopkins Üniversitesi Öğretim Üyesi olan Hintz, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, “Türkiye’de Erdoğan’ın otoriter rejiminin kendisini konsolide etmesine tanıklık ediyoruz lakin bu rejim birebir vakitte felç durumda. Bu nedenle son derece kritik bir sürece girildi” formunda konuştu.
Gözler Erdoğan’ın ataklarında
Hintz’e nazaran Türkiye’de önümüzdeki süreçte yaşanacak gelişmelerin seyri Erdoğan’ın, muhalefet üzerindeki baskıyı artırıp artırmayacağına ve seçimleri erteleme, ya da hile yoluyla seçimleri kazanmaya çalışmak üzere formüllere başvurup başvurmayacağına bağlı.
“Usulsüzlüklere ve manipülasyonlara sahne olan 2017 anayasa değişikliği referandumu, 2018 cumhurbaşkanlığı seçimleri ve son olarak da net bir biçimde 2019 yılındaki İstanbul lokal seçimlerinde yaşananlar, AKP’nin ne kadar ileriye gidebileceği konusunda biz siyasi analistler ve akademisyenler için değerli işaretler veriyor” diyen Hintz, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Yüksek Seçim Heyeti üzerinde tesirlerini kullanarak İstanbul seçimlerini iptal ettirdiler. İmamoğlu’ndan seçim galibiyetini çalmaya çalıştılar, evet sonunda başaramadılar ancak buna giriştiler. Bu nedenle artık Erdoğan’ın 2019 seçimlerinden kendi lehine kullanmak üzere ne çeşit dersler çıkardığı ve bunları iktidarını koruyabilmek ismine nasıl hayata geçireceğine dikkatlice bakmak lazım. 2018 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de misal usulsüzlük ve manipülasyonlara tanıklık ettik. Muhalefetin adayı Muharrem İnce seçim gecesi ortadan kayboldu, Erdoğan’ın seçimleri kazandığının ilanı, TV’den okunan iletisiyle yapıldı… Bunlar çok olağan değil. Rekabetçi otoriter rejimler işte bu tıp yollara başvurarak sonuçları kendi lehine çevirebiliyor.”
Genç seçmen değişim istiyor
Anketler Türkiye’de genç nüfusun siyasi tansiyonlardan, baskılardan, ekonomik sıkıntılar ve işsizlikten büyük rahatsızlık duyduğunu, gençlerin büyük bir kısmının değişim istediğini ortaya koyuyor.
18-35 yaş ortasında yaklaşık 20 milyon seçmen bulunuyor ve birinci seçimlerde milyonlarca gencin birinci kere oy kullanacak olması, siyaseti şekillendirebilecek değerli bir faktör olarak görülüyor.
Lisel Hintz, bilhassa genç seçmenlerde AKP’ye yönelik önemli bir hoşnutsuzluk olduğuna dikkat çekerken, “Türkiye’de gençler korkmuyor, son derece şuurlu, beklentilerini ve isteklerini çok net lisana getiriyorlar, iktisadın içinde bulunduğu durumun bilincindeler ve gelecekle ilgili çok büyük telaşları, ümitsizlikleri var. Erdoğan ise gençlerin telaşlarını ciddiye almak zorunda olduğunun farkında ya da şuurunda bile değil. AKP, TikTok, YouTube görüntüleri yaparak onlara ulaşmaya çalışıyor” görüşünü aktardı.
“Erdoğan’ı sıkıntı günler bekliyor”
Erdoğan’ın popülaritesinin son periyotta çok önemli biçimde gerilediğine işaret eden ABD’li uzman, gelinen noktada seçmenlerin yüzde 50’sinin dayanağını almasının mümkün görünmediğini, kendisini çok daha güç günler beklediğini söyledi.
Ekonomik meseleler, TL’nin kıymet kaybı, yüksek enflasyon, yüksek işsizlik üzere çok geniş kitleleri etkileyen çalkantıların yaşandığına işaret eden Hintz, AKP’nin geçmişteki siyasi popülaritesinin büyük ölçüde ekonomik refah seviyesini yükseltmesinden kaynaklandığını, bugün ise bu tablodan eser kalmadığını kaydetti.
Amerikalı uzman, “Artık domates ve soğan almakta dahi zorlanan toplum, AKP’deki yolsuzlukların, haksız karların makul kısımları nasıl zenginleştirdiğini, servetine servet kattığını görüyor, halkın Erdoğan’a yansısı ve öfkesi artıyor” görüşünü lisana getirdi.
“Ekonomik kriz kaynaklı siyasi dönüşüm muhtemel”
Londra merkezli Dış Siyaset Merkezi (FPC) araştırmacılarından Emre Çalışkan da iktisattaki berbata gidişatın Türkiye’de bir siyasi dönüşümü tetikleyebilecek nitelikte olduğu görüşünde.
Türkiye’de yaşanan ekonomik istikrarsızlık periyotlarında, günümüzde olduğu üzere yolsuzluk, mafya ve derin devlet tartışmalarının su yüzüne çıktığına işaret eden Çalışkan, “Türkiye’de genelde ya siyasi darbeler ya da ekonomik krizler sonrasında siyasi dönüşümler yaşanıyor. Şu andaki gelişmeler ise AKP’nin iktidara geldiği 2001’den evvelki süreci hatırlatıyor ve ekonomik kriz kaynaklı bir siyasi dönüşüm yaşanması olası görünüyor” diye konuştu.
TL’nin süratle paha kaybı, yüksek enflasyon ve bilhassa besin fiyatlarındaki büyük artışa dikkat çeken Çalışkan, “Ekonomik krizin bir iktidar değişikliğine yol açması, tek adam sisteminin ortadan kaldırılması ve devlet kurumlarının yine rehabilite edilerek bağımsızlıklarının güçlendirilmesine yönelinmesini beraberinde getirebilir” dedi.
2001 krizi sonrasında Kemal Derviş programıyla olduğu üzere Sermaye Piyasası Konseyi, Güç Piyasası Kurumu ve Merkez Bankası üzere kilit kıymete sahip kurumların daha çok bağımsızlaşmasının sağlanabildiğine, AB süreciyle de birlikte Türkiye iktisadının daha liberal bir dünyaya açılım yaptığını anımsatan Çalışkan, “İşte en düzgün ihtimal Türkiye’de, ekonomik kaynaklı bir değişim, demokratik seçimler yoluyla yaşanması beklenen bir siyasi dönüşüm” dedi.
Erdoğan iktidarı seçimlerle bırakır mı?
Siyasi gözlemciler seçimlerin gerçekleşmesi halinde Türkiye’de bir iktidar değişikliğinin artık çok muhtemel olduğu konusunda hem fikir. Fakat Türkiye siyasetinde Erdoğan destekçileri ile Erdoğan tersleri ortasındaki kutuplaşmanın daha da sertleşebileceği, AKP’nin muhtemel siyasi atılımlarının de şimdiden öngörülemeyen gelişmelere, siyasi istikrarsızlığa kaynaklık edebileceği kaygısını beraberinde getiriyor.
Siyasi analist Emre Çalışkan ise AKP’nin geçmiş seçimlerde olduğu üzere kaybetmemek için farklı metotlara başvurmasının mümkün olduğunu lakin Türk halkının seçimlere atfettiği kıymetin yok sayılamayacağını vurguladı.
“Erdoğan’ın hareket alanı daralıyor”
“Türkiye, Ortadoğu’daki öteki ülkeler üzere otoriter bir eğilim gösterse de Türkiye halkının sandığa olan tutkusu o denli göz gerisi edilebilecek bir mevzu değil” diyen Çalışkan şu değerlendirmeyi aktardı:
“Seçimlerde gözlemci olan, engelli insanların o tek bir oyunu kullanabilmek için okullarda nasıl üç kat çıktığını çok yeterli bilir. Ayrıyeten şu dikkatlerden kaçmamalı. İstanbul seçiminin tekrarlanmasına yol açacak ortam da yok artık Türkiye’de. Erdoğan gücünü kaybettiği için onun için direnebilecek hakim ve bürokrat sayısı giderek azalıyor. AKP’nin farklı kanatları ortasında kapışma yaşanıyor ve artık ardında yekûn bir güç olmayan Erdoğan’ın hareket alanı da daralıyor.”
Pekala, ya daha sonra “fantazi” olduğu söylense de ana muhalefet partisi CHP’nin kapatılabileceği savının gündeme getirilmesi?
Bu çeşit çıkışların Türkiye’de olabilecek en makûs senaryoları gündeme getireceğine işaret eden Çalışkan, “CHP ya da öteki bir partinin kapatılma atılımı, Türkiye’de siyasi istikrarsızlığı temellendirecek, kimsenin düşünmek dahi istemediği daha kapsamlı bir sistem değişikliği, darbe yoluyla iktidar değişikliğine taban hazırlayabilecek senaryoları akıllara getirir ki parti kapatma üzere mevzuların AKP’ye dayanak veren çevreler tarafından gündeme getirilmesi ciddiyetle bağdaşır bir durum değil” dedi.
Kıymet Akal
© Deutsche Welle Türkçe
