Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin bugün başlayacak ve üç gün sürecek toplantılarında Osman Kavala ile ilgili alacağı karar, Türkiye’nin Avrupa ile demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan hakları ile ilgili bağlantılarında çok daha olumsuz yeni bir sürecin başlangıcını oluşturabilir.
Konsey’i oluşturan 47 ülkenin temsilcileri, Türkiye’nin 4 yıldır cezaevinde tuttuğu Osman Kavala’nın yargılandığı davada Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’ni (AİHS) ihlal ettiği gerekçesiyle “ihlal sürecini” başlatıp başlatmamayı oylayacak.
Üçte iki çoğunluk sağlanması halinde Türkiye’ye yaptırıma varacak bir süreç başlamış olacak. Bu durumda Türkiye, Azerbaycan’dan sonra bu prosedüre tabi tutulan ikinci ülke olacak.
Kavala kararı farklı ehemmiyete sahip
Avrupa Kurulu’nun karar organı olarak misyon yapan Bakanlar Komitesi, bugünden itibaren Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nce (AİHM) verilen lakin üye devletlerce bugüne kadar uygulanmamış kararları ele alacak ve bundan sonra atılması gereken adımları kararlaştıracak.
Bu toplantılarda Türkiye, ortalarında iş insanı Osman Kavala ile eski HDP Eş Lideri Selahattin Demirtaş’ın davalarının da olduğu 6 yasal süreçle ilgili yer alacak. Bunlar ortasında, AİHM’in 2020 yılının Mayıs ayında sonuçlandırdığı ve Türkiye’nin derhal özgür bırakması gerektiğine hükmettiği fakat Türkiye tarafından uygulanmayan Osman Kavala ile ilgili karar farklı bir değere sahip.
Bakanlar Komitesi, Eylül ayında yaptığı toplantıda Kavala’nın 30 Kasım’a kadar hür bırakılmaması durumunda Türkiye’ye karşı “ihlal süreci” başlatılmasını gündeme alacağını kaydetmişti.
26 Kasım’da yapılan duruşmada, Kavala’nın tutukluluk halinin devamına karar verilmesi gözlerin Strasbourg’da yapılacak toplantılara çevrilmesine neden oldu.
Tüzel süreç nasıl gelişti?
İş insanı ve Anadolu Kültür isimli sivil toplum kuruluşunun kurucusu Osman Kavala, 2013’teki Seyahat Parkı protestoları kapsamında Ekim 2017’de anayasal tertibi ve hükümeti ortadan kaldırma hatalarını düzenleyen Türk Ceza Kanunu’nun 309 ve 312. Unsurlarınca tutuklandı. Haziran 2018’de AİHM’e başvuran Kavala, Anayasa Mahkemesi’ne kişisel müracaat hakkını da kullandı lakin yüksek mahkeme başvuruyu reddetti.
AİHM, Aralık 2019’da aldığı bir kararla, Osman Kavala’nın tutukluluğunun AİHS’in 5.1, 5.4 ve 18. hususlarına muhalif olduğunu belirtti ve derhal hür bırakılması davetinde bulundu. AİHS’in 18. Hususu, devletin vatandaşların sahip olduğu hak ve özgürlüklerin kullanımını “kendi sonları içerisinde düzenleme mazeretiyle, ulusal mevzuat yahut ilkeyi korumak ismine, aslında bu hak ve özgürlüklere ait hakkın kullanımını zorlaştırma maksadı taşıyan ayrıntılı önlemler alarak bu hakkı ortadan kaldırmamasını” amaçlıyor.
- Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, Demirtaş ve Kavala’nın hür bırakılmasını talep etti
- Avrupa Kurulu, AİHM’in Osman Kavala kararları uygulanmazsa Türkiye’ye yönelik ihlal prosedürü başlatacak
İki ay gecikmeyle AİHM kararını uygulayan İstanbul 30. Ağır Ceza Mahkemesi, 18 Şubat 2020’de Kavala’nın beraatine karar verdi lakin tıpkı gece 15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsü ile ilgili öteki bir evraktan ötürü Kavala yine gözaltına alındı. Anayasal sistemi bozmak kabahatinin yanına askeri ve siyasal casusluk suçlamasının da eklendiği Osman Kavala’nın yargılandığı Seyahat davası, 2021’de Çarşı davası ile de birleştirildi ve tutuklu avukatları ve AİHM’in özgür bırakma davetleri mahkemelerde karşılık bulmadı.
Bakanlar Komitesi, evvel Haziran sonra da Eylül aylarında yaptığı toplantılarda Türkiye’ye kararı uygulama daveti yaptı. 16 Eylül toplantısında, Kavala’nın 30 Kasım’a kadar hür kalmaması durumunda “ihlal prosedürü” uygulamasına geçeceği ihtarında bulundu.
- Osman Kavala’nın tutukluluğunun devamına karar verildi
- Osman Kavala: Adil yargılama imkanı kalmadı, duruşmalara katılmam ve savunma yapmam anlamsız
İhlal prosedürü nasıl işleyecek?
AİHS’e taraf olan ülkeler, AİHM kararlarına uymayı taahhüt etmiş oluyorlar. Lakin bilhassa demokratik seviyeleri gelişmemiş, bağımsız ve tarafsız yargı düzeneklerine sahip olmayan ülkeler, siyasi süreçleri ve aktörleri ilgilendiren davaların sonuçlarını uygulamaya yanaşmayabiliyorlar.
Ulusal çıkarlar ve etnik haklar kelam konusu olduğunda birtakım AB ülkelerinin de AİHM kararlarına uymadığı biliniyor. Türkiye, kendisine dönük tenkitlere cevap verirken Yunanistan’ın Batı Trakya Türkleri’nin haklarıyla ilgili AİHM kararlarına uymamasını hatırlatıyor.
AİHM kararlarının uygulanmasını Avrupa Kurulu’nun kuruluş emellerinin kıymetli bir kesimi olarak gören Strasbourg merkezli kurum, kararların uygulanması için taraf ülkelerle ağır bir müzakere gerçekleştiriyor fakat yeniden de karar uygulanmazsa çok sık olmamakla bir arada AİHS’in 46. Hususuna dayanarak ihlal prosedürünü harekete geçiriyor.
Avrupa Kurulu, 2010 yılından bu yana yalnızca Azerbaycan’a karşı bu türlü bir adımı 2017’de atmış ve Bakü idaresi Aliyev idaresine muhalif İlgar Memmedov hakkındaki suçlamaları düşürmek zorunda kalmıştı.
İhlal prosedürünü başlatmak için 47 ülkenin en az üçte ikisinin “Evet” oyu kullanması gerekiyor. İhlal prosedürü kararının alınması durumunda evvel Bakanlar Komitesi, AİHM’e kelam konusu dava ile ilgili alınan kararın uygulanmasında taraf devletin ihlalinin olup olmadığı soruluyor.
AİHM’den ihlal yapıldığına ait görüş gelmesi durumunda, mevzu tekrar Bakanlar Komitesi’nde ele alınıyor ve kelam konusu devletin oy hakkının askıya alınması daha sonra ise üyeliğin askıya alınması ya da üyelikten çıkarılmasına kadar giden bir yaptırım dizisi ele alınmaya başlanıyor.
Lakin Azerbaycan ile yaşanan durumda olduğu üzere, üye devletin Bakanlar Komitesi’nin taleplerine ahenk suratı ve kararlılığının zayıf olması sürecin tamamlanmasını epey geciktirebiliyor.
- 10 Büykelçiden Osman Kavala daveti: Erdoğan’dan ‘krizden kaçtı’ yorumlarına cevap: Ben taarruzdayım, kitabımda geri adım atmak yok
Strasbourg’dan nasıl bir karar çıkabilir?
1949 yılında Avrupa kıtasında demokrasi ve insan haklarının yerleşmesi, hukukun üstünlüğü ve anayasal tertiplerin oturmasını sağlamak emeliyle kurulan Avrupa Kurulu’nun kurucularından biri de Türkiye.
Avrupa Kurulu bütçesine Fransa, İtalya, Almanya ve İngiltere üzere önde gelen Avrupalı ülkelerin akabinde en çok takviye veren ülke olan Türkiye, 70 yılı aşan üyeliği sürecinde askeri darbeler ve demokratik gerileme nedeniyle inişli çıkışlı bir seyir izledi.
Türkiye’nin son periyodu de Avrupa Kurulu ile alakasında önemli bir kasvete neden oldu. 15 Temmuz 2016’daki darbe teşebbüsünün yarattığı kırılma ve AİHM’e açılan davaların Türkiye aleyhine sonuçlanması Ankara-Strasbourg bağlarında soğukluğa yol açtı.
Avrupa Kurulu Parlamenterler Meclisi (AKPM), 2017’de yaptığı bir oylama sonucunda demokratik kıymetlerden geri adım atılması nedeniyle Türkiye’yi siyasi kontrol sürecine almıştı. Türkiye ise AKPM’ye sert reaksiyon vermişti. Bu gelişme, Türkiye’nin demokrasi liginde küme düştüğü yorumlarına neden olmuştu.
Strasbourg’da ihlal prosedürüyle ilgili yapılacak oylama da benzeri değerlendirmelere neden olacak bir gelişme olarak görülüyor.
Diplomatik gözlemciler, ihlal prosedürünün engellenmesi için Türkiye’nin en az 15 üye devleti kendi lehine oy kullanmaya ikna etmesi gerektiğini fakat bunun ulaşılması güç bir amaç olduğunu kaydediyorlar.
Azerbaycan ile ilgili süreçte ortalarında Türkiye’nin de olduğu 10 ülke Bakü’nün yanında oy kullanmıştı.
Osman Kavala’nın yargılandığı davanın 26 Kasım’daki duruşmasında mahkemenin tahliye kararı vermemesi, hem ulusal hem de memleketler arası çapta faaliyet gösteren insan hakları örgütlerinin yansısına neden oldu.
Ortalarında Memleketler arası Af Örgütü’nün de olduğu birçok kuruluş, Avrupa Kurulu’na Türkiye’ye karşı yaptırım sürecini başlatması davetinde bulundu.
Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, Demirtaş ve Kavala’nın özgür bırakılmasını talep etmiştiTürkiye ne yapacak?
Avrupa Birliği ile müzakerelerinin büsbütün donduğu, bağlantıların geleceğinin bilinmeyen olduğu bir periyotta Avrupa Kurulu’ndan çıkacak olumsuz bir kararın Ankara’nın Batı ile ilgilerinde yeni bir soğukluğu tetikleyeceği öngörülüyor.
Siyasi niteliğinden ötürü Bakanlar Komitesi’nin alacağı karar, yalnızca Kavala değil Selahattin Demirtaş ve öbür siyasi davalarla ilgili olarak da Ankara’nın daha fazla hukuksal ve siyasi baskı görmesine yol açacak bir gelişme olarak bedellendiriliyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Eylül sonunda gittiği Azerbaycan’dan dönüşünde bir gazetecinin Kurul oylamasından ne beklediği sorusunu sorması üzerine, “Benim rastgele bir beklentim yok. Benim yalnızca tek beklentim var; biz bildiğimizi okuruz. Kurul bildiğini mi okur, okusun. Onlar ne okuyor, dinleriz, görürüz. AİHM’inkini de Konsey’inkini de dinleriz. Dinledikten sonra da biz üzerimize düşeni yaparız. Gereği neyse bunu yapacağız. Ben, Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı olarak bu makamda bulunduğum sürece üzerime düşen misyonu dört dörtlük yaparım. Sanki şu ne der, bu ne der, bunlara hiç bakmam. Benim aldığım terbiye bu, yetişme usulüm bu. Ölene kadar da motamot bu istikamette devam ederim, devam edeceğim” demişti.
Erdoğan’ın bilhassa 10 ülkenin büyükelçilerinin yaptığı ortak açıklamaya reaksiyon olarak Osman Kavala’nın yargılandığı davada geri adım atılmayacağını açıklaması, ihlal prosedürü kararının dahi tahliyenin gerçekleşmeyeceği yolunda değerlendirmeler yapılmasına neden oldu.