ABD’de enflasyonun yüzde 2’lik resmi maksadın çok üzerine çıkması ve uzun müddet yüksek düzeylerde kalması, ABD Merkez Bankası’nın (Fed) mali sıkılaşma takvimini öne çekmesine neden olabilir. Yakından takip edilen ABD enflasyonu hakkında ABD enflasyonu kaç oldu, sorusunun cevabı araştırılıyor. Pekala, ABD enflasyonu kaç oldu?
ABD ENFLASYONU KAÇ OLDU?
ABD’de enflasyon artışı devam ediyor. Eylülde yüzde 5,4 olan yıllık tüketici enflasyonu, ekimde yüzde 6,2 ile 1990 sonrasındaki periyodun tepesine yükseldi.
ENFLASYON NEDİR?
Enflasyon, fiyatlar genel seviyesinin daima ve hissedilir artışa enflasyon denir. Enflasyon yalnızca aşikâr bir malın yahut hizmetin fiyatının tek başına artması değil, fiyatların genel seviyesinin daima bir artış göstermesidir.
ENFLASYON ARTMASI NE MANAYA GELİYOR?
Enflasyonun düşmesi; fiyatların düşmesi, insanların alım gücünün artması, gelirlerinin yükselmesi demek değildir. Enflasyonun düşmesi, fiyatların daha az artması, insanların alım güçlerinin daha az azalması ve sonucunda istikrar ve refah demektir.
ENFLASYON ORANLARI NELERİ TESİRLER?
Enflasyon oranları, merkez bankalarının para siyasetlerinde atacağı adımları direkt etkileyebileceğinden, kurlar üzerinde de epeyce tesirlidir. Zira enflasyon oranı, merkez bankalarının faiz oranları üzerinde yapacağı değişiklikler için öncü göstergelerdir. Örneğin, enflasyon oranlarının, merkez bankalarının maksatlarından üst tarafta sapması durumunda faizlerde artış beklentisi ön plana çıkarken, enflasyon oranının merkez bankalarının amaçlarının altında kalması durumunda ise faizlerde düşüş beklentisi ön plana çıkmaktadır.
ENFLASYON NASIL HESAPLANIR?
Enflasyon hesaplamaları için resmi istatistik kurumları tarafından belirlenen ve temsili birtakım malları içeren bir sepet oluşturulur. Türkiye’de TÜİK tarafından belirlenen sepet bedelinin vakit içerisindeki değişimleri gözlenir. Resmi istatistik kurumları, fiyat değişimi saptamaları için her ay, muayenehaneler, akaryakıt istasyonları, hizmet sağlayıcılar üzere birçok yeri inceler. Oluşturulan bu endeks kullanılarak “Enflasyon nasıl hesaplanır?” sorusunun birden fazla yanıtı olmasına karşın, genel olarak iki farklı halde hesaplanır.
Enflasyon hesaplama
* Bir evvelki yılın birebir ayına nazaran;
[(Xt/Xt-12) X 100] -100
* Bir evvelki aya nazaran;
[(Xt/Xt-1) X 100] -100
X= Endeks Pahası
t = Cari Ay
t-12 = Bir evvelki yılın birebir ayı
t-1 = Bir evvelki ay
TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE-CPI): Tüketim malları yahut hizmetlerinin (yakıt, besin, giysi, binek araç gibi) hesaplamasında kullanılır. Tüketici bakış açısından değişimi gösteren bir endekstir.
ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE-PPI): Yurtiçinde üretilen mal ve hizmetlerden oluşturulan endekste vakitle gerçekleşen değişimleri gösterir. Bu endeks üretici bakış açısına nazaran yorumlanmaktadır.
Ayrıntılandırılan her iki kategori için de, mevsimsel (geçici) tesirlerin elendiği ve Çekirdek olarak isimlendirilen hesaplama formülleri bulunmaktadır.
ENFLASYON NEDEN YÜKSELİR?
Enflasyon iki ana nedenden dolayı yükselebilir;
1. Talep Enflasyonu: Yüksek para arzı münasebetiyle tüketicilerin eline daha fazla para geçmesinden ötürü tüketimin artması ve buna paralel olarak da yükselen talep nedeniyle enflasyonun artması sonucu.
2. Maliyet Enflasyonu: Belli nedenlerden ötürü (ücretlerdeki, hammadde fiyatlarındaki, vergi fiyatlarındaki artış) nedeniyle üretim maliyetlerinde meydana gelen yükselişin maliyetleri yükseltmesiyle birlikte maliyet enflasyonu ortaya çıkar.
ENFLASYONUN ÇEŞİTLERİ
Ekonomistler ve akademisyenler tarafından kozmik olarak kabul edilen enflasyonun nedeni için tek bir teori yoktur, ama yaygın olarak kullanılan birkaç hipotez vardır.
Para enflasyonu: Bir mal ve hizmet, talepten daha fazla arza sahipse o şeyin kıymeti düşer. Şayet para arzı piyasada talepten çok daha yüksekse, paranın kıymetini düşer. Sonuç olarak piyasadaki her şeyin fiyatı yükselir.
Maliyet enflasyonu: Üretilen mal ve hizmetlerin maliyetinin daima artmasıyla oluşur. Emek, sermaye ve doğal kaynaklardaki maliyet artışı, piyasaya sunulan eserlerin fiyatlarına da artış olarak yansır.
Talep enflasyonu: En yaygın enflasyon çeşidi olan talep enflasyonunda para bolluğundan ötürü daha fazla mal ve hizmet talep edilir ve bu da fiyatların artmasına yol açar. Harcamalar ve ihracat toplamının üretim ve ithalat meblağını aşması durumunda gerçekleşir.
ENFLASYONUN NEDENLERİ
Ekonomilerde enflasyon istenmeyen bir olgudur. Kaynakları kıt olan ve nüfusu fazla olan ülkelerde daha fazla görülmektedir. Zira kıt olan kaynakların daha fazla tüketiciye paylaştırılması kıymetli bir problemdir. Enflasyonla gayrette muvaffakiyet sağlayabilmek için, enflasyonun nedenlerini bilmek yerinde olacaktır. Enflasyonun nedenleri olarak;
• Ülkeye karşılıksız olarak dış piyasalardan giren para, altın, döviz ölçüsünün artması,
• Üretim faktörlerinin fiyatlarındaki artışların fazla olması,
• Tedavüldeki para arzının artması,
• Teknolojik yenilikler, yapısal bozukluklar yahut yetersizlikler
• Ülkedeki toplam harcamaların toplam gelirlerden daha fazla olması,
• Üretim ölçüsünün çeşitli nedenlerle azalması sayılabilir.
ENFLASYON NEDEN YÜKSELİR?
Enflasyonun yükselmesinin en bilinen sebeplerinin başında arz- talep istikrarının bozulması gelmektedir. Piyasada üretilen mal ve hizmetler tüketim talebini karşılayamadığı vakit, mal yahut hizmete talebin çokluğundan dolayı meydana gelen fiyat artışına talep enflasyonu ismi verilmektedir.Hizmet ya da mal üretiminde kullanılan eserlerinin ya da hammaddelerin fiyatının artması durumunda ortaya koyulan hizmet ya da malın toplam fiyatının artması durumunda, talepte bir azalma gözlemlenir, bu durumda talep azlığına bağlı olarak piyasada yaşanılan sakinlik maliyet enflasyonu halinde tanımlanmaktadır.Aynı vakitte ülkeye karşılığı olmayan döviz ve altın ölçüsünün girişinin artması, para arzının artması, üretimin doğal kaynaklara ya da farklı bir nedene bağlı olarak azalması da enflasyon oranını etkileyen sebepler ortasındadır.
YÜKSEK ENFLASYON NEDİR?
Yüksek enflasyon bireylerin ömür standardını ve satın alma gücünü düşmesine neden olarak,gelir dağılımını ve makroekonomik istikrarları bozar. Birebir vakitte, borçlanma maliyetlerinin de yükselmesine neden olarak ekonomininbüyümesini mahzurlar. Düşük ve denetim edilen enflasyon; ekonomik büyümeyi dayanaklar. Merkez bankaları ise para siyasetleri aracılığıyla enflasyonu denetim etmeyi amaçlar.
STAGFLASYON NEDİR?
Ekonomik sakinlik ve işsizlik sürecinde görülen yüksek enflasyona stagflasyon denir. Sakin manasına gelen ‘stagnant’ ve enflasyon sözlerinden türeyen stagflasyon, ekonomik büyümenin sakinleştiği, üretimin azaldığı, işsizlik oranının ise yüksek düzeylere ulaştığı devirlerde genel fiyat düzeylerinin artışından kaynaklanır.
DEZENFLASYON NEDİR?
Deflasyonla sıkça karıştırılan dezenflasyon, enflasyon oranındaki yükselişin azaldığı vakitlerde yaşanır. Enflasyonun %40’lardan %10’lara düştüğü periyotları, dezenflasyon periyodu olarak kabul edebiliriz.
HİPERENFLASYON NEDİR?
Mal ve hizmet fiyatlarının yüksek oranda artışına hiperenflasyon denir. Fiyatlardaki yıllık artışın yüzde 1000’lere vardığı enflasyon cinsidir. Tarihte, 1930 yıllarında Almanya’da, 1980’lerde ise Latin Amerika’da hiperenflasyon yaşanmıştır.
VARLIK ENFLASYONU NEDİR?
Varlık enflasyonu pay senedi, altın ve konut şeklindeki varlık fiyatlarındaki artışa denir. Varlıkların enflasyon hesabına katılması her vakit tartışılmıştır. Gayrimenkul, sermaye malları enflasyon hesaplamalarına dâhil edilmemektedir. Küresel enflasyon büyük oranda varlık enflasyonundan kaynaklanır ve bu durum varlık fiyatları arttığında insanların güçlü olmasına benzetilebilir.
İTHAL ENFLASYON NEDİR?
İthale edilmiş enflasyon, ithal mallardan kaynaklanan fiyat artışının fiyatlara yansıması sonucu gerçekleşen enflasyon tipidir.
ENFLASYON VE FAİZ ORANI İLGİSİ NEDİR?
Enflasyon oranları açıklanırken, kesinlikle merkez bankalarının mevcut sayıyla ilgili izlenimleri de yakından takip edilir. Birçok iktisatta faiz oranlarını merkez bankaları belirlerken, bu bankaların da en dikkat ettiği göstergeler ortasında TÜFE ve ÜFE bulunmaktadır.
Faiz oranları kredi piyasasını direkt olarak tesirler zira yüksek faiz oranı borçlanma maliyetini artırır. Faiz oranlarını değiştirerek, merkez bankaları para piyasasındaki istikrarı sağlamaya çalışırken, istihdam ve büyümeye de dayanak olmaya çalışır. Faiz oranının düşüşü, tüketici harcamalarını artırarak büyümeyi destekleyici bir görünüm oluşturabilir.
ENFLASYON NEDEN KIYMETLİDİR?
Enflasyon ülke iktisadı ve tüketicilerin ferdî finansal durumları üzerinde hem olumlu hem olumsuz tesirleri olabildiği için kıymetli bir bahistir.
ENFLASYONUN OLUMSUZ YANLARI
Enflasyon, ekonomistler ve hükümet yöneticileri üzerinde haklı bir tasa yaratsa da halk için de çeşitli sebeplerden ehemmiyet teşkil eder. Ekonomik olarak en hassas bireyler en çok ziyanı görür; ileri yaştakiler ve gelir düzeyi düşük olanlar, ayrıyeten emekçi sınıfının gerçek geliri de düşer. Emeklilik ya da eğitim masrafları için yıllardır para biriktiren bireyler bu paranın alım gücünün büyük oranda düştüğüne şahit olur.
ENFLASYON NASIL DÜŞER?
Paranın satın alma gücünü, yani alım gücünü düşüren yüksek enflasyon, bundan 50 sene evvel konut alınabilinen bir ölçü ile bugün bir yemeğin bile sıkıntı ödenmesine neden olur. Paranın pahası azaldıkça ulusal para ünitemize olan inancımız de düşebilir. Bu yüzden para biriktirirken ya da para harcayacağımızda öteki bir ülkenin para ünitesini tercih edebiliriz. Elhasıl, yüksek enflasyon, paranın sırf değişim aracı olma değil tıpkı vakitte paha biriktirme fonksiyonunu de dönüştürebilir. Bu durumda yabancı paraya ve gayrımenkule olan ilgi de artabilir.
ÇEKİRDEK ENFLASYON NEDİR?
Çekirdek enflasyon, fiyatlarda görülen tüm süreksiz tesirlerin çıkarılması sonucunda fiyatların genel seviyesindeki artış manasına gelir . Bu süreksiz tesirlerin çıkarılması için özel kapsamlı fiyat endeksleri ile hesaplanmaktadır. Çekirdek enflasyon enflasyonun geleceğine yönelik kestirimlerde kıymetli rol oynamaktadır. bilhassa Tüfe ve Üfe’yi en çok etkileyen mal ve hizmet kümeleri bu sepet dahilinde göz önünde bulundurulur. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından 2005 yılı Ocak ayından itibaren hesaplanıp yayımlanan Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri Türkiye için çekirdek enflasyonu gösterir .
ENFLASYONUN OLUMLU TARAFLARI VAR MIDIR?
Enflasyon ekseriyetle çok ziyan verici olsa da birtakım olumlu tesirlere de sahip olabilir. Birincisi, enflasyon bir ülkenin iktisadı harekete geçirebilir. Piyasada daha çok para dolaştıkça, harcayacak daha çok para olur ve bu da daha fazla talep oluşturur.Dolayısıyla üretim teşvik edilir, işsizlik azalır ve iktisadın bütününe daha fazla para eklenmiş olur.
İkinci olarak, enflasyon “Tasarruf Paradoksu” olarak bilinen ekonomik tehlikeye karşı korur. Bu terim ünlü 20. YY ekonomisti John Maynard Keynes tarafından oluşturulmuştur. Tüketicilerin deflasyondaki fiyat düşüşleri müddetince eser alımını erteleme eğilimi göstermeleri manasına gelir. Görüldüğü üzere enflasyon deflasyonun aksine çalışır ve tüketicilerin fiyatlar daha da artmadan süratlice eser ve hizmet alışverişi yapmasını sağlar.
MANŞET ENFLASYON NEDİR?
Enflasyon besin, güç, petrol üzere değişken malların bulunmadığı bir mal sepetinin enflasyon oranını hesaplarken, manşet enflasyonu ise daha tüketici fiyat endeksi yansıtan bir mala sepetindeki fiyat artışlarını ölçmektedir. Hesaplama tıpkı halde yapılsa da manşet enflasyonunda daha fazla sayıda ve çeşitlilikte mal bulunmaktadır.