Döviz kurlarının tarihi rekorlar kırdığı Türkiye’de yalnızca siyaset değil toplumun tüm bölümleri iktisadın düzelmesi için erken seçime işaret ediyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Genel Lideri Devlet Bahçeli birebir gün erken seçim olmayacağı, seçimin daha evvel planladığı üzere Haziran 2023’te yapacağını duyursa da muhalefetin ve sokağın erken seçim baskısını geri çeviremedi.
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’ndan Yeterli Parti Genel Lideri Meral Akşener’e, DEVA ve Gelecek partilerinden Saadet Partisi’ne kadar muhalefetin her cephesi, her gün aralıksız seçim daveti yapıyor. HDP’nin tutuklu eski eş genel lideri Selahattin Demirtaş da Twitter hesabından bu davetlere takviye verirken, bu bildirilerin birlikte verilmesi gerektiğini savunması da muhalefetin erken seçim gündeminin peşini bırakmayacağının işareti olarak görülüyor.
Muhalefetin erken seçim davetinin sokakta da karşılık bulduğuna ve Ankara ile İstanbul başta olmak üzere Türkiye’nin her yerinden insanların sokağa çıkıp “Hükümet istifa” sloganları atmaya başladığına dikkat çeken ekonomistler ise erken seçimin iktisattaki problemlerin tahlilinde bir “ilk adım” olacağını fakat yetmeyeceğini savunuyor. Ekonomistlere nazaran erken seçimde ısrar eden muhalefetin yeni bir sistem ve ekonomik model konusunda da vakit kaybetmeden halka detaylı açıklama yapması gerekiyor.
“Ekonomideki sıkıntılar, siyasi nitelikte”
Kadir Has Üniversitesi’nden iktisat profesörü Erinç Yeldan DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, “Türkiye’de iktisattaki meselelerin çözülmesi için yalnızca iktidar değişikliği değil sistemin değişmesi gerekiyor. Türkiye’nin yaşadığı iktisadi meseleler; iktisadi reçetelerle, iktisatla çözülebilecek nitelikte değil” diyor.
Türkiye’nin iktisattaki sıkıntılarını tıpkı dış güvenlik, etraf ya da kadın-erkek eşitsizliği üzere “siyasi nitelikte sorunlar” olarak tanımlayan Yeldan’a nazaran, “Türkiye’de siyasi sistem hukuka, liyakata, insan haklarına dayalı bir biçimde dönüştürülmedikçe iktisattaki meseleler çözülmez. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi, meselelerin tahlilini olanaksız kılıyor. Zira keyfi ve anayasal kontrolden uzak bir idare getiren bu sistem Türkiye’de yalnızca ekonomik yapıyı değil ülkenin tüm kurumlarını bağnazlığa, külfete boğuyor.”
“Enflasyonla çaba de bilimsel prosedürler kullanılmadı”
“Ekonomideki meseleler; bir inatlaşma, bir yanlış tasarım üzerinden büyüdü” diyen Yeldan, bu yanlışın ne olduğunu şu sözlerle açıklıyor:
“AKP iktisat yönetimi ve Cumhurbaşkanı Erdoğan her ne kıymetine olursa olsun büyüme, kesinlikle büyüme, ucuz kredi, borçlanma ve imar rantlarına dayalı bir biçimde büyüme amacından ayrılmadığı için Türkiye bugünlere geldi. Her ne kıymetine olursa olsun büyüme, faizler düşsün, beşerler borçlanıp kredi alsın denildi lakin üretimde karşılığı olmayan bir tüketim patlaması yaşandı. Bu da Türkiye’yi yüksek enflasyona itti. Enflasyonla uğraş de bilimsel prosedürler kullanılmadı. Faizlerin düşürülmesi, yanlışların hayali düşmanlara atfedilmesi üzere usullerle iktisat tökezleme başladı sonra da dörtnala bir krize yanlışsız ülke sürüklendi. Bürokrasi korkuyor, sesini çıkartamıyor.
Tahlil teklifleri ortaya koyamıyor. Yani Türkiye’deki problemlerin özünde Türkiye’yi yönetemeyenlerin, cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde ısrar etmesi var.”
Erinç Yeldan, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın tez ettiğinin bilakis Merkez Bankası’nın bağımsız olmadığını ve kendi amacı doğrultusunda, liyakata dayalı bir çalışma imkanına sahip olmadığını söylüyor. Tıpkı durumun Türkiye İstatistik Kurumu başta olmak üzere devletin tüm kurumlarında geçerli olduğunu tabir eden Yeldan, “Evet, erken seçim mevcut sistemin dönüşümü için bir birinci adım olacaktır fakat muhalefet, sistemi nasıl dönüştüreceğini de tüm detaylarıyla belirlemeli ve halka açıklamalıdır” diyor.
Türkiye’de üç buçuk yılı geride bırakan cumhurbaşkanlığı hükümet sistemini “tek adam rejimi” olarak tanımlayan muhalefet cephesi, güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçiş için ortak çalışmayı sürdürüyor. Millet İttifakı’nın iki büyük partisi CHP ile Düzgün Parti’nin öncülüğündeki bu çalışmaya AKP’den koparak kurulan DEVA ile Gelecek partilerinin yanında Saadet Partisi ve Demokrat Parti de dayanak veriyor. Ülkedeki meselelerin kaynağında cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi olduğunu düşünen HDP de, cumhurbaşkanı ve hükümetin anayasal kontrole doğal olduğu parlamenter sisteme geçişten yana tutumunu koymuş durumda.
“En düzgün hakem halktır”
Cumhuriyet’in ikinci yüzyılına hakikat Türkiye’nin iktisat, toplumsal adalet ve hukuk temelli problemlerini yeni bir düzlemde tartışmak ve tahliller bulmak maksadıyla çok sayıda ekonomist, akademisyen ve siyaset bilimcinin iştirakiyle kurulan İkinci Yüzyıl Enstitüsü Vakfı da (İYEV) erken seçimin tek başına bir tahlil olmayacağı görüşünü savunuyor.
DW Türkçe’ye konuşan İYEV’in ekonomist lideri Müslim Sarı, Türkiye’de aslında 2010’lu yılların ortalarından itibaren yeni bir iktidar arayışı olduğunu ve bu arayışın kesintiye uğramadan bugüne ulaştığını söylüyor.
“Bugün ekonomik sorunların akabinde yeni bir iktidar talebinin kendisini net bir formda ortaya koyduğunu görüyoruz” diyen Sarı, bu talebin halkta da karşılığı olduğunu kamuoyu anketlerinin gösterdiğini söylüyor.
Sarı, “Mevcut sistemi ya da mevcut iktidarın devam etmesini isteyenlerin oranı yüzde 40’ı geçmiyor toplamda. Hasebiyle en az 60’lık kitle artık yeni bir iktidar talep ediyor. Demokratik ülkelerde bir sıkışma kelam konusu olduğunda en düzgün hakem halktır. Münasebetiyle halka gitmek gerekir” dese de, tek başına iktidar değişikliğinin ekonomik sıkıntıların çözüleceği manasına gelmeyeceğini vurguluyor.
“Yeni bir yol haritası, ekonomik model gerekiyor”0Bugün hükümetin ya uyguladığı bilimsel hiçbir temeli olmayan iktisat siyasetini değiştireceğini ve ömrünü bir yıl daha uzatacağını ya da seçime gideceğini söyleyen Müslim Sarı, muhalefetin uzun süren bir iktidar sonrası için bir geçiş stratejisi tasarlaması gerektiğini savunuyor. Sarı, “Bu geçiş stratejisinin bir ayağı demokrasi, bir ayağı sistem değişikliğiyse elbette bir ayağı da refahtır. Yani ekonomik bir modeldir, yeni bir yol haritasıdır. Türkiye şu anda prizini dünyadan çekti. O prizi tekrar takacak, dünyanın ve Türkiye’nin gerçekleriyle uyumlu, daha çok refah dağıtan bir iktisat siyasetinin muhalefet tarafından tasarlanması gerekiyor” diyor.
İktisattaki krizin derinleşmesiyle tıpkı güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçişte olduğu üzere iktisattaki meselelere tahlil üretmede de ortak çalışma kararı alan altı muhalefet partisi öncelikle Merkez Bankası’nın bağımsız olmasını ve iktisatla ilgili tüm kurumların siyasi baskıdan uzak siyaset üretebilmesine imkan tanınmasını istiyor.
Muhalefetin iktisat masasının yakında yeni bir manifesto ile halkın karşısına çıkacağını söyleyen CHP ve Âlâ Parti kurmayları, bu manifestoya halkın tüm kısımlarının takviye vermesini umuyor. “Her gün lakin her gün Türkiye’nin içine düştüğü problemleri halka anlatacağız” diyen muhalefet cephesi, iktidarın gündem değiştirme taktiklerine karşı da özel strateji geliştirmeye çalışıyor.
Hilal Köylü / Ankara
© Deutsche Welle Türkçe