Kıymet Akal
Rusya’nın Ukrayna hududuna yaptığı askeri yığınak, Batılı ülkeler ile Rusya ortasında tansiyonu tırmandırdı.
Washington, Rusya’nın atılımlarını “Avrupa’nın karşı karşıya bulunduğu en büyük güvenlik tehdidi” olarak nitelendirirken, Rusya’nın Ukrayna topraklarını işgal etmesi halinde “ABD’nin Avrupalı müttefikleriyle harekete geçmeye, tereddütsüz bir halde karşılık vermeye hazır olduklarını” duyurdu.
Rusya tansiyondan Ukrayna’yı sorumlu tutarken, gözler hem Moskova hem de Kiev ile yakın bağları bulunan, NATO üyesi Türkiye’ye çevrilmiş durumda.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bölgede savaş istemediklerini söyleyerek, tansiyonun düşürülmesine katkıda bulunmak için taraflar ortasında arabuluculuk yapmayı önerdi.
Teklif Kremlin tarafından sıcak karşılanmasa da, Rusya’nın Türkiye’nin tekliflerine kapıyı tümüyle kapatmaması da dikkat çekiyor.
Rusya ile SİHA tansiyonu
Rusya Ukrayna’yı Türkiye’den satın aldığı gelişmişsilahlı insansız hava araçlarını (SİHA) Rusya yanlısı güçlere karşı kullanarak “provokatif hareketlere girişmekle” suçlarken, Ankara’yı da “Ukrayna’nın militarist hislerini teşvik edecek adımlardan kaçınma”, “izlenen siyasetleri gözden geçirme” ihtarında bulunuyor.
Siyasi gözlemciler Türkiye’nin Ukrayna’ya silah satmasının Rusya’da rahatsızlık yarattığını belirtmekle birlikte, Kremlin’in Ankara ile diyaloğunda “dikkatli ve dengeli” bir siyaset izlediğine işaret ediyorlar.
Bunda, Türkiye’nin Karadeniz’e kıyısı bulunan en büyük NATO ülkesi olması, buna karşın ABD’nin bölgedeki askeri varlığını artırma planlarına soğuk bakmasının da tesirli olduğu belirtiliyor.
Moskova’nın NATO tasası
Rusya Memleketler arası İlgiler Kurulu uzmanı Timur Ahmetov, Rusya’nın şiddetle karşı çıktığı mevzunun Ukrayna’nın NATO’ya üye olması olduğunu belirterek, Türkiye ile Ukrayna ortasındaki savunma sanayi işbirliğinin bu gayeye yönelmemesi durumunda, Moskova açısından çok da büyük sorun teşkil etmeyeceğini söyledi.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Ahmetov, “Eğer Türkiye ile Ukrayna ortasında savunma sanayi alanındaki işbirliği, Ukrayna’yı NATO’ya, NATO standartlarına yakınlaştırma, bağımsız savunma yetkinliğini güçlendirme maksadı olmadan yürütülürse, Rusya’nın buna çok şiddetli bir biçimde karşı çıkacağını düşünmüyorum” dedi.
Türkiye, son yıllarda Ukrayna ile geliştirdiği savunma sanayi işbirliği çerçevesinde, bilhassa Ukrayna’nın SİHA motorları, tank motorları üretimindeki teknolojisinden yararlanmayı umut ediyor.
Rusya Ankara’nın önerisi için ne diyor?
Ukrayna ile işbirliğinin üçüncü ülkelere karşı olmadığını savunan Erdoğan, hem Ukrayna hem Rusya ile güzel ilgilere sahip olduklarını, bölgede artan tansiyonun düşürülmesini sağlamak için kolaylaştırıcı bir rol üstlenebileceklerini söylese de Rusya’dan gelen bildiriler Kremlin’in buna sıcak bakmadığını gösteriyor.
Rusya, Türkiye bu hususta bir gayret gösterecekse, bunun Ukrayna idaresi üzerinde tesirini kullanmak ve Minsk mutabakatı kararlarını uygulatmak üzerine olması gerektiğini savunuyor.
Kremlin sözcüsü Dimitri Peskov, gazetecilerin Erdoğan’ın teklifiyle ilgili sorusuna verdiği karşılıkta sözcüklerini itinayla seçerek, “Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kiev üzerindeki tesirini, onları Minsk tedbirler paketi, Paris mutabakatı kararlarına uymaya ikna etmek için kullanırsa, bu pek olağan ki memnuniyet yaratır” dedi.
Rusya’nın Ankara Büyükelçisi Aleksey Yerhov da NTV kanalında yaptığı açıklamada, ihtilafın Ukrayna hükümeti ile ülkenin doğusundaki kümeler ortasında olduğunu, Rusya’nın bu çatışmanın tarafı olmadığını savunarak Türkiye’nin arabuluculuk teklifinin uygulanabilir olmadığını söyledi.
Bununla birlikte Yerhov’un, “Türkiye’nin tansiyonun düşürülmesine katkıda bulunma isteği takdire şayandır ve minnettarız” demesi dikkat çekti.
Uzmanlara nazaran, Türkiye’nin NATO üyesi olmasına karşın Batı ile Rusya ortasında tırmanan tansiyonda açıkça taraf tutmaması Moskova’yı şad ediyor.
Rus uzman Ahmetov, “Türkiye’nin NATO ülkesi olarak bu türlü davranması Rusya’yı sevindiriyor olmalı. Yani NATO nezdinde alternatif, hatta birbirine zıt düşen yaklaşımların oluşması Rusya için olumlu bir gelişme” dedi.
Biden, Erdoğan’ı dışlıyor mu?
Ankara’nın bu tavrı Batılı başşehirler tarafından da dikkatle izleniyor. ABD Lideri Joe Biden, Rusya’nın askeri hareketliliğinin artmasının akabinde ağır bir diplomasi başlatırken, Avrupalı müttefikleriyle bir dizi telefon görüşmesi gerçekleştirdi.
Ukrayna Cumhurbaşkanı Vladimir Zelinski’yi arayarak, ABD’nin Ukrayna’nın toprak bütünlüğü ve egemenliğine taahhüdünü yineleyen Biden, Rusya’nın yeni bir askeri müdahalesi halinde “ABD ve Avrupalı müttefiklerinin, güçlü ekonomik yaptırımlar ve öteki tedbirler ile karşılık vereceğini” söyledi.
Biden, Putin’le yaptığı görüntü konferans görüşmesi öncesinde Almanya, İngiltere, Fransa ve İtalya önderleriyle görüş alışverişinde bulundu. Amerikan Lideri, Putin’le görüşmesinin akabinde yeniden Avrupalı müttefikleriyle telefonda görüşerek onları bilgilendirdi ve durum değerlendirmesi yaptı.
Biden’ın NATO müttefikleriyle yaptığı bu görüşmelerine, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı dahil etmemesi dikkatlerden kaçmadı.
Almanya’nın saygın niyet kuruluşlarından Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) bünyesinde çalışmalarını sürdüren Kadri Taştan bunun çok da şaşırtan olmadığı görüşünde.
Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) uzmanlarından olan Taştan, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, “Joe Biden’ın ABD başkanlığını üstlenmesinden bu yana Cumhurbaşkanı Erdoğan’a takındığı tavır dikkate alındığında Ukrayna konusundaki istişarelere Türkiye’yi dahil etmemesi çok şaşırtan değil” dedi.
Washington-Ankara çizgisinde inanç buhranı
Biden Yönetimi’nin, Türkiye’yi ötekileştirecek, bağları daha da kötüleştirecek bir yaklaşımdan uzak durduğunu lakin birebir vakitte sıcak bir hal da sergilemediğine işaret eden Taştan, “Biden Demokrasi Doruğu düzenliyor ancak NATO’nun en değerli askeri güçlerinden biri olan Türkiye buna davetli değil. Bu da esasen Türkiye ile ilgili algısını, ne çerçevede çalışmak istediğinin de biraz özeti gibi” görüşünü kaydetti.
Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı ve ABD’nin yaptırım uygulamasına yol açan S-400 füze savunma sistemi kaynaklı itimat buhranının kısa vadede tahlile kavuşturulmasının güç olduğunu söyleyen Kadri Taştan, “AB’de olduğu üzere ABD’de de, Türkiye’deki seçimleri bekleme eğilimi olduğu, ‘bekle göre’ stratejisi izlendiği görülebiliyor. Gözlemleyebildiğimiz, tarafların bu mühlet zarfında, münasebetlerin daha da büyük hasar almasının önlenmesine odaklandıkları” formunda konuştu.
CATS uzmanı ayrıyeten Ukrayna tansiyonunda NATO’nun bir askeri karşılık verme seçeceğinin gündemde olmadığını, ekonomik yaptırımlardan sözedildiğini hatırlattı, “Burada da Türkiye’den pek bir beklenti yok. Asıl, AB’den Rusya’ya darbe vurması beklenen yaptırımlar bekleniyor. Asıl vurgu da Kuzey Akım 2 ile Almanya… Lakin tansiyonun daha da tırmanması halinde Batılı müttefikleri Türkiye’den tavrını netleştirmesini isteyebilir” dedi.
Jeopolitik dengeleme arayışı mı?
Pekala Ankara’nın, Rusya-Ukrayna tansiyonunda öbür NATO ülkelerinden farklı bir tavır sergilemesi ne manaya geliyor?
Taştan, bu soruyu yanıtlarken Türkiye’nin aslında çok uzun yıllardır Karadeniz konusunda bir istikrar siyaseti izlediğini söyledi ve şöyle devam etti:
“Son yıllarda Türkiye’nin Batı’dan koptuğu, Rusya’ya yakınlaştığı savları gündem oluşturuyor. Lakin aslında Türkiye’nin klasik Karadeniz dış siyaseti, esasen ABD’yi, NATO’yu Karadeniz’e çok fazla sokmamayı, bölgesel işbirliğini önceliklendirmeyi öngörüyordu… Rusya Karadeniz’de gitgide dominant bir güce dönüşmüş olsa da Türkiye’nin bu bağlamdaki siyasetinde çok önemli bir değişiklik olmadı. Bir de şunu gözardı etmemek gerekir. Türkiye’nin öncelikleri güneye kaydı…”
Türkiye’nin, Batı-Rusya istikrarında birini başkasına karşı dengelemeye çalışırken öbür taraftan Ukrayna’yı uzun periyotlu bir ekonomik partner olarak da gördüğünü söyleyen Kadri Taştan, SİHA’lar başta olmak üzere savunma sanayi alanındaki işbirliğinin ayrıyeten bu bağlamda kıymetlendirilmesi gerektiğini kaydetti.