Futbol kulüpleri, tartışmalı kripto “taraftar tokenları” satarak yüz milyonlarca dolar gelir elde etti.
BBC’nın yaptırdığı tahlile nazaran sanal para için 350 milyon dolardan fazla harcandı.
Kimi taraftar tokenları, taraftarlara gerçek dünyada çeşitli avantajlar sağlayacağı vaadiyle satılıyor.
Fakat tersleri, bu avantajların değersiz olduğunu – bir kulüp stadyumlarda çalınacak müzikleri belirlemekte oy kullanma talihi önerdi- ve kulüplerin taraftarlara kâfi seviyede müdafaa sağlamadığını söylüyor.
Kulüplere has kripto para
Şu ana dek, Avrupa’danın en önemli beş liginde 24 kulüp taratar token uygulamasını başlattı. Bunlara sekiz Premire Lig grubu de dahil. (BBC Türkçe’nin notu: Türkiye’de de Galatasaray, Fenerbahçe, Trabzonspor, Karşıyaka, Eskişehispor, Göztepe, Başakşehir, Yeni Malatyaspor üzere birçok kulüp taraftar token piyasaya sürdü)
Birçok kulüp, kulube has kripto para gibisi tokenlar piyasaya sürüyor. Bu sanal paralar arz ve talebe bağlı olarak bedeli yükselip, düştükte, alınıp, satılabiliyor.
Manchester City üzere birtakım kulüpler ise kolleksiyonerlere NFT’ler de satıyor.
Taraftar tokenleri satan birden fazla kulüp, birinci satışı ve sonrasında dijital paranın ticaretini organize eden Socios isimli bir şirketle çalışıyor. Fakat Binance ve Bitci üzere öteki platformlar da bu alanda büyüyor.
Socios, BBC’ye yaptığı açıklamada, uygulama üzerinden 270-300 milyon dolarlık sanal para satışı yaptığını söylüyor. Fakat şirket, bu paranın ne kadarının direkt kulüplere gittiğini açıklamadı.
Alıcılar, evvel gerçek paralarını şirketin kripto parası Chiliz’e dönüştürmek zorunda.
Kripto tahlili yapan Protos’un araştırmasına nazaran birçok alıcı para kazanmak için öteki kripto paralarda olduğu üzere taraftar tokenlarının da spekülatif ticaretini yapıyor.
Lakin birçok taraftar tokenının pahası, birinci satışlarından bu yana azaldı.
BBC, tüm Premier Lig takımlarına ve önde gelen kimi Avrupa kulüplerine, bu yeni trendle ilgili planlarını ve görüşlerini sordu.
Yalnızca bir kulüp cevap verdi.
Brighton and Hove Albion’dan bir sözcü, “Bu eserleri satmadık ve bu pazarlara girme planımız yok” dedi.
Kripto para eserleri kamuya açık bir dijital kayıt defteri olarak tanımlanabilecek bir sistem üzerine heyeti olması sayesinde Protos, şu tespitleri yaptı;
- Lazio, Manchester City, Porto, ve Santos en çok satış yapan kulüpler oldu
- Taraftar tokenları, 130 milyon dolarla en çok geliri Lazio’ya getirdi
- Manchester City ve Lazio tokenları en büyük paha kaybını yaşadı. Piyasaya çıkmasından bu yana yüzde 70 kıymet yitirdi
- Inter Milan ve Trabzonspor tokenlarının kıymeti son bir yılda Bitcoin’den daha fazla arttı
Protos’un Haber Yöneticisi David Canellis, “Taraftar tokenları, bu tip taraftar angajeli eserlerden bekleyeceğinizden daha ağır bir formda alınıp, satılıyor. Genel olarak, bu taraftar tokenları üzere küçük kripto paralar, bunların ticaretini yapmak isteyen kişi sayısı az olduğundan inanılmaz derecede değişken olabilir” dedi.
Canellis ayrıyeten “Spekülatörler bunu biliyorlar, münasebetiyle taraftar token pazarlarındaki ticaretin birçoklarının, büsbütün kısa vadeli kâr arayışındaki spekülatörler tarafından yapıldığını düşünüyorum” diye de ekledi.
Ferdi alıcılar
Mevcut sisteme yöneltilen tenkitlerden biri de, kulüplerin tokenların büyük çoğunluğunu taraftarlara satmak yerine ellerinde tutarak, pazar dinamiklerini bozmaları.
Socios Socios taraftar token uygulamasında ticaret kıymetli bir öge. En önemli 13 kulübün ellerinde tuttukları tokenlerin pahası 1,9 milyar doları geçiyor, lakin ferdî alıcıların elindeki tokenlerin pahası şu anda 376 milyon dolar.
Ortalamada kulüpler token arzının yüzde 80’ini ellerinde tutuyor. Canellis, “Kulüplerin kendileri, bir anda çok satış yapmayarak istikrar kurmak zorunda. Birden çok satış yaparlarsa, fiyatın çok düşmesi riskini alırlar. Bunun yaşandığını Lazio, FC Porto, Santos FC, ve Manchester City’nin satışlarında net bir biçimde görebiliyoruz” dedi.
Futbol taraftarları
Kimi taraftar kümeleri da, ististmardan dertli.
BBC News’taki Tech Tent podcastına konuşan West Ham United Taraftarları Vakfı’ndan Sue Watson, “Kripto para piyasası hakkındaki bilgim üstünkörü. Muhtemelen de bu özelliğimle, kripto para piyasasında ticaret yapmayan çok sayıda olağan futbol taraftarını temsil ediyorum. Kuralsız, inançlı değil ve klüplerin taraftarlarına nasıl bir müdafaa sağladığını sorguluyorum” dedi.
Socios uygulamasında, kulüp tokenları hakkında da öteki kripto para piyasaları üzere bilgiler veriliyor, fiyat dalgalanmaları gösteriliyor ve alım ve satım düğmeleri bulunuyor.
Fakat Socios’tan Max Rabintovich, sistemin token ticareti yapan değil, bunları ellerinde tutan taraftarların ödüllendirilmesi üzerine tasarlandığını söylüyor.
Manalı avantajlar
Rabintovich “dijital mağazalarda daimi yüzde 5 indirim, bilet kazanma şansı” üzere avantajların, taraftarlar için “beş-on papel” kazanmaktan daha cazip olduğunu da belirtiyor.
“Ticaretten elde edilecek bir katma paha yok. Bir grup için sadakat puanları toplamak, oy kullanabilmek için elinizde tokenlar var. Tüm sorun tokenları alıp, elinizde tutmak”
Lakin Rabinovitch kulüplerden de “oyuncular çıkarken stadda hangi şarkıyı çalalım” oylamasından daha manalı avantajlar sağlamasını da istiyor.
Dijital animasyonlar
Klüplerin kripto eser piyasasına girdiği alanlardan biri de NFT’ler.
Manchester City, Glasgow Rangers ve Juventus NFT’ler çıkarttı ve kimileri içinde kimin sahip olduğunu gösteren bir kod bulunan bu müstesna dijital fotoğraf ve görüntülere on binlerce dolar harcadı.
MakersPlace Kamuya açık kayıtlar, Manchester City’nin iki NFT setinden 80 bin dolar kazandığını gösteriyor. Milyoner NFT kolleksiyoncusu Mike Bousis, bunların beş adedine 40 bin dolar harcadığını söyledi.
“Manchester City’nin NFT çıkarttığını gördüğümde, buna sahip olmam gerektiğini düşündüm. Manchester City’yi daima severdim. Grubu, gücünü. Satın almanın ve sahip olmanın havalı bir şey olacağını düşündüm. Sahibi benim. İstediğim yerde sergileyebilirim ve bir sanat yapıtı.”
ABD’de Profesyonel Basketbol Ligi (NBA), NFT’leri satan birinci spor tertiplerinden biriydi. Basketbol maçlarından klipler sattılar.
Fakat Protos, NBC NFT’lerinin bedelinin 2021’in başından bu yana yüzde 90 azaldığını söylüyor.
NurPhotoSorare üzere şirketler de kolleksiyonlara katılabilecek ve tıpkı vakitte oynanabilecek NFT futbolkartları satıyor.
Protos’un datalarına nazaran bunların popülerliği yükseliyor ve taraftarlar Nisan 2019’da piyasa çıkmasından bu yana kartlara 142 milyon dolar harcadı. Satış fiyatlar da bir yıl boyunca sabit kaldı.
Fakat futbol müellifi Martin Calladine, taraftarların NFT’lere ve tokenlara yatırım konusunda ihtiyatlı olmaları gerektiğini söylüyor.
‘Para kazanmak’
Calladine “Kripto paraların sorunu kural ve denetleme olmaması. Futbol dünyasında yasal müdafaası olmaan satılan tek eser. Para kazanmak hedefiyle bunları almayın” diyor ve ekliyor:
“Bazı beşerler bunlardan çok para kazancak. Lakin çok büyük ihtimalle bu sokaktaki ortalama futbol taraftarı olmayacak”