Ülkemizde 500’den fazla, yüzey kırığı oluşturabilecek fay var. Bu faylar Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü (MTA) tarafından 2011 yılında yayınlanan Türkiye Canlı Fay Haritası’nda gösteriliyor. Jeoloji Mühendisleri Odası geçtiğimiz aylarda canlı faylar üzerinde oturan 22 ile ilişkin raporlar yayınlayarak canlı faylar üzerinde yerleşimim mümkün olduğunda önlenmesi ve bunun kurallarının ne olması gerektiğini haftalar boyunca raporlar halinde yayınladı, ilgili kurumların dikkatini çekti. Ülkemizde 22 vilayet yüzey kırığı oluşturabilecek faylar üzerinde yer alıyor.
Türkiye’de 22’si kesin, 2’si tartışmalı olmak üzere fay çizgisi üzerinde 24 kentimiz bulunuyor. Bolu tartışmalı, güneyinde fay var, içinden geçen fayın canlı olup olmadığı kesin değil; fakat bence faal.
İkinci tartışmalı kent ise Kocaeli. Vilayet merkezinde fay yok; lakin çabucak güneyinde var. Kimisi kent oraya kadar büyüdü diye onu da katıyor; kimisi de oralar ilçeye ilişkin diye kabul etmiyor. Cevaplaması güç bir bahis lakin fay sınırındaki vilayet sayısını 24 olarak belirtmekte bence bir mahzur yok.
Türkiye Canlı Fay Haritası bilgilerine nazaran ülkemizde yapıları direkt canlı fay üzerine oturan, 45 vilayet alanı üzerinde 110 ilçe var. Bunun yanı sıra çok sayıda ilçe de canlı faylara çok yakın pozisyonda yer alıyor. MTA tarafından yayınlanan haritalara nazaran canlı fay üzerinde yer alan ilçeler belirlendi. Lakin birçok fayın yeri metre bazında bir doğrulukla bilinmiyor. Bu nedenle canlı fayların tam olarak nerede olduğunun jeoloji ve jeofizik mühendisleri tarafından yapılacak özel araştırmalar ile belirlenmesi gerekiyor.
Ülkemizde sarsıntı sarsıntısı tehlikesine sahip alanların büyüklüğü 250.000 kilometrekaredir. Bu ise tüm ülke yüzölçümü ile kıyaslanırsa yaklaşık yüzde 30’a karşılık gelir. Özetle, tüm Türkiye sarsıntı tehdidi altındadır; lakin ülkenin yüzde 30’u yıkıcılığı yüksek sarsıntı tehlikesi altındadır.
Marmara içerisinde yer alan fayların kırılma mümkünlüğünün büyük olduğu, bu faylar kırıldığı takdirde 7’den büyük bir sarsıntı gerçekleşeceği ve bu türlü bir durumda yalnızca İstanbul’un değil Marmara etrafında geniş bir alanın etkileneceğini uzun yıllardır konuşuyoruz. Bu durum 17 Ağustos 1999 sarsıntısından sonra daha büyük bir olasılıkla gündeme geldi. Marmara’da ortalama 250 yılda bir büyük sarsıntı oluyor. Son büyük zelzeleler olarak 1509 ve 1766 sarsıntılarını tarihi kaynaklardan öğreniyoruz.
“Deprem 5 metrelik kayma yaratacak”
Daha sade bir anlatımla Marmara’da beklenen zelzele gerçekleştiğinde Yalova’daki bir nokta İstanbul’daki bir noktaya nazaran 5 metre batıya hakikat kayacak. Benzeri bir durum 17 Ağustos 1999 sarsıntısında de yaşanmış, Sakarya’da fay üzerinde yer alan bir akaryakıt istasyonunun iki pompası birbirine nazaran 5 metre kadar kaymıştı.
Faylar hareket ettikleri vakit hareket ettikleri taraftaki kayaları sıkıştırır; bu da olması beklenen bir sarsıntısı daha öne çeker. Buna gerilim transferi ya da halk lisanı ile tetikleme diyoruz. 17 Ağustos depremindeki hareketin Marmara’daki bir zelzelenin olma mümkünlüğünün yüzde 15 kadar artırdığı hesaplanıyor.
Tüm bunları üst üste koyduğumuz vakit Marmara’da bir zelzelenin olma vakti gelmiştir. Lakin bunu kesin bir tabir olarak kabul etmemek gerekir, zira tabiat hiçbir vakit bizim beklediğimiz üzere sistemli, davranmayabilir.”
Marmara 7 ve daha üzeri bir sarsıntıya hamiledir. Bu zelzele Marmara içerisindeki Kuzey Anadolu Fayı’ndan kaynaklanacaktır. Büyük olasılıkla da Silivri-Adalar ortasında bir noktada meydana gelecektir. Bu sarsıntının nerelerde ne kadar tesirli olabileceği konusunda da yapılmış çok sayıda çalışma var.
Ülkemizin ve dünyanın en kıymetli zelzele kaynaklarından biri olan Kuzey Anadolu Fayı’nın iki bölümünde zelzele tekrarlama aralıkları dolmuştur. İkisi de 7’den büyük sarsıntı üretme potansiyeli olan bu boşlukların gelecekte yıkıcı sarsıntı üretmesi kaçınılmazdır.”
