Burcu Karakaş
Bolu
“Ben ülke kuracağım. Afganistan işgal altında, biliyor musun? Ülkesizler için ülke kuracağım. Vaktinde yapanlar olmuş. Tarihe merakım var, ondan biliyorum.”
Bolu’da yaşayan Afganistanlı Abdül, şimdi 10 yaşında. Annesiyle sohbet ettiğimiz vakit, yani yaşıtlarının okulda olduğu saatte meskende olmasının sebebi, maruz kaldığı zorbalıktan hasta düşmesi. Zeynep Hanım, oğlunu okuldan almak zorunda kalmış.
“Bana sınıf arkadaşlarının, ‘Seni öldürüp çöpe atarız’ dediğini söylemişti ancak inanmamıştım. Hasta düştü de inandım. Öğretmeni sınıfta kaç kez, ‘Afganlar çok pis’, ‘Neden Türkiye’ye geldiniz’ üzere şeyler demiş. Bir gün, ‘Okula gitmeyeceğim bir daha’ dedi. Kederden hasta oldu. Beş kilo verdi oğlum.”
Zeynep Hanım bir görüntü göstermek için telefonunu alıyor. Abdül’ün hazırlayıp Youtube’a yüklediği bir görüntü bu. Abdül görüntüde, “Biz de Müslümanız, lütfen yani. Bu türlü makus davranmayın” diyor. Annesi, “Arkadaşlarına göndermiş, benim de bugün haberim oldu” diyor. Öğretmen hakkında şikâyette bulunmış, ancak sonuç alamamış. Kendisi de çalıştığı dükkandaki işini, iş arkadaşlarının uyguladığı mobbing nedeniyle bırakmak zorunda kalmış.
“İşten ayrılmak zorunda kaldım, aylardır parka gitmiyorum”
Yabancı asıllı şahısların su fiyatlarını dolar kuru üzerinden ödemesi ve nikah fiyatlarının 100 bin TL olmasına dair kararlar, geçtiğimiz hafta Bolu Belediye Meclisi’nde kabul edildi. Bolu Belediye Lideri Tanju Özcan, İçişleri Bakanlığının başlattığı soruşturmaya karşın kararın 1 Ocak’ta yürürlüğe gireceğini duyurdu.
Kelam konusu kararlarının mülteciler tarafından nasıl karşılandığını araştırmak için geldiğim Bolu’da, Tanju Özcan’ın telaffuz ve icraatlerinin kentteki ayrımcı davranışları körüklediğine dair ortak bir inanç var.
Abdül’ün annesi Zeynep Hanım, bir bayan derneğinde çalışırken can güvenliği tehlikeye niyet Afganistan’ı terk etmek zorunda kaldıklarını anlatıyor. Bolu’da yaşayan birçok mülteci üzere onlar da memleketler arası muhafaza müracaatında bulundukları Birleşmiş Milletler (BM) tarafından buraya gönderilmiş. Otobüs, hastane ya da market, kamusal alana her çıktığında “Nerelisin”, “Neden geldin” üzere sorularla karşılaştığını belirterek “Sırf bu nedenle aylardır parka gitmiyorum” diyor. Zeynep Hanım’a nazaran, Tanju Özcan’ın açıklamaları nedeniyle kentte yaşadıkları sorunlar artıyor. Oğlu Abdül’ün okul değiştirmek zorunda kalması buna yalnızca bir örnek.
“Hukuken bu türlü bir karar alınamaz”
Bolu Barosu Denetleme Şurası Lideri Umur Yücel ile alınan kararların hukuksal boyutunu konuşmak için bir ortaya geliyoruz:
“Tartışmaya açık bile değil. Hukuken bu türlü bir karar alınamaz. Anayasa’da ayrımcılık yasağı, Belediye Kanunu’nda hemşeri hukuku var. Bir fiyat alınacaksa birebir ya da orantılı olmak zorunda. Belediye kararında orantılıktan bahsedemiyoruz.”
Avukat Yücel, isimli yardım taleplerinin üçte birinin mültecilerden geldiğini ve bu taleplerin gitgide arttığını söylüyor. Taleplerin birçoklarını, milletlerarası müdafaa kararlarının iptali için yapılan müracaatlar oluşturuyor. Yücel, yönetim mahkemesine açılan davalarda mülteciler lehine çıkan bir karara rastlamamış.
Yücel, “Normalde sıhhatle ilgili bir durum yaşandığında hudut dışı kararı verilemez lakin biz gebe göçmenlerin bile hudut dışı kararını kaldıramıyoruz. İnsanlarda esasen düşmanlık vardı, Tanju Bey’in açıklamaları bu düşmanlığa yağ sürdü” diyor.
Yücel’e nazaran, belediye kararları daha fazla yabancı düşmanlığına yol açabilir. Nikah fiyatıyla ilgili karar nedeniyle evlilik dışı birlikteliklerden doğacak çocukların toplumsal statü sorunu yaşayabileceğine de dikkat çekiyor:
“Önümüze daha çok evrak gelecek, daha çok mülteci mağdur olacak. Mülteciler hukuksal olarak haklarını arayamayacak hale geldikleri anda şiddet hareketleri olabilir.”
Bolu Barosu, belediye kararından beri rastgele bir açıklamada bulunmadı.
“Su fiyatından 170 yabancı hane etkilenecek”
Sorularımı yöneltmek üzere Bolu Belediyesi binasındayım. Beni makamında ağırlayan yetkiliye, su fiyatlarındaki değişiklikten kaç yabancının etkileneceğini sorduğumda, “170 hane” yanıtını alıyorum. Bolu’daki yabancı nüfusu da soruyorum fakat yetkili, sayıyı bilmediklerini, Meclis’te alınan karar öncesinde de öğrenme gereksinimi duymadıklarını söylüyor. Belediye kararlarının ne işe yarayacağını ve ne amaçlandığını soruyorum. Yetkili şu karşılığı veriyor:
“Alınan kararlar nedeniyle yabancıların Bolu’dan gideceğini düşünmüyoruz. Biz mülteci sorunu tartışılmasını, bu mevzuyla ilgili ne yapılacağına karar verilmesini istediğimiz için aldık o kararları.Yani su fiyatı 170 haneyi etkileyebilir fakat kentte 15 bin civarında olduğunu iddia ettiğimiz yabancıların tamamı için alındı.”
Yetkiliye, nikah fiyatının 100 bin TL olmasıyla evlilik dışı birlikteliklerden doğabilecek çocukların statüsünün ne olacağı konusunu da soruyorum. Yetkilinin karşılığı şöyle:
“Başka beldede evlenebilir ya da müftülük nikahı yapabilirler. Yoksa kimse evlenmek için vermez o parayı olağan ki.”
Belediye yetkilisine nazaran, Bolu Belediye Meclisi’nden çıkan kararı Türkiye’nin yüzde 85’i destekliyor. “Anket mi yaptırdınız” diye sorduğumda, anket yaptırmadıklarını, lakin verdiği oranın bugüne kadar yapılan anketlerde mülteci zıddı vatandaşların oranına işaret ettiğini, yani varsayımda bulunduğunu söylüyor.
“İki çocuğu dövmüşler, aile şikâyetten vazgeçti”
Iraklı Ahmet ve Mahmut ile belediye binasının paralelinde bulunan Bolu Vilayet Göç Yönetimi Müdürlüğü’nün önünde karşılaşıyorum. Dört sene evvel can güvenliği nedeniyle Musul’dan Türkiye’ye sığınan Ahmet de “BM’nin yönlendirmesiyle burada bulduk kendimizi. Rastgele yani” diyor. Çalışma müsaadesi olmadığı için çoğunlukla ailesi Ahmet’e para gönderiyor.”Burada yaşayan her göçmenin bir kaygısı var, o yüzden buradalar. Gezmeye gelenler de var fakat biz gezmeye gelmedik” diyen Ahmet, Irak’ta ticaretle uğraşıyormuş. Bolu’da fırın açmak istemiş lakin yabancı olduğu için ruhsat verilmemiş.
Ahmet, “‘Ne yapayım, hırsızlık mı yapayım’ diye sordum, ‘Karar böyle’ dediler” diyor.
Ahmet’e nazaran, belediye liderinin açıklamaları ayrımcılığı artırmış durumda. Geçtiğimiz hafta onun üzere Bolu’da yaşayan Iraklı bir arkadaşının liseye giden iki oğlunun akranları tarafından dövüldüğünü anlatıyor:
“5-6 kişi toplanıp iki çocuğu dövmüşler. Biri iç kanama geçirdi. Aile korktuğu için şikâyetten vazgeçti.”
Iraklı Mahmut ise Türkiye’nin mültecilere kucak açtığını hatırlatarak belediye meclis kararlarının Türkiye devletinden değil, CHP’den kaynaklandığını söylüyor. “Benim telaşım yok, zira CHP daima bu türlü, yabancılara karşı ırkçı” diye konuşuyor. Ahmet de Mahmut da “Şehir değiştiremiyoruz, gidebilsek gideriz” diyor. Lakin burada yaşadıkları sürece hayatlarını idame ettirmek zorundalar.
Iraklı Mahmut, kelamlarını “Çok eski bir bina var, yalnızca Araplara kiralıyorlardı. Ucuzdu. Artık kiralar bin lira olmuş. Başakköy’de bir emlakçı aradık, ‘Araplara mesken vermiyoruz’ deyip kapattı” diye sürdürüyor.
Göç Yönetimi’nin önünde babasını bekleyen bir gençle de karşılaşıyorum. Bolulu lise öğrencisi, Faslı bir bayanla evlenmiş olan babasının binadan çıkmasını bekliyor. “Burada son devirde karma evlilikler epey yaygın. Yalnızca düğün masrafından kaçınmak için bile yabancıyla evlenen oluyor. Biliyorsunuz, bizim geleneklere uygun yapıldığında düğün masraflı oluyor” diyor.
“Evi yabancıya vermeyelim”
Bolu’da mültecilerin sıklıkla lisana getirdiği sıkıntılardan biri, barınma hakkı. Mesken sahiplerinin halini öğrenmek kent merkezindeki bir emlakçıya uğruyorum. İsmini vermek istemeyen genç adam, öğrenci nüfusu ve mülteciler nedeniyle Bolu halkının artık kent merkezinde oturmayı tercih etmediğini söylüyor. “Yabancılar merkeze geldikçe yerliler dış mahallelere, Kılıçarslan, Alput ya da Paşaköy’deki yeni binalara kaçtı” diyor. Emlakçı genç, pandemi öncesi 600-800 TL civarında olan dairelerin artık 1.000-2.000 TL’ye kiralandığını söz ediyor.
Bolu’da emlakçılık yapan bir öteki genç, mesken sahiplerinin önyargı nedeniyle ayrımcı davranabildiklerini söylüyor. “‘Evi pis kullanır, yabancıya vermeyelim’ lafını sıklıkla duyuyorum. Başkan’ın açıklamalarından sonra bu sıklık arttı. Belediye lideri o denli düşününce beşerler da etkileniyor diye düşünüyorum” diye ekliyor.
“Valimiz sokağa çıkma yasağını teklif olarak söyledi”
Bolu’da mültecilerin reaksiyonlu olduğu tek isim Bolu Belediye Lideri Tanju Özcan değil. Bolu Valisi Ahmet Ümit’in Eylül ayında mülteci temsilcileriyle yaptığı toplantı da yabancılar ortasında rahatsızlık yaratmış. Afganistanlı Ali, o toplantıya katılmış bireylerden biri. Ümit’in kendilerine misafirliğe gitmemeleri, meskene konuk çağırmamaları ve “kokan yemek” yapmamaları konusunda “uyarıda bulunduğunu” anlatıyor.
Bolu Valiliği’nden edindiğim bilgiye nazaran, Vali Ümit’in basına da yansıyan 21.00’dan sonra yabancıların dışarı çıkmaması üzere tabirleri gerçek. Fakat yetkililer, valinin açıklamalarının çarpıtıldığını, bu kelamların “öneri” niteliğinde olduğunu söylüyor.
Valilik yetkilisi, hem Bolu halkından hem de mültecilerden Cumhurbaşkanlığı İrtibat Merkezi’ne (CİMER) şikâyet geldiğini, Vali Ümit’in “kokan yemek yapılmaması” tarafındaki ikazının da Emniyet’e yansıyan bir olaydan kaynaklandığını söz ediyor. “Valimiz toplantıda, ‘Buranın örf ve adetlerine uyun, Anayasamızı öğrenin’ dedi” diyor.
“Yabancı olduğumuzu anlamasınlar diye dikkat ediyorum”
Zeynep Hanım’ın konutundaki sohbetimize daha sonra Seher de katılıyor. “Evde buluşmamız yeterli oldu, dışarıda bunları konuşamazdık” diyen Afganistanlı Seher’e, “Bolu’yu seviyor musun?” diye soruyorum. “Seviyorduk” diye yanıt veriyor. Seher’e nazaran, Tanju Özcan’ın açıklamaları ayrımcılığı cesaretlendiriyor. “Mülteciler savunmasız kaldı burada. Kimse takviye çıkmıyor. Konutundan çıkmayan beşerler var. Ben de ruhsal olarak çıkmak istemiyorum” diyor. Farsça ya da Arapça’yı yolda rahatça konuşamadıklarını, konuştuklarında uzun bakışlara maruz kaldıklarını ve bu durumun bilhassa son dört ayda daha çekilmez hale geldiğini anlatıyor.
Seher, “Pazarda, ‘Kendi ülkenizi mahvettiniz, sonra buraya geldiniz’ kelamlarını şahsen işitiyorum. Yarım gün çalıştığım dükkanda ben oradayken iş arkadaşımın, ‘Yabancılar yerimizi alıyor, lider çok uygun yaptı’ dediğini de duydum” diyor.
Türkçe bilen Seher, anaokuluna giden iki çocuğunu okula götürdüğünde Afganistanlı olduklarını anlamamaları için uğraş gösterdiğini söylüyor:
“Yabancı olduğumuzu anlamasınlar diye dikkat ediyorum. Haydi biz ruhsal şiddete uğruyoruz lakin çocuklarım görsün istemem. Onların hiçbir hatası yok.”
Salondaki sohbetimize Abdül de dahil oluyor. Ülke kurma hayalini bilgisayar oyunu üzerinden gerçekleştirmeye başlamış:
“Çit, duvar ve dağlardan sonlar çizdim. Irmakların üzerine lav koydum. Nasıl istersen o denli çizebilirsin hudutları. Hayal gücüne bağlı…”
