*Buğra Kavuncu
Endüstrileşen dünyayla birlikte bu rekabet daha da hızlandı. Teknolojinin ilerlemesiyle entegrasyon daha fazla arttı. Teknolojik kıymeti yüksek, inovatif eser üretebilen ülkeler de bu süreçte ön plana çıktı. Yeni ve hayatı kolaylaştırabilen eserlere istek artarken, bu süreç bu eserlerin ehemmiyetini de artırıyor. Bu eserlerde Batı ülkelerinin öne çıktığı da çok bariz. SSCB’nin yıkılmasıyla Batı; sanayi, teknoloji ve üretim alanında çok büyük adımlar attı ve adeta rakipsiz kaldı. Bu noktada, Batı’ya alternatif olabilecek tek güç olarak Çin devreye girdi. Çin’in muazzam insan gücü ve bir varlığı görüp, alıp kopyalayabilme avantajı, onu öteki ülkelerden daha farklı bir noktaya taşıdı. Kendine mahsus ekonomik yapısı ve ülkenin kültürel-ideolojik geçmişi ile sistemi, Çin’in başlı başına bir model olarak öne çıkmasını sağladı. Çin’in maliyet avantajını bir halde dengeleyecek yahut bir eserin kopyalanma ihtimalini daha düşük noktalara çekebilecek yaklaşımlar, Batı ile Çin ortasındaki çaba dinamiğinin sadece bir noktasını oluşturuyor.
Bütün bu rekabetin oluştuğu ortamda, bilhassa gümrük duvarlarının yükseltilmesiyle alakalı Batı’nın Çin’e yönelik birtakım tedbirlerinin var olduğunu görüyoruz. ABD, süreci hem somut hem de soyut duvarlar inşa etmeye kadar götürürken, Çin ise adeta kapitalist dünyayı ve piyasa iktisadını savunan bir noktaya geldi. Zira Çin’in buna muhtaçlığı var; artık kabuğuna sığamayan bir devlet açısından bu çok olağan. “Bir Yol Bir Nesil Projesi”, bu açıdan gelecekte piyasaları ve sistemi alt üst etme potansiyeline sahip. Aslında Çin, son 30 yıldır, bilhassa SSCB’nin dağılmasının akabinde süratli bir yayılma uğraşını yansıtmaya başlamıştı. Bilhassa Türkistan coğrafyasında birçok ülkenin kaynaklarına ortak olurken, Çinli firmalar da dünyanın birçok yerinde çok faal bir pozisyon üstlendi. Öte yandan coğrafik sonlar sırf Türkistan’la hudutlu kalmadı. Çin, Balkanlar’da bilhassa Sırbistan’a[1] ve Afrika’ya önemli yatırımlar yapıyor.[2] Hem çok ucuza çalışabilen iş gücü hem de elindeki likidite, Çin’e çok büyük bir avantaj sağlıyor. Çin’in, pazarlarda çok daha süratli hareket edebilme kabiliyeti var. Batılı firmaların uymakla mükellef olduğu hudutlar ve kıymetlere karşı Çinli kuruluşların daha sınırsızca ve süratli ilerleyebildiği gözlemleniyor.
İklim değişikliği ve siyaset: İstikrarlar nasıl değişecek?
Tam da bugünlerde, COP26’da global ısınmaya karşı bir tahlil geliştirildiği ve fosil yakıtların azaltılması ve süreç içinde büsbütün kullanımdan kaldırılması tarafında bir kamuoyu oluşturulduğu anlaşıldı. Bu, elbette iklim açısından yararlıdır ve geleceğe dair değerli ölçüde tesirli olacaktır. Lakin karar alıcı pozisyonundaki Batılı ülkeler açısından korunacak öbür alan, Batı’nın pazarları olacaktır. Bu atılımla Batı; Türkiye, Rusya ve Çin üzere ülkelere fosille üretilen eserleri pazarına almayacağını iletmiş olurken, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelere yönelik duvarlarını bir kere daha göstermiş oldu. Batı’da bu hali, Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlallerini gündeme getirirken de görüyoruz. Bilhassa bizler her ne kadar bu hususta insani hislerle yaklaşıyor olsak da Batı’nın yaklaşımı ve Çin ortasındaki savaşı yeterli görmek gerekiyor. Birçok kararın altında karşılıklı gayret ve hâkimiyet arbedesi görülüyor. Global ısınmayla ilgili alınan kararların temelinde de bu var. İklim krizinin politik bir argümana dönüşmesi; göçmen krizi, ekonomik sıkıntılar ve yükselen toplumsal huzursuzluklarla birlikte bütün dünyayı etkileyen “zamanın ruhunu” yaratıyor.
COP26, iklim kriziyle birlikte değerlendirildiğinde sadece iklimi değil devletler ortası rekabeti net olarak yansıtması bakımından dikkat cazip bir hâl aldı. Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın, kömürün büsbütün kullanımının devreden çıkarılması tarafındaki öneriyi reddettiği görülürken, bu ülkeler kömür kullanımının yavaş yavaş azaltılması tarafında bir unsura yöneldiler ve ısrarcı oldular. COP26’da, 40’ı aşkın ülke kömür kullanımını sonlandırma kelamı verdi. Lakin Çin, ABD, Avustralya ve Hindistan üzere ülkeler taahhütte bulunmadı.[3] Aslında bu hususun yeni olmadığı ve iklim-enerji ortasında ülkelerin rekabeti yeni bir alana yönlendirdiği görülüyor. Gerçekten Dünya gazetesinden Didem Eryar Meşhur’un, 13 Eylül 2018 tarihli köşe yazısında açıkladığı ve Fransız fikir kuruluşu IDDRI (Sürdürülebilir Kalkınma ve Milletlerarası Bağlantılar Enstitüsü) ve Birleşik Krallık merkezli araştırma ağı Climate Strategies’in liderliğindeki Coal Transitions (Kömürsüz Ekonomilere Geçiş: Kömürün Geleceği Hakkında Araştırma ve Diyalog) isimli konsorsiyumun açıkladığı rapora nazaran Çin, Hindistan, Güney Afrika, Avustralya, Polonya ve Almanya’nın 20 ile 30 yıl içinde kömürü neredeyse büsbütün sıfırlayabileceği tez ediliyor.[4]
Kömür, gelişmiş ve köle
Batılı ülkeler, yıllarca kömürle endüstrileşti ve aslında bugünkü global ısınmanın art planında da bu yer alıyor. SSCB’nin de bu tarafta olumsuz manada önemli tesiri oldu. Artık ise Batı, ortaya çıkan sonucun faturasını öteki ülkelere kesiyor. Gelişmekte olan ülkelerin ise buna dayanma ve ayak uydurabilme gücü çok düşük. Bu durum, Çin’de biraz daha dikkat cazip bir noktada yer alıyor. Çin, 2013 ve 2018 yılları ortasında yurt dışı kamu finansmanının yarısını kömür santrallerine sağladı. Bu durumda ekonomik büyümeyi hızlandırmak için güç kapasitesini artırmaya istekli birçok Afrika ve Asya ülkesi açısından Çin, cazibeli bir kredi merkezi olarak ön plana çıktı.[5]
Burada, iki şeye dikkat edilmesi gerekiyor: Küresel kararların ardındaki temel niyetleri ve bunların yan tesirlerini görebilmek ve ikincisi; olmazsa olmaz olan, değerli, yeni ve piyasalarda bedeli olan eserler üretebilme mecburiyetini yansıtabilmek. Aksi durumda ortaya çıkan tablo, gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler ortasındaki hassas ayrımdan çok gelişmiş ülkeler ve köle ülkeler ortasındaki katı ayrıma dönüşecek. Bu açıdan Türkiye’nin, bu türlü bir ayrımda dilek edilmeyen bir pozisyonda olma ihtimali çok yüksek.
Özgürlük ve güvenlik ortasında
Bugün dünya, bizim konuştuklarımızdan farklı birçok farklı süreci ve durumu konuşuyor. Yeni para üniteleri, sanal platformların öne çıkması ve seçim süreçlerini etkileme/manipüle etmede bir araç olarak kullanılması, NFT’nin giderek yaygınlık kazanması üzere birçok faktör, iktisat ile toplumsal hayatı ve beraberinde memleketler arası nizamı etkileyecek yeni bir sürecin işaretini veriyor. Üretim araçları değişirken, dünyanın en büyük birinci on firmasının bilançolarındaki demirbaşların kıymetinin çok düşük olduğu lakin şirketlerin inovatif kıymetin yüksek olduğu gözlemleniyor. Kirletilen dünya haricinde artık uzaydaki tertibi bile konuşur hale gelen bir dünya, bu değişim süreciyle birlikte yeni huzursuzlukları barındırıyor. Dünyanın her yerinde yükselen ve hudutları aşan huzursuzluk dalgası; birey, devlet ve toplum ortasındaki bağları de kökünden dönüştürüyor. Dünyanın en büyük firmalarının sahip olduğu ana kıymet yazılım ve milyonlarca insanın bu platformlarda yer alışı, bilgi tahlilini ve depolamasını da kıymetli hale getiriyor. Ekonomik olarak alıştığımız yapıdan değişik bir yapıyla karşı karşıyayız. Bu kritik dönemeçte geleceğin en büyük ayrımı, nihayetinde özgürlük ile güvenlik ortasında olacaktır. Özgürlük ile güvenlik ikilemi, pandemi sürecinde daha da görünür hale gelen ve geleceği toplumsal-siyasi seviyede şekillendirecek bir noktaya evriliyor. Bu noktada, Daron Acemoğlu’nun IMF özel dersindeki transferi dikkat cazip. Acemoğlu, salgın devrinde beceriksizlik ve kurumsal özerkliğe akınların bütün dünyada devlete ve kurumlara inancı sarstığını belirterek pandemi sonrası için 4 senaryo sıralıyor: “Alışılageldik Trajik İşler”, “Küçük Çin”, “Silisyum Yönetim” ve “Refah Devleti 3.0”. Küçük Çin modeli çok dikkat cazibeli: “Krizden yanlış bir ders çıkarılarak otoriter bir idarenin izafi olarak demokrasiden daha yeterli sonuçlar verdiği zannına kapılmak.”[6]
Dünyanın yaşadığı bu süreç, elbette Türkiye açısından da makul işaretler veriyor. Giderek otoriterleşen, hukuktan uzaklaşan, kurumsallıktan sıyrılan bir rejimin, bu yapı içerisinde ekonomik olarak “Küçük Çin” modelini örnek alması, Türkiye üzere demokratik ve kurumsal yapısı uzun ve güçlü temellere dayanan bir kurumsallığın kabul edebileceği bir süreç değil. Güçlü bir toplum mühendisliği ile despotizme varan uygulamalar, gitgide nezaret toplumunu güçlendiren ve kış saati uygulaması ile üretim sürecini Sanayi İhtilali Avrupa’sındaki üzere karanlıklara hapseden bir yapı, geleceğin Türkiye’sinde yer almamalı. Makro seviyede, şu gerçekle yine yüzleşmek durumunda kalıyoruz:
“Çin, demokratik olmayan ülkeler için ekonomik manada bir model haline geliyor.”[7]
* Buğra Kavuncu, Uygun Parti İstanbul Vilayet Lideri
Kaynakça
- “Work begins on section of Serbia-Hungary railway in major progress for BRI Project” https://www.globaltimes.cn/page/202111/1239673.shtml [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- “China-Africa trade hits record $185 billion in first 9 months” http://www.ecns.cn/news/2021-11-17/detail-ihaswzpc6923577.shtml [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- “ABD ve Çin, kömür kullanımını sonlandırma taahhüdüne katılmadı”, https://www.gazeteduvar.com.tr/abd-ve-cin-komur-kullanimini-sonlandirma-taahhudune-katilmadi-haber-1540697 [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- Didem Eryar Ünlü, “Kömür tüketimi 20-30 yılda sıfırlanabilir”, https://www.dunya.com/kose-yazisi/komur-tuketimi-20-30-yilda-sifirlanabilir/427464 [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- “Çin dünyada kömür üretimini nasıl şekillendiriyor?”, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-59217659 [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- “Acemoğlu, IMF özel dersinde konuştu: Refah Devleti 3.0’a geçmeli”, https://www.dunya.com/gundem/acemoglu-imf-ozel-dersinde-konustu-refah-devleti-30a-gecmeli-haberi-602808 [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- Daron Acemoğlu: “Çin, demokratik olmayan ülkeler için ekonomik manada bir model haline geliyor”, https://medyascope.tv/2019/08/22/daron-acemoglu-cin-demokratik-olmayan-ulkeler-icin-ekonomik-anlamda-bir-model-haline-geliyor/ [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- [1]”Work begins on section of Serbia-Hungary railway in major progress for BRI Project” https://www.globaltimes.cn/page/202111/1239673.shtml [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- [2]”China-Africa trade hits record $185 billion in first 9 months” http://www.ecns.cn/news/2021-11-17/detail-ihaswzpc6923577.shtml [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- [3]”ABD ve Çin, kömür kullanımını sonlandırma taahhüdüne katılmadı”, https://www.gazeteduvar.com.tr/abd-ve-cin-komur-kullanimini-sonlandirma-taahhudune-katilmadi-haber-1540697 [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- [4]Didem Eryar Ünlü, “Kömür tüketimi 20-30 yılda sıfırlanabilir”, https://www.dunya.com/kose-yazisi/komur-tuketimi-20-30-yilda-sifirlanabilir/427464 [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- [5]Daha ayrıntılı bilgi için: “Çin dünyada kömür üretimini nasıl şekillendiriyor?”, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-59217659 [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- [6]”Acemoğlu, IMF özel dersinde konuştu: Refah Devleti 3.0’a geçmeli”, https://www.dunya.com/gundem/acemoglu-imf-ozel-dersinde-konustu-refah-devleti-30a-gecmeli-haberi-602808 [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
- [7]Daron Acemoğlu: “Çin, demokratik olmayan ülkeler için ekonomik manada bir model haline geliyor”, https://medyascope.tv/2019/08/22/daron-acemoglu-cin-demokratik-olmayan-ulkeler-icin-ekonomik-anlamda-bir-model-haline-geliyor/ [Erişim Tarihi: 24.11.2021]
