Prof. Dr. Selva Demiralp
Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi
Hafta başından bu yana kurun faiz indirimi beklentileri ile denetimden çıkmasına, yıllık enflasyonun yüzde 20’ye dayanmasına ve artan risklere karşın Merkez Bankası bir sefer daha faiz indirimine gitti. Siyaset faizi 100 baz puan daha indirilerek yüzde 15’e düşürüldü. Piyasalar çalkalanıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bu hafta yaptığı bir açıklamada, düşük faizle kredi almadıkları için iş insanlarını anlamadığını söyledi. Sistemde bir tıkanma olduğu çok net. İş dünyası neden kredi almıyor? Yatırımlar neden istek edilen süratte artmıyor? Sistemdeki tıkanma siyaset faizini daha çok düşürerek çözülebilir mi?
Öncelikle, yatırım iştahını salt siyaset faizini düşürerek canlandırabilmek mümkün değil. Kredi maliyeti yatırım iştahını belirleyen etmenlerden yalnızca bir tanesi. Bunun yanında ileriye yönelik inanç, fiyat istikrarı, finansal istikrar, kurun yükselttiği orta malı maliyetleri de üretim kararlarını etkiliyor.
Kredi faizleri fazla düşmüyor
Tahminen daha da değerlisi, Merkez Bankası enflasyon düşmeden siyaset faizini indirdiği için siyaset faizinden kredi faizine sirayet eden kanal tıkandı. Kredi faizleri fazla düşmüyor. Düşse de bu durum sürdürülebilir olmuyor. Bunun nedeni piyasa faizinin enflasyon beklentilerinden ve risklerden teğe bir etkileniyor olması. Merkez Bankası’nın faiz indirimin takiben kur, enflasyon ve riskler arttığında piyasa faizi de artıyor.
Kısa vadede enflasyonu düşürmek emeli ile siyaset faizini artırmak, kâfi sabır ve kararlılık gösterildiğinde daha düşük piyasa faizi olarak geri döner. Bu halde üretim sürdürülebilir formda artar. Merkez Bankası’nın büyümeye verebileceği en pahalı katkı budur. Enflasyon yüksekken siyaset faizini düşürmek ise daha yüksek enflasyon yaratacağı için uzun vadeli piyasa faizler düşmez, tersine artar. Bu durum yatırım iştahını, harcamaları ve üretimi azaltır. Faiz indirimlerinin istek edilen ekonomik canlanmayı yaratmamasının sebebi bu.
Halde siyah çizgi 10 yıllık gösterge tahvil faizini, kırmızı çizgi ise ticari kredi faizini gösteriyor. İki değişkenin birbirine çok benzeri seyir izlediğini lakin 10 yıllık faizin daha erken hareket ettiğini gözlemliyoruz. Ortadaki ilginin iki noktada bozulduğu göze çarpıyor. Birincisi 2020 başında kredi faizinin 10 yıllık faizin altına indiği devir. Lakin bir müddet sonra kredi faizlerinde sıkıştırılmış yay üzere bir düzeltmeye gidildiğini ve 2020 ikinci yarısından itibaren gösterge faizi aştığını görüyoruz.
Yalnızca düşük kredi faizinin tetikleyici bir tesiri olmaz
Eylül 2021 sonrası devirde tekrar bir anormallik göze çarpıyor. Merkez Bankası’nın siyaset faizini indirmesini takiben artan enflasyonist beklentiler ve risklerle 10 yıllık faiz artarken kredi faizleri bir ölçü aşağı geliyor. İki seri ortasındaki uzun vadeli bağlantı bu durumun sürdürülebilir olmadığına ve enflasyonist baskılar denetim altına alınamazsa kredi faizlerinin tekrar artacağına işaret ediyor.
Kredi faizlerinde yükseliş beklentisinin kredilerde son periyotta gözlenen artışın altında yatan bir münasebet olabileceğini düşünüyorum. Firmalar muhtemelen faizler yükselmeden likidite gereksinimlerini düşük faizle karşılamak istiyor olabilirler. Lakin ileriye yönelik belirsizliklerin bu kadar yüksek olduğu, kurun saat saat değiştiği bir ortam yatırım ve harcamaları desteklemez. Bu kaidelerde yalnızca düşük kredi faizinin tetikleyici bir tesiri olmaz ve kredilerde dilek edilen canlanma gözlemlenmez.
Merkez Bankası ne diyor?
28 Ekim tarihindeki Enflasyon Raporu toplantısında Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu, kurumun reeskont kredi faizlerini düşürüp vadeleri uzatarak ihracatı ve üretimi artırmayı amaçladığını, bu halde cari fazla vererek finansal istikrar ve fiyat istikrarın sağlanacağını söyledi. Kavcıoğlu tıpkı toplantıda bir kur maksatları olmadığını, kurun hür piyasada belirleneceğini not etti.
Modülleri birleştirdiğimizde şu sonuca varıyoruz: Üretimi teşvik etmek için faizler düşük tutulacak, bunun sonucunda TL özgür piyasada bedel kaybederse bu sonuca katlanılacaktır.
- Merkez Bankası siyaset faizini yüzde 15’e indirdi
- Faiz-enflasyon-kur ortasında nasıl bir alaka var?
- Dolar: Ekonomistler Türk Lirası’nın kıymet kaybını nasıl yorumladı?
Piyasalar münasebetleri satın almadı
Şahap Kavcıoğlu, faizleri düşük tutarak cari fazla verip böylelikle enflasyonun düşeceği söylemi ile “düşük faiz ile enflasyonun düşeceğini ima eden” Merkez Bankası Lideri olarak bir prensip imza atıyor. Hükümet cephesinden düşük faizin enflasyonu da düşüreceği telaffuzunu çok duyduk. Lakin hiçbir Merkez Bankası lideri bu söylemi tekrar etmemiş, faizler düşürülse de bu durum bir formda temel iktisadi prensiplerle dengeli gösterilmeye çalışılmıştı. Faiz indirimleri kimi vakit “sadeleşme”, kimi vakit “sıkı mali duruşa devam”, kimi vakit da enflasyonda beklenen düşüşe paralel “önden yüklemeli” indirim üzere münasebetlere dayandırıldı.
Bu tıp münasebetler her ne kadar piyasalar tarafından satın alınmasa da en azında Merkez Bankası’nın faiz indirimi için temel iktisadi prensipler çerçevesinde kalmaya çalışması nedeniyle olumlu değerlendirilmişti.
Getty Images2008 finansal krizi sırasında durumun vahametini anlatmak ve kongreyi harekete geçirmek için ABD Merkez Bankası Lideri Ben Bernanke, “Eğer hakikat ve vakitli adımlar atılmazsa yarın sabah kalktığımızda kurtaracağımız bir iktisat olmayabilir” demişti. Merkez Bankası’nın faiz indirimlerine devam etmesi ihtimali bende misal kaygılar yaratıyor.
